پیرشالیار نماد مشارکت اجتماعی و آیینی به‌قدمت تاریخ
آیین باستانی پیرشالیار که مردم منطقه آن را عروسی پیرشالیار می‌نامند، هر ساله در فصل زمستان و در نیمه‌های بهمن ماه برگزار میشود، این مراسم نماد عینی از مشارکت‌های فعال مردم در مناسبت‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی است و سابقه‌ای به قدمت تاریخ دارد و هر سال بر شکوه برگزاری آن نیز افزوده میشود.
هر چند نام مراسم عروسی است ولی در اصل پیرشالیار یک مراسم آیینی و سنتی است که در آن قربانی می‌کنند و به سماع و نجوا با خدا می پردازند.
این مراسم که هر سال در آخرین چهارشنبه و پنجشنبه منتهی به نیمه بهمن ماه برگزار میشود آیینی است که بعضی از مورخان تاریخ برگزاری آن را به یک هزار سال گذشته مربوط می‌دانند و عده‌ای دیگر نیز معتقدند که قدمت این مراسم بیش از اینهاست ولی نکته مهم این است که با وجود گذشت این همه سال، پیرشالیار همچنان به عنوان نمادی از مشارکت اجتماعی مردم این منطقه به شمار می‌رود.
محل برگزاری
پس از پشت سرگذاشتن کوه‌های سربه فلک کشیده و پوشیده از برف و عبور از جاده‌های پر پیج و خم و گذر در مسیر رودخانه سیروان که با آرامش خاصی همراه است و در دل کوه‌های پست و بلند زاگرس، به یکی از روستاهای استان کردستان قدم می‌نهی که معماری آن زبانزد خاص و عام است و بدلیل ویژگی‌های فراوان این روستا به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری در سطح کشور نیز به ثبت رسیده است.
روستایی که معماری ویژه و خاص آن در کنار طبیعتی بکر و زیبا که به نوعی با آدم سخن می‌گوید هم اکنون به عنوان یکی از مناطق گردشگری کشور مطرح و حتی در بعضی از روزها علاوه بر گردشگران داخلی افرادی را نیز از دیگر کشورهای خارجی در دامان خود می‌پذیرد.
روستایی که بام خانه جلوی حیاطی است برای خانه دیگر و این داستان همچنان تا پشت روستا ادامه می‌یابد و نوع معماری به کار رفته در آن نیز چشم هر بیننده‌ای را به سوی خود جلب می‌کند به نحوی که معماری سنتی این روستا مبتنی بر سنگ بوده و در ساخت خانه‌های مسکونی از ملات به هیچ وجه استفاده نشده است.
روستای اورامان تخت در دهستانی به همین نام و در مسیر رودخانه سیروان که از برزگترین رودخانه‌های کشور است قرار دارد که برگزاری آیین‌های مختلف به ویژه عروسی پیرشالیار در کنار معماری خاص و ویژه که با استفاده از صنایع بومی و محلی ساخته میشود باعث شده که اورامان به شهرهای جهانی و بین‌المللی دست یابد.
یکی از فرضیات رایج درباره نام اورامان این است که واژه اورامان یا هورامان از دو بخش هورا به معنی اهورا و مان به معنی خانه، جایگاه و سرزمین تشکیل شده است و به همین دلیل اورامان به معنی سرزمین اهورایی و جایگاه اهورامزدا است هور در اوستا به معنی خورشید نیز آمده و هورامان جایگاه خورشید نیز معنی می‌دهد.
از سوی دیگر فرهنگ و تمدن این کهن دیار به عنوان بخشی از تمدن بزرگ ایران باستان با زیرساخت هایی محکم و استوار از موسیقی و عرفان گرفته تا ادبیات نوشته و نانوشته‌اش و آداب و رسوم مبتنی بر خرد جمعی و نبوغی سازگار با طبیت اهورایی‌اش شایسته است و باعث شده که هر ساله گردشگرانی از سایر نقاط کشور و در مواردی از بعضی از کشورهای دنیا راهی این منطقه شوند.
مردم روستای اورامان به زبان اورامی سخن می‌گویند و مردان اورامانی چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی و کله بال و زنان آن جانی، کلنجه، شال، کلاه و کلله می‌پوشند که علاوه بر وجود رنگ‌های متنوع انواع این لباس‌ها با زیور آلات مختلف تزیین میشود.
پیش از ورود پارچه و کفش‌های خارجی و سایر منسوجات داخلی به استان کردستان، بیشتر پارچه‌ها و پای افزار مورد نیاز مردم روستای اورامان به دست بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می‌شده که هنوز هم تعداد محدود از این نوع البسه وجود دارد.
پیرشالیار
مراسم جشن عروسی پیر شالیار یکی از جشن‌های رایج است که هر ساله ۴۵ روز بعد از شروع فصل زمستان به مدت دو هفته برگزار می‌شد، این مراسم سالگرد ازدواج پیری افسانه‌‌ای به نام شالیار است که ریشه در اسطوره‌ها و اعتقادات و آیین‌های قدیم مردم این سرزمین دارد.
این مراسم شامگاه سه شنبه با تقسیم گردوهای باغ پیر شالیار بین اهالی روستا آغاز میشود و به ترتیب با مراسم کلاو روچنه، قربانی کردن گاو و گوسفند و بز، پخت غذاهای مخصوص، دف‌نوازی و رقص عرفانی، سماع، پخش نذورات بین اهالی، نماز و ذکر و دعا، همچنین برپایی مراسم شب‌نشینی و دست به دست گرداندن کفش چرمی پیر شالیار و تبرک آن و پخت نان مخصوصی به نام کلیره مژگه (که از خمیر آرد، گردو خرد شده و پیاز درست میشود) در طول سه روز متوالی ادامه پیدا می‌کند.
اما امروزه چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه منتهی به ۱۵ بهمن ماه را در نظر می‌گیرند و چهارشنبه قبل از آن را روز آغاز مراسم اعلام می‌کنند. انتخاب روز و اعلام شروع جشن بر عهده متولی پیر شالیار است که این کار را با تقسیم گردوهای درخت‌های وقفی پیر شالیار بین خانواده‌های روستای اورامان و روستاهای اطراف انجام می‌دهند.
کودکان وظیفه تقسیم این گردوه در بین اهالی روستا را بر عهده دارند به نحوی که کودکان روستای اورامان صبح چهارشنبه و قبل از طلوع آفتاب به گروه‌های سه یا چهار نفری تقسیم شده و با حضور در درب منازل افراد و با درب زدن و گفتن کلمه کلاوروچنه حضور خود در محل را اعلام می‌کنند و سپس صاحب خانه نیز در قبال برداشت چند عدد گردو از کیسه کودکان به آنها تنقلات و خوردنی هدیه می‌دهد.
ذبح
هر ساله تعداد زیادی گوسفند که نذورات مردم برای پیر شالیار است در روز چهارشنبه و حدود ساعات ۹ صبح قربانی میشود که این دام‌ها به وسیله اهالی و یا افرادی از روستاهای دیگر در اواخر فصل پاییز برای متولی فرستاده میشود و او در فصل زمستان از آن دام‌ها نگهداری کرده در روز جشن همه آنها را قربانی می‌کنند.
تعداد گوسفندان قربانی شده گاه به ۷۰ تا ۸۰ راس نیز می‌رسد و بعد از این کار گوشت‌های قربانی شده را بین اهالی تقسیم کرده و با مقداری از آن نوعی آش به نام ولوشین تهیه می‌کنند و روز چهارشنبه و بعد از ساعت ۱۶ و اقامه نماز عصر در مسجد، آن آش نیز بین اهالی روستا و مهمان‌های که از سایر نقاط راهی اورامان شده‌اند، تقسیم میشود.
مراسم
مراسم جشن در عصر پنجشنبه با شرکت اهالی روستا و افرادی از روستاها و شهرهای اطراف برگزار میشود این مراسم توام با برپایی رقص و سماع عرفانی به شکل دسته‌جمعی و نواختن دف است و در آن عده ای به عنوان متولی کار هدایت سماع کنندگان را بر عهده می‌گیرند.
کارگزاران این مناسک مذهبی را افرادی از طوایف مختلف روستای اورامان تخت و روستاهای اطراف تشکیل می‌دهند و در میان این طوایف بر اساس یک قرارداد نامکتوب و شفاف اجتماعی نوعی تقسیم کار بر اساس طایفه‌ای وجود دارد که هر کس در آن سه روز و در طول ایام برگزاری مراسم پیرشالیار کار خود را انجام می‌دهد.
رقص و سماع عرفانی دراویش که در بیشتر روزهای این جشن همراه با نواختن دف برپا میشود، نوعی رفتار جمعی است که آنان را به احساس مشترک می‌رساند.
آش تهیه شده از مواد مشارکتی و گوشت‌های قربانی (که به آن ولوشین می‌گویند) به عنوان خوراکی سمبولیک و نمادین غذایی است که در روز مراسم همه اهالی روستا با دارا بودن نقش‌ها و پایگاه‌های اجتماعی مختلف از آن می‌خورند و به نوعی خوردن این غذا در روزهای جشن را متبرک می دانند.
حضور دسته‌جمعی افراد شرکت کننده در مراسم، دعا و ذکر همگانی در محوطه مزار، خوردن نان کولیره مژگه و ماست به صورت دسته‌جمعی و تثبیت باورهای ذهنی خود به وسیله بستن پارچه‌ای بر در و دیوار و درخت مزار آخرین مرحله از این حرکت جمعی است.
مراسم پیرشالیار تا روز جمعه و قبل از برگزاری نماز جمعه ادامه پیدا می‌کند و مردم صبح روز جمعه در محل زیارتگاه پیرشالیار حاضر شده و بعد از راز و نیاز دسته جمعی راهی مسجد می شوند تا نماز جمعه را اقامه کنند.
باور ذهنی زنان روستا نیز نسبت به پیرشالیار در رفتار جمعی و نقش مسلط آنان در پخت نان محلی متجلی میشود و مشارکت آنها همراه با دعاها، اعتقاد قبلی به پیرشالیار، جدیت در انجام کار و صحبت کردن با یکدیگر فضایی صمیمی در هنگام پخت نان و انجام کارهای این مراسم ایجاد می‌کند.
کرونا
مراسم عروسی پیرشالیار امسال با توجه به تصمیم جمعی مردم شهر هورامان مبنی بر اهمیت سلامت عمومی جامعه، گردشگران و تورهای هورامان‌گردی و همچنین به منظور جلوگیری از شیوع و گسترش ویروس کرونا، برگزار نخواهد شد و مردم شهر هورامان، علیرغم میل باطنی، در ایام اخیر از پذیرش مسافر معذور هستند.
منبع:میراث آریا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.