محسن افشار، معمار و فعال فرهنگی درباره اهمیت تاریخی و هویتی محله ابواسحاقیه اصفهان به ایسنا می‌گوید: فعالان فرهنگی و میراثی در شرایطی از حفظ محله ابواسحاقیه اصفهان و چند خانه صفوی و قاجاری آن صحبت می‌کنند که ما امروز در اصفهان دیگر بافت تاریخی نداریم و هر چه است خرده بافت تاریخی است. در حالی که این محله که در حریم سایت  جهانی مسجد جامع قرار دارد یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی اصفهان و مربوط به دوره‌های پیش از صفویه است. این محوطه از چند المان مهم شهری و معماری چون محله جوباره که هسته اولیه شهر اصفهان بوده همچنین محله‌های شهشهان، دردشت و میدان میر که میدان دوره سلجوقی اصفهان است، تشکیل می‌شود.

او ادامه می‌دهد: طرح توسعه این محله از سال‌ها پیش با احداث زیرگذر امام علی(ع) و تکه تکه شدن محله جوباره همچنین طرح توسعه مقبره علامه مجلسی و تخریب چندین خانه در این محدوده که امروز به عنوان پارکینگ مورد استفاده قرار گرفته آغاز شد و تا پیش از آن محله‌ها انسجام داشت.

افشار با تأکید بر این که این محدوده در حریم سایت جهانی مسجد جامع نیز قرار گرفته و لازم است با همان کاربری تاریخی و هویتی حفظ گردد، تصریح می‌کند: فعالان و دوستداران میراث با این موضوع که مالک این محدوده و این خانه‌ها چه ارگانی و قرار است چه کاربری‌ای داشته باشد، کاری ندارند، بلکه تمام نگرانی و حرفشان این است که با تخریب این محوطه، ما در یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی اصفهان که می‌تواند به‌عنوان دولتخانه سلجوقی معرفی شود، به تک‌بنایی می‌رسیم.

او با توضیح اینکه اغلب در طرح‌های توسعه شهری درک درستی از بافت فرسوده و تفاوتش با بافت تاریخی وجود ندارد، می‌گوید: طرح‌های این چنینی همواره با یک تعریف نادرست از مفهوم فرسوده و تاریخی روبه‌رو بوده است. بافت تاریخی از هویت تاریخی و اجتماعی منطقه می‌آید و بیانگر هویت شهر است. از سویی تعریف درست بافت فرسوده اغلب شامل حلبی آبادها در حاشیه شهرها می‌شود که توسط قشر ضعیف، بدون نظام‌مندی و اصول ساختاری، زیست شهری را ایجاد کرده، این در حالی است که اغلب مسئولان ما بافت قدیمی و کهنه محله‌های مرکز شهر را بافت فرسوده می‌پندارند.

این معمار توضیح می‌دهد: متروکه‌سازی، سناریویی تکرای در اغلب شهرهای ایران به خصوص اصفهان است که بافت‌های تاریخی تخریب و پس از مدتی  بخشی از آن نوسازی و بخش وسیع دیگر به زباله‌دانی تبدیل می‌شود. و اغلب آن بخشی که نوسازی می‌شود نیز در بی‌هویتی به سر می‌برد. پرسش ما این است که چرا با وجود این وسعت جغرافیایی که در اصفهان است، مسئولان طرح‌ها و پروژه‌های ساخت و ساز را در بافت‌های تاریخی اجرا می‌کنند؟ چه از جان این محله‌های قدیمی و خرده بافت‌ها می‌خواهند؟

اما چرا اغلب این طرح‌ها پس از اجرا فرجام مطلوبی ندارند؟ افشار توضیح می‌دهد: به این دلیل که در طرح توسعه هیچ مطالعات پایه‌ای برای بررسی وضعیت اجتماعی فرهنگی و هویتی آن محوطه انجام نمی‌گیرد و مدیران و مسئولان بیشتر تلاش دارند با تبلیغات و البته صرف هزینه‌های کلان، پروژه‌ای را برای رزومه خود رقم بزنند. یک نمونه از این طرح‌ها که باید درس عبرت شده باشد، پروژه میدان عتیق و احداث بازارهای جدید آن بود که امروز با وجود نوسازی به راسته بازاری متروک و سوت و کور و بی‌هویت و بی‌رفت و آمد تبدیل شده است.

او با توضیح این که رد نمونه‌ای موفق از چنین طرحی را در تاریخ می‌توان یافت، می‌افزاید: زمانی که شاه عباس تصمیم داشت بازار اصفهان را به سمت دولتخانه صفوی هدایت کند، بازار قیصریه را برای این پیوستگی در نظر گرفت. اما  این طرح به شکل آگاهانه با تعریف وضعیت اقتصادی و اجتماعی و به شکل ارگانیک طی سال‌ها انجام شد. طوری که کاسبان به شکل خودجوش به این بازار نقل مکان کردند. نه این که دکان‌ها مصادره شود و آنها مجبور به نقل مکان باشند.

به گفته این فعال فرهنگی گرچه سیاست‌گذاری در اصفهان اغلب بر اساس توسعه گردشگری است، اما آنچه از نظر دور مانده این است که اصفهان شهری تاریخی است و بر پایه مفهوم تاریخی سال‌هاست که تعریف شده و مردم و گردشگران هم این تعریف را می‌دانند و بر اساس آن به این شهر سفر می‌کنند. پس وقتی قرار است طرحی در یکی از مهم‌ترین و تاریخی‌ترین محله‌های اصفهان پیاده شود، نباید رویکردی جز نگاه مرمتی و حفظ بافت در پس آن باشد. محله ابواسحاقیه را شاید بتوان با سایت تاریخی فهادان یزد قیاس کرد که در یک محوطه بناهای تاریخی، مسجد، حوزه علمیه با توجه به هویت بافت در آن وجود دارد. در محله ابواسحاقیه هم ما چند المان شهری که عصارخانه جماله، دو منار دردشت، خانه‌های تاریخی و مسجد جامع است را در اختیار داریم و اگر قرار است بخشی از آن در اختیار حوزه علمیه و دانشگاه علوم و حدیث قرار گیرد هم می‌تواند در همان بافت و با مرمت خانه‌های تاریخی این اتفاق رقم بخورد نه با تخریب و نوسازی که در مسیر بی‌هویت کردن شهر است.

سید مهدی موسوی، معاون اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در خصوص نگاه مسئولان این اداره به ماجرای محله ابواسحاقیه به ایسنا می‌گوید: تمام نامه‌های میراث فرهنگی پیرامون این موضوع از ابتدا در راستای حفظ بافت قدیمی و احداث دانشگاه در همان خانه‌های تاریخی بوده است. به هیچ عنوان تخریبی صورت نخواهد گرفت. در این خصوص اسفند سال ۱۴۰۰ نامه‌ای از جانب ما برای وزارتخانه تنظیم و ارسال شده و وزارتخانه هم مرتب پیگیر این موضوع است و ما تلاش داریم بخش‌های تخریب شده این محله نیز شبیه قبل مرمت و بازسازی شود.

ایسنا برای تکمیل این گزارش با معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان نیز تماس گرفت که موفق به مصاحبه نشد.

شیما خزدوز

منبع:ایسنا