بقعه پنج‌تن زرندیه، زیارتگاهی از دل تاریخ
موقعیت جغرافیایی بنا
این بقعه تاریخی در محله زرند کهنه و جنوب غرب شهر مامونیه مرکز شهرستان زرندیه از توابع استان مرکزی واقع شده است. اثر مذکور در بافت قدیم محله زرند کهنه ودر میان قبرستان عمومی این محله در واقع شده است.
تاریخچه بنا
مستنداتی که تاریخ دقیق از زمان ساخت این بنای تاریخی ارائه دهد وجود ندارد، تنها با اتکا به فرم، شیوه معماری و برخی شواهد موجود از قبیل تدفین انجام شده در سردابه آرامگاه و عناصر تاریخی بدست آمده از آن می‌توان دوره اولیه شکل‌گیری این بنا را مربوط به دوره ایلخانی و تکامل آنرا در قالب الحاقات در دوره‌های بعد ازآن یعنی دوره صفوی و قاجار در نظر گرفت. بنای مذکور به نام امامزاده پنج تن آل عبا یا سید احمد ابن‌زین‌العابدین نیز معروف است و اکثر اهالی معتقدند که در این محل، پنج تن از امامزادگان مدفون هستند. قابل ذکر است که بر روی سنگ نبشته کوچکی که در بنا نصب است اسامی سه تن از امامزادگان مدفون در بقعه حک شده و نام دو تن دیگر مشخص نیست. مردم محلی معتقدند که امامزادگان از فرزندان امام هفتم، امام موسی کاظم (ع) هستند و به همین دلیل با نام پنج تن و یا سیداحمدابن‌الحسن‌ابن امام زین‌العابدین معروف است و مورد توجه و زیارتگاه مردم محلی و اهالی شهرستان است. آنچنانکه از عبارات نوشته شده بر سطوح دیوارهای بقعه و فضای کفش‌کن بر می‌آید بنای بقعه در دو دوره، اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی مورد تعمیر واقع شده است. جدا از تلفیق استادانه بخشهای الحاقی به پیکره بقعه بعنوان قدیمی‌ترین عنصر معماری بر جای مانده از این بنا، وجود برخی از عناصر از جمله سردابه در زیر فضای آرامگاه که سنت تدفین دوره ایلخانی در فضاهای سردابه‌ای را تداوم بخشیده، این اثر را بعنوان نمونه‌ای زیبا و در خور توجه معرفی کرده است.
ویژگی‌های معماری بنا
این بنا مشتمل برایوان، کفش‌کن، بقعه، سردابه، حجره‌ها و رواق واقع در بالای حجره‌هاست که در چند دوره تاریخی شکل گرفته‌اند. ایوانی که همزمان با انجام دیگر الحاقات به شالوده اصلی بنا، متصل شده با تزیینات رسمی‌بندی و اجرای خفته راسته‌ها در لچکی‌ها و جرزهای طرفین در جلوی اثر به منظور کاستن از ارتفاع بنا در نظر بینده و به‌دست دادن ترکیبی موزون و خوشایند جای گرفته است. از ایوانچه‌های طرفین ایوان دو رشته پلکان به رواقی می‌رسد که در بالای حجرهای الحاق شده به بقعه واقع شده‌اند. این رواق‌ها به پیروی از حجره‌ها، در سه جهت یعنی شرق، غرب و جنوب به پیکره بقعه متصل شده‌اند. درب ورودی از ایوان به فضایی مستطیل شکل که بین ایوان و بقعه به عنوان پیش فضا فاصله انداخته راه دارد. بر بالای این فضا به منظور اتصال ایوان به پیکره بقعه اتاقی چهار ضلعی که در نمای رو به ایوان آن پنجره‌هایی چوبی کار گذاشته شده جای گرفته است. بقعه که قدیمی‌ترین بخش معماری این بنا به‌حساب می‌آید از بیرون و داخل دارای قاعده‌ای چهار ضلعی است. حجره‌هایی عقب نشسته که درب آهنی کار گذاشته شده در هر یک از اضلاع داخلی این قسمت از بنا به چشم می‌خورند. گنبد بقعه از نوع دوپوش گسسته تشکیل شده که‌پوش اول گنبد عرقچینی کم‌خیز وپوش دوم گنبدی است که کلاف‌های چوبی رانش آن را مهار نموده و بقای آن را تثبیت کرده‌اند.
سوابق مرمتی بنا
قبور امزادگان مدفون در بنا در مجموع دو قبر سکو مانند هستند که یکی در وسط بقعه در میان ضریحی جدید و دیگری در سردابه‌ای که دسترسی به آن از زاویه شمال شرق بقعه و توسط رشته پلکانی امکانپذیر است جای دارند. به غیر از چند حدیث از پیامبر اکرم (ص) و عباراتی که از تعمیر بنا بدست استاد عبدالله فرزند استاد ابو القاسم معمار باشی قمی در تاریخ ۲۶محرم ۱۳۳۶ ه. ق و التماس دعای برخی اشخاص، در چهار طاقنما از هشت طاقنمای اجرا شده بر بالای گوشواره و حجره‌ها آمده باقی سطوح داخلی بنا را لایه‌ای از گچ می‌پوشاند. این اثر در سال ۱۳۳۶ ه. ق بدست ابوالقاسم معمار باشی قمی و بار دیگر در سال۱۳۴۱ه. ش بدست دو بردار معمار، مصطفی و صدرالله و آخرین بار در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ مورد تعمیر واقع شده است. بنای بقعه در سال ۱۳۸۷ و به شماره ۲۳۸۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.