مسجد ولیعصر کانون انقلاب در زنجان

مسجد ولیعصر (ع) واقع در راسته صندوق سازان در بافت تاریخی و قدیم بازار شهر زنجان (بازار بالا) قرار دارد، این مسجد و مدرسه از جمله آثار ارزشمند تاریخی و مذهبی است که از زمان قدیم برجای‌مانده است و همیشه مکانی برای سازمان‌دهی اتفاقات در زنجان بوده است.

در دل بازار زنجان اثری گران‌بها نهفته است، این اثر نه‌تنها از جنبه تاریخی و هویت این منطقه حائز اهمیت است بلکه به‌عنوان مركز آغازین شکل‌گیری حرکت‌های مردمی در مبارزه با ظلم و ستم به‌ویژه در دوران پهلوی بوده است.

مسجد ولیعصر زنجان اولین و مهم‌ترین ستون و پشتوانه‌ مردم در دوران انقلاب بود و در طول تاریخ فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته، نقش مهمی در تاریخ انقلاب داشته است. این مسجد علاوه بر ایجاد حرکت و آگاه‌سازی مردم از ظلم و ستم رژیم ستم‌شاهی، توانست هسته‌های اولیه مبارزات انقلابی را نیز شکل‌دهی و سازمان‌دهی کند، این مسجد در بین مردم مقید به ارزش‌ها و عقاید دینی زنجان به مسجد ملاها معروف است و پایگاه مهمی در دوران انقلاب اسلامی بوده است، بسیاری از نشست‌ها و تجمع‌های مسلمانان در این شبستان با حضور امام جماعت این مسجد، آیت‌الله سید هاشم موسوی زنجانی، که فردی بانفوذ بوده، شکل می‌گرفته است.

در مسجد ولیعصر، علاوه بر اقامه نماز و سخنرانی در ایام مذهبی چون محرم، صفر و رمضان، جلسات تفسیر قرآن کریم، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و آموزش عقاید اسلامی نیز برپا بود، بنابراین حضور تمام اقشار جامعه در این مسجد باعث یکدلی و اتحاد بیشتر مردم شد و زمینه قیام و انقلاب را فراهم کرد.

اولین و مهم‌ترین کانونی که روحانیون در زنجان از آنجا اعمال قدرت می‌کردند مسجد ولیعصر بوده است. در دوران مبارزات انقلاب اسلامی، سخنرانان مهمی همچون آیت‌الله مشکینی و آیت‌الله غفاری به این مسجد دعوت می‌شدند و گاهی سخنرانان مدعو با مشاهده تأثیر این مسجد و شور و شوق انقلابی در بین مردم زنجان چند ماه در زنجان می‌ماندند. این مسجد عامل اصلی بسیج تجار و بازاریان بود که به دلیل پیوند تاریخی مسجد و بازار زنجان در قیام‌ها و اعتراضات مردمی، مرکز تشکل و سازمان‌دهی بازاریان بود.

رژیم شاه با نهادها و سازمان‌های مدرن به‌شدت برخورد می‌کرد و اجازه اظهار وجود به آن‌ها نمی‌داد، اما مسجد ولیعصر به دلیل قداست و حمایت مردمی از تعرض مصون بود و مبارزان مذهبی می‌توانستند در پوشش مذهب، فعالیت‌های انقلابی را نیز پیگیری کنند. اهمیت این مسجد برای ثبت به‌عنوان مکان رویداد به این دلیل بوده است که مسجد ولی‌عصر (عج) زنجان، کانون ایدئولوژی پردازی انقلاب در زنجان بوده، به‌گونه‌ای که بسیاری از اعتراضات از این مسجد آغازشده و به‌عنوان ‌مثال ریشه شکل‌گیری اولین راهپیمایی مستقل زنان در کشور که در سال ۵۷ به دنبال شهادت احمد مرتضایی شکل گرفت، از این مسجد بوده است.

مساجد همیشه می‌توانند زمینه‌های وحدت و همبستگی و تعهد مذهبی را در جامعه به وجود آورند و تحت هر شرایطی و در هر موقعیتی، مسائل مربوط به حرکت اسلامی را زنده نگه‌داشته و تداوم ببخشند. مساجد در ادوار مختلف تنها محل عبادت نبوده بلکه از صدر اسلام تا به امروز و در آینده نیز به‌عنوان مهم‌ترین مرکز برای رشد و تعالی فرهنگ اسلامی، سازمان‌دهی جهان اسلام و مهم‌ترین پایگاه عقیدتی، فکری و معنوی اسلام بوده و پیوسته کانون هدایت و مبارزه علیه کفر و نفاق و مأمن دلباختگان حق و فضیلت بوده است.

مسجد وليعصر (عج) واقع در راسته صندوق سازان در دل بافت تاريخی و قديم بازار شهر زنجان به دست حاجی پیر ولی ساخته‌شده است و فردی به نام ملا محمدعلی حجت زنجانی معروف به بابی آن را تعمیر کرده است، این مسجد  اول آذر سال ۸۸ در فهرست آثار ملی ثبت شد. اين مسجد در سال ۱۳۴۷ هجری شمسی به وسیله حاج ابوالفضل زنجانی مرمت شد و در دوره‌ ناصرالدین‌شاه قاجار  در اختیار ملا محمدعلی حجت زنجانی قرار گرفت، به همین علت این مسجد در میان مردم به مسجد بابی‌ها معروف است. مسجد و مدرسه ولی‌عصر (عج) به‌جز شبستان زنان دارای سه صحن و شبستان اصلی است که با فاصله زمانی مختلف ساخته‌شده، این شبستان‌ها با طاق ضربی بر روی ستون‌های آجری و قطوری استوار شده‌ و قدیمی‌ترین صحن این مسجد به‌عنوان نخستین سازه آن به روزگار آل زندیه بازمی‌گردد که از سطح محیط و فضای اطراف پایین‌تر است و کالبد اصلی در حال حاضر بر فراز این صحن قرار گرفته است.

منبع:میراث آریا