یادی از سواران رفته
علامه جعفر سلطان القرائی
حاج میرزا جعفر سلطان القرائی، فرزند شیخ ابوالقاسم در سال ۱۳۲۲ هجری قمری در محله شتربان تبریز و در خانواده‌ای از علمای روحانی و متقی پا به عرصه وجود نهاد. او تعلیم، تربیت و تحصیل کمالاتش را از کانون خانواده و تحت مراقبت جد و پدر بزرگوارش شروع کرد و به رسم متداول آن زمان قرآن مجید، مقدمات عربی و بعضی متون فارسی را آموخت و در ادامه از تحصیل و تحقیق در محضر اساتید و افاضل عصر بهره‌مند شد.
از همان اویل جوانی به تجارت مشغول شد و مدت قریب به ۳۰ سال با بعضی از کشورها به دادوستد پرداخت و پس از این مدت، دفاتر تجارت را بایگانی و راکد و به کتاب، کتابت، خط، نقاشی و اشیای مستظرفه که روحا مایل و طبعاً طالبش بود، روی آورد و محضرش محفل انس، محبت و انجمن شعر و ادب، برای شیفتگان کمال، معرفت، عشق و مودت بود.
آن فقید سعید، دارای آثار قلمی و تألیفات گران‌بهایی است که بعضی زیر چاپ رفته و برخی دیگر به‌صورت خطی و دست‌نویس باقی‌مانده‌اند. از آثار چاپی ایشان تصحیح و تحشیه کتاب روضات الجنان و جنات الجنان تألیف حافظ حسین کربلایی تبریزی معروف به ابن کربلایی است که در دو مجلد با چاپ بسیار منقح و با کاغذ خوب از سوی بنگاه ترجمه و نشر کتاب، جزء اولش به سال ۱۳۴۳ و جزء دومش در سال ۱۳۴۹ چاپ و انتشار یافت. این کتاب ارزشمند را به‌حق می‌توان مهم‌ترین منبع تاریخی درباره تاریخ شهر تبریز دانست. مصحح با حوصله، دقت کافی، علم و بینش وافی در عرض ده سال، کتاب مذکور را به دوستداران دانش و معرفت به یادگار نهاد. تسلط استاد در حوزه کتاب‌شناسی و تبحر او در نقاشی، خطاطی، تذهیب و چهره‌پردازی چنان بود که وقتی کتابخانه مجلس تصمیم گرفت که کمیسیونی برای خرید نسخه‌های خطی او ترتیب دهد، از استاد سلطان القرائی هم برای حضور در کمیسیون دعوت کردند تا از تجربیات و نظرات او در امر شناخت نسخ خطی بهره مند شوند. این دانشمند برجسته سرانجام در ۲۷ دی‌ماه سال ۱۳۶۷ رخ در نقاب خاک کشید.
یحیی ذکاء
یحیی ذکاء در سال ۱۳۰۲شمسی در تبريز به دنیا آمد. تحصيلات ابتدایی را در مدرسه رشديه تبريز به پايان رساند. در سال ۱۳۱۶ به دليل انتقال پدر به پايتخت همراه خانواده به تهران رفت و تحصيلات متوسطه را در دبيرستان فيروز بهرام ادامه داد. سپس وارد دانشكده ادبيات دانشگاه تهران شد و به تحصيل در رشته باستان‌شناسی پرداخت. او به سال ۱۳۳۵ با رتبه اول از اين دانشكده فارغ‌التحصیل شد و پيش از آنكه وارد خدمت وزارت فرهنگ شود، مدتی در كتابخانه دانشكده حقوق دانشگاه تهران مشغول بود.
ذكاء محقق و ایران‌شناسی برجسته بود كه در سمینارها و کنگره‌های متعدد بین‌المللی شركت داشته و سخنرانی‌های جامع و مستندی ايراد كرده است. از او حدود ۱۴۰ مقاله با موضوعات گوناگون در نشريات مختلف فرهنگی، هنری و ادبی ايران و جهان به چاپ رسيده است. تألیفات ذکاء نيز حدود ۴۰ عنوان كتاب در موضوعات گوناگون از جمله، هنر، باستان‌شناسی، تاريخ، زبان‌شناسی و… است. ذكاء در برنامه‌ریزی و راه‌اندازی چندین موزه در کشور نقش داشت و بر این اساس می‌توان او را يكی از بنیان‌گذاران موزه در ايران ناميد، از طرفی او به‌عنوان يكی از خبره‌ترین كارشناسان اموال فرهنگی در كشور مطرح و در شناخت نقاشی‌های دوره قاجار استادی مسلم بود. یحیی ذکاء پس از تحمل رنج بیماری، سرانجام در روز چهارشنبه بیست و هشتم دی‌ماه ۱۳۷۹ در ۷۷ سالگی به دیار باقی شتافت.
زنده‌یاد یحیی ذکاء به مانند بسیاری از بزرگان عرصه تاریخ و فرهنگ با مرحوم سلطان القرائی ارتباط دوستی و مراوده علمی داشت و بزرگانی چون زنده‌یاد ایرج افشار از دوستان مشترک این دو دانشمند فقید محسوب می‌شدند، یحیی ذکاء در یادنامه میرزا جعفر سلطان القرایی و در مقدمه مقاله‌اش با عنوان، بیست و دو واژه آذری از سده هفتم هجری درباره مرحوم سلطان القرائی می‌نویسد: «از سوی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز از نویسنده خواسته‌اند که گفتاری برای مجموعه‌ای که به پاس بزرگداشت روانشاد میرزاجعفرسلطان القرایی در پایان یکمین سال درگذشت او منتشر خواهد شد، فراهم آورد. سلطان مردی دانشمند، هنرشناس، انسانی وارسته و برجسته بود، لیک با کناره‌گیری و گوشه گزینی که خوی او بود، افسوس ارج او بر همگان چنانکه بایست شناخته نشد و از وجودش سودهای لازم برده نشد. نویسنده این گفتار که سال‌ها از دوستی و راهنمایی و دانش و هنرشناسی او بهره‌مند بود و … .»
علاوه بر تالیفات گران‌سنگ این دو دانشمند، کتابخانه شخصی مرحوم یحیی ذکاء در بردارنده بیش از ۳ هزار عنوان کتاب در زمینه، تاریخ، فرهنگ و هنر ایران و خانه شادروان میرزاجعفرسلطان القرائی به‌عنوان بنایی برجای‌مانده از دوره قاجار یادگاران ارزشمند این دو استاد فقید در شهر تبریز به شمار می روند. روحشان شاد و یادشان گرامی باد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.