جنگل‌های بلوط، آبشارها و رودخانه‌های خروشان، چشمه‌های طبیعی و کوه‌های سر به فلک کشیده؛ طبیعت زیبا و چشم نواز استان کردستان را رقم زده و  یکی از زیباترین جلوه‌های گردشگری طبیعی ایران را در دامنه‌های زاگرس به وجود آورده است.

جاذبه های تاریخی و معماری منطقه که شامل قلعه‌های قدیمی، مسجدهای تاریخی، حمام‌ها و… می شوند، همراه با آیین‌ها و فرهنگ رایج بین اقوام کرد از مهم‌ترین جاذبه‌های استان کردستان است.

موسیقی کردی یکی از بارزترین ویژگی فرهنگی قوم کرد است. طراوت، شادابی، فضای عرفانی و درآمیختگی مضامین با تاریخ گذشته کردها، بخشی ازخصوصیات موسیقی کردی است. مجموع جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی، استان کردستان را به منطقه‌ای دیدنی تبدیل کرده که بازدید از آن برای هر گردشگری جذاب و خاطره انگیز خواهد بود.

کردستان ، استانی سرسبز و خرم با وسعتی معادل 28 هزار و 203 کیلومتر مربع است که در غرب ایران و در مجاورت بخش شرقی کشور عراق قرار دارد.

این استان که در دامنه‌ها و دشت‌های پراکنده سلسله جبال زاگرس میانی قرار گرفته است، از شمال به استان‌های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به کشور عراق محدود است.

شهر سنندج مرکز استان کردستان در فاصله 512 کیلومتری جنوب غرب تهران قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا 1480 متر است. سنندج در سال 1046 هجری قمری در زمان حکومت سلسله صفویه و در دوران شاه صفی و توسط سلمان خان اردلان ساخته شده است.

نام سنندج معرب شده سنه دژ است، که مردم شهرهای دیگر استان، سنندج را همان سنه عنوان خطاب می‌کنند. سنندج به علت مرکزیت در گذشته، دارای مساجد، ابنیه و عمارات و بازار قدیمی می‌باشد که بیشترین جاذبه‌های این شهر را تشکیل می‌دهند.

در ادامه برخی از جاذبه‌های گردشگری شهر سنندج و استان کردستان معرفی شده است.

مسجد جامع سنندج

مسجد جامع سنندج در ضلع شمالی خیابان امام خمینی قرار دارد . بر اساس مدارک موجود زمان احداث این مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان الله خان والی کردستان در سال 1228 هجری قمری ساخته شده است. این مسجد دو ایوانی است با یک حیاط مرکزی که در پیرامون آن 12 حجره برای طالب علوم دینی ساخته شده است.

مسجد دارای شبستانی بزرگ با 24 ستون است و اطراف شبستان و سر ستون ها با دو سوم کلام الله مجیدمزین شده است. برای تزئین دیوارهای مسجد از کاشی های هفت رنگ استفاده شده و در ازاره های آن سنگ مرمر به کار رفته است.

مجموعه پارک تفریحی آبیدر – سنندج

این مجموعه در غرب شهر سنندج و در انتهای خیابان ابیدر بر دامنه کوه آبیدر قرار گرفته است . شهر سنندج از فراز این پارک چشم انداز بسیار زیبائی دارد. چندین باغ و چشمه طبیعی در این پارک وجود دارد . یکی از بزرگ ترین باغ های این مجموعه باغ امیریه می باشد که بزرگ ترین سینمای رو باز (تابستانه) کشور در این باغ جای گرفته است . این مجموعه از قدیم الایام تفریحگاه مردم سنندج بوده و کوه آبیدر دارای محبوبیت خاصی میان مردم است.

بازار سنندج

این بازار در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و در سال 1046 ه. ق همزمان با مرکزیت شهر سنندج به عنوان مرکز حکومت اردلان ها ساخته شده است.  پلان این بازار به صورت مستطیل بزرگی است که در اثر خیابان کشی دوران حکومت پهلوی به دو بخش تقسیم شده و بخش شمالی آن بازار سنندجی است و بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفته است. با وجود مراکز خرید جدید این بازار همچنان موقعیت و ارزش خود را ا لحاظ تجاری حفظ نموده است.

عمارت آصف یا خانه کرد – سنندج

عمارت آصف یا خانه کرد موزه مردم شناسی مناطق کردنشین و بزرگترین موزه مردم شناسی مربوط به یک قوم در ایران است. این موزه در خیابان امام خمینی (ره) شهر سنندج واقع شده است.

این موزه در عمارت آصف برپا شده و این عمارت یکی از بزرگترین عمارت‌های اعیانی شهر سنندج است که دارای ارزش های ویژه معماری از لحاظ آجر کاری و گچبری واروسی سازی است و حمام آن زیباترین حمام خصوصی در بین حمام های سنندج می‌باشد. بنای اولیه این عمارت در دوره صفویه بوده و در دوره های قاجار و پهلوی تکمیل شده است.

عمارت خسرو آباد – سنندج

این عمارت در بلوار خسرو آباد (شبلی) قرار دارد. این عمارت در نوع خود بی نظیر و مرکز حکومت اردلان به ویژه خسروخان اردلان بوده است.

مجموعه عمارت و باغ آن افزون بر دو بخش اصلی یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار در بخش غربی و ساختمان شرقی با غلام گردش ها و ایوان ستون دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضاهای دیگری چون حمام ، اتاق قاپچیان و خدمتکاران است. تزئینات معماری این بنا شامل گچبری ، آجرکاری ، اروسی های زیبا و حوض چلیپا شکل داخل عمارت است.

عمارت وکیل – سنندج

این مجموعه بزرگ در خیابان کشاورز واقع شده است و شامل 3 حیاط با عمارت های مربوطه و یک حمام خصوصی در داخل مجموعه و یک حمام عمومی در خارج آن است.

بخش اصلی عمارت وکیل در دوران زندیه ساخته شده و بخش های دیگر متعلق به دوره قاجار است. مجموعه دارای تزئیناتی چون آجرکاری‌های زیبا و اروسی های پرکار است و حیاط مرکزی دارای سقف شیروانی با طرح کلاه فرنگی است.

امام زاده پیر عمر  – سنندج

امام زاده پیر عمر در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی واقع شده و تاریخ ساخت آن سال 1046 ه.ق می باشد . امام زاده پیر عمر را پسر بلافصل حضرت علی (ع) می دانند . بنای آرامگاه شامل تزئینات آجری گچبری و اروسی های زیبا است . قسمت‌های عمده‌ای از بنا به علت فرسودگی در سال های 1372 تا 74 ه.ش بازسازی شده است.

امام زاده هاجر خاتون – سنندج

امام زاده هاجر خاتون در خیابان صلاح الدین ایوبی در محله قدیمی سرتپوله سنندج واقع است. بر اساس روایات موجود این امام زاده شریفه، خواهر امام رضا (ع) است که در سفر آن بزرگوار به خراسان در کردستان رحلت نمود و در این مکان به خاک سپرده شده است . در مجاور این امام زاده مسجد و آرامگاه مشایخ و بزرگان سنندج نیز قرار دارد.

امام زاده پیر محمد – سنندج

این بقعه در میدان نبوت سنندج در بالای تپه‌ای که قبرستان قدیمی شهر واقع شده است قرار دارد. این بنا محل دفن امام زاده محمد بن یحیی مشهور به پیر محمد است.

قرآن نگل – روستای نگل مریوان

در 65 کیلومتری غرب سنندج در مسیر جاده سنندج – مریوان ، در داخل مسجد روستای نگل قرآنی خطی از دوران گذشته وجود دارد که بنا بر اعتقادات مردم یکی از چهار قرآن خطی است که در زمان خلفه سوم به رشته تحریر در امده و به چهار اقلیم دنیا فرستاده شده است.

خط قرآن کوفی و دارای نقطه و اعراب و در قسمتی از شماره آیات طلاکاری شده و مزین به نقوش گیاهی می باشد. این قرآن در بین مردم جایگاه والایی دارد و همه روزه عده کثیری از نقاط دور دست برای زیارت قرآن به این روستا می آیند.

 دریاچه سد قشلاق  – سنندج

در فاصله 20کیلومتری شمال سنندج در مسیر جاده سقز روی رودخانه قشلاق سد مخزنی قشلاق احداث شده است . دریاچه پشت این سد 11 کیلومتر طول دارد و وسعتی معادل 934 هکتار را در بر می گیرد . این دریاچه محل مناسبی برای ورزش‌های آبی می باشد و جزو جاذبه های طبیعی سنندج به شمار می رود.

قلعه باستانی زیویه – سقز

قلعه باستانی زیویه در 55 کیلومتری جنوب شرقی سقز روی تپه ای نسبتا مرتفع که به محیط اطراف اشراف کامل دارد بنا شده و اکنون تنها بخش هایی از آن باقی مانده است. در مورد عظمت و اهمیت تپه زیویه مطالب بسیاری در کتاب ها نوشته شده است.

از حفاری‌های این تپه که اکثرا در گذشته و به صورت غیر مجاز بوده اشیای زیادی به دست آمده که یعضی از آنها در موزه های داخلی و بسیاری هم در موزه های خارج هستند.

از جمله اشیای به دست آمده قطعات عاج منقوش بوده که نقوش حیوانی و صحنه شکار اساطیر روی آنها حک شده و از ارزش ویژه ای برخوردار است.

از روی چند قطعه از آنها، نقش برجسته آبیدر سنندج طراحی، بزرگ نمایی و ساخته شده است. گردنبند طلا و سر عقاب طلائی ا دیگر نمونه های اشیای کشف شده تپه زیویه هستند که از ارزش زیادی برخوردارند. آثار این تپه مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است.

قلعه باستانی قمچقای – بیجار

بقایای قلعه قمچقای در 45 کیلومتری بیجار قرار دارد . بنای این قلعه به سده های 8 و 9 قبل از میلاد می رسد . اطراف قلعه را دره های ژرف در بر گرفته که یک سوی آن مسلط به دره ای به نام دره شاهان است. این قلعه ظاهرا تا دوره‌های ساسانی و اسلامی نیز مورد استفاده قرار می گرفت.

در این قلعه سفال‌هایی از دوره اسلامی (قرن 6 و 7 قمری) به چشم می‌خورد. بیرون قلعه و در سمت شمال‌غربی، بقایایی از دیواره‌ها و تراس بندی‌ها دیده می‌شود. این پشته از طریق پلکانی که از سنگ کوه تراشیده شده با اراضی مرتفع شمالی مرتبط بود.

منطقه اورامان

یکی از مناطق زیبای استان کردستان ، منطقه اورامان است که در شرق مریوان قرار دارد و دارای کوهستان‌های زیبا با پوشش جنگلی است.
رودخانه بزرگ سیروان، از این منطقه و دره اورامان عبور می‌کند و به رودخانه دیاله در عراق می پیوندد.

روستای اورامانات تخت در جنوب شرقی شهر مریوان قرار دارد که بوسیله جاده‌ای به طول 75 کیلومتر به شهر مریوان متصل می‌شود.

این روستا را هزار ماسوله نیز می‌نامند. زیرا معماری آن همانند ماسوله است. حیاط هر خانه بام خانه‌ای دیگر است، اما با وسعتی بیشتر.

معماری اورامانات و سرسبزی این منطقه کوهستانی رویای پله‌هایی به سمت بهشت را متصور می‌کند. خانه‌های این روستا با سنگ و اغلب به صورت خشکه و به صورت پلکانی ساخته شده است. مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مرکزیتی خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز (حکومت) ناحیه‌ای اورامان یاد می‌کرده‌اند.

به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معماری، موقعیت چشمه‌های پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانی است.

تخت سلیمان – تکاب

تخت سلیمان تکاب به عنوان یکی از مهم‌ترین و مشهورترین مراکز تاریخ تمدن ایران و جهان یکی از 4 اثر ملی ثبت شده کشور در فهرست آثار تاریخی جهان است.

این مجموعه فرهنگی – تاریخی به مساحت 124 هزار مترمربع که در ادوار مختلف محل سکونت مادها، اشکانیان، ساسانیان و مغولها بوده در استان آذربایجان غربی قراردارد و به روایتی محل تولد زرتشت پیامبر می‌باشد.

قلعه تاریخی تخت سلیمان بازمانده از دوره ساسانیان با بخش‌های مختلفی همچون آتشکده آذر گشسب به عنوان یکی از مهمترین آتشکده های دوره ساسانی، آتشکده شاهی و جنگ آوران، ایوان خسرو، معبد آناهیتا، آتشگاه‌های کوچک و دروازه ها و دیوارهای مستحکمش از بناهای مهم تاریخی جهان به شمار می‌رود.

 دریاچه زریوار – مریوان

دریاچه زریوار در 3 کیلومتری شمال باختری مریوان قرار دارد و از زیباترین میراث‌های طبیعی استان کردستان به شمار می آید. آب این دریاچه از چشمه های جوشان و رودخانه های چندی که به آن می ریزد، تامین می شود.

آب تالاب شیرین است و از تعدادی چشمهٔ کف‌جوش و بارش تأمین می‌شود. در بیشتر زمستان‌ها سطح دریاچه کاملاً یخ می‌بندد.
طول دریاچه زریوار حدود ۵ کیلومتر و عرض آن حدود ۱٫۶ کیلومتر است. وسعت تالاب به دلیل تغییرات حجم آبی در فصول مختلف متغیر و حداکثر عمق آن ۵/۵ متر است.

این دریاچه با وسعت حدود 5/8 کیلومترمربع، در یک فرونشست محلی به نسبت باریک در پهنه سنندج تشکیل شده که دو سوی خاوری و باختری آن، به گسل طولی شمال باختری-جنوب خاوری محدود است.

وجه تسمیه زریوار و زریبار که هر دو در منطقه متداول است، به واژه زری که در زبان کردی به معنی دریاچه است، باز می گردد. پسوند دار و بار پسوند تشبیهی، و زریبار یا زریوار به معنی دریاچه وار است. درباره این دریاچه افسانه های متعددی وجود داد که مشهورترین آنها وجود شهری مدفون در زیر آب های دریاچه است.

آبشار بل – منطقه اورامان

در یکی از روستاهای منطقه اورامان و در مرز استان کرمانشاهان، روستایی به نام بل واقع است. درکنار این روستا، در جاده ای که به کوسه هجیج منتهی می‌شود، آبشاری زیبا وجود دارد که به عقیده کارشناسان دارای آبی عالی برای شرب است.

این آب با فشار زیاد و در حجم بسیار از شکاف کوهی بیرون می ریزد و عظمت و شکوه طبیعت را جلوه گر می سازد. این آب در مسیر خود به رودخانه سیروان می ریزد.

روستای پالنگان – کامیاران

پالنگان یکی از روستاهای دهستان «ژاو رود» از توابع شهرستان کامیاران است و در 47 کیلومتری شمال غرب این شهر قرار دارد. روستا در دامنه کوه و در 2 طرف دره قرار گرفته و خانه‌های آن با سنگ و عموما به حالت پلکانی ساخته شده و پشت بام منزل پایین حیاط منزل بالا است.

این روستا علاوه بر داشتن معماری زیبا ، دارای چشمه ها ، آبشارها و طبیعتی سرشار از زیبایی منحصر به فرد در استان کردستان است و در کنار رودخانه ای قرار گرفته که به رودخانه سیروان می پیوندد.

این ناحیه یکی از مراکز مهم کردستان از دوره سلجوقی به بعد بود و بقایای قلعه پلنگان که مجاور روستا و در بالای کوه قرار گرفته موید این امر است.

غار باستانی کرفتو – دیواندره

غار کرفتو در فاصله 60 کیلومتری از شمال دیواندره و در نزدیکی روستای یوزش باش کندی قرار دارد و از پر جاذبه ترین مکان های توریستی استان می باشد. غار کرفتو از غارهای طبیعی و آهکی است که در ادوار مختلف جهت استفاده و سکونت تغییر حالت داده شده و مهمترین ویژگی غار معماری صخره ای آن است که در چهار طبقه در دل کوه حفر شده است.

کتیبه‌ای یونانی بر سر در یکی از اتاق های طبقه سوم وجود دارد که از این غار به عنوان معبد هراکلس نام برده است. در معماری این غار علاوه بر ایجاد اتاق ها و راهروهای عبوری، سعی شده تا اتاق ها با هم مرتبط باشند و نور گیرهایی به سمت بیرون تعبیه شده و بر دیوارهای غار در بعضی از اتاق ها نقوشی به صورت تجریدی از حیوانات، انسان و گیاه حجاری شده است.

غار کرفتو یکی از دیدنی‌ترین آثار بجا مانده از روزگاران پیشین است. این غار بر بالای یک کوه واقع است. غار کرفتو بخشی توسط طبیعت و بخشی توسط انسان ساخته شده است. این غار دارای دهلیزهای بسیار تو در تو و اتاقهایی دست ساز در چندین طبقه است.

کتیبه تنگی‌ور – کامیاران

در 45 کیلومتری شمال غربی کامیاران بین روستای تنگی ور و یوزیدر روی صخره‌ای در دره تنگ، کتیبه تنگی‌ور به خط میخی و زبان آشوری حجاری شده است.

چهل چشمه

چهل چشمه از کوه های مرتفع کردستان است. این کوه دارای آبشارها و چشمه های بسیار زیبایی است و وجه تسمیه آن نیز حکایت از وجود چهل چشمه آب دارد. این کوه در منطقه خورخوره از شهرستان دیواندره قرار دارد و منطقه ای سردسیر و برف گیراست.

در این کوه می‌توان در تمامی سال برف را مشاهده کرد. این کوه یکی از سرچشمه های رودخانه جغاتو (جغتو) و سپید رود است و دارای چشمه سارهای فراوان و دامنه های سرسبز و زیبا است.

چشمه باباگرگر – قروه

در روستای بابا گرگر، در 18 کیلومتری شمال شرقی شهرستان قروه، چشمه ای جوشان همیشه می خروشد که به آن دنگز می‌گویند. آب این چشمه در استخری عمیق و مدور به محیط 200 متر جمع می شود. این چشمه پر آب دارای آبی است که رنگ آن مایل به سرخ است و در بعضی مواقع به رنگ زرد مایل به لیمویی درمی‌آید.

آب این چشمه به علت وجود املاح معدنی به ویژه گوگرد ، رنگین است. ظاهراً این آب برای امراض سودایی و پوستی مناسب است و در درمان سوء هاضمه و دیگر بیماری های دستگاه گوارش و نیز راشیتیسم و درمان تورم مؤثر می افتد. این چشمه و امامزاده باباگرگر در کنار آن، از مکان های طبیعی و تاریخی استان محسوب می شوند.

سراب وینسار – قروه

یکی از چشمه های قدیمی شهرستان قروه، چشمه سراب است که با آب بسیار گوارا و عالی در داخل روستای وینسار از دل زمین بیرون می آید. در حقیقت روستای وینسار پیرامون این چشمه شکل گرفته است. این چشمه سال های سال است که تأمین کننده آب روستا، هم برای شرب و هم کشاورزی است.

اطراف چشمه اصلی سنگ چین شده و قدمت سنگ چین آن حدود دو تا سه قرن بر آورد شده است. تا حدود 30 سال پیش مردم روستا در ماه خرداد مراسم شکرگزاری و قربانی برای سراب، برگزار می‌کردند. در این مراسم ضمن قربانی کردن گوسفندان به جشن و شادمانی می‌پرداختند و احترام ویژه ای برای این چشمه قایل بودند.

سراب قروه

در بخش جنوبی شهر قروه سرابی طبیعی وجود دارد که یکی از تفرج گاه های مردم منطقه محسوب می شود. این سراب دارای آبی خوب و گواراست. به همین دلیل شهر قروه در کنار آن ایجاد شده است. بخشی از آب کشاورزی و مشروب قروه از این آب تأمین می شود.

آبشارکویله – مریوان

یکی از مکان های دیدنی استان کردستان ، آبشارکویله است که در شهرستان مریوان و در مسیر جاده مریوان – سقز واقع است. این آبشار زیبا در فصل بهار از مکان ها دیدنی و زیبای منطقه محسوب می شود.

آبشار شلماش – سردشت

یکی از زیباترین مناظر طبیعی کردستان آبشار شلماش است.شلماش در ده کیلومتری شهر سردشت است. برای رسیدن به سردشت از سقز کافی است به سمت بانه حرکت کنید با چهل و پنج دقیقه رانندگی به بانه می‌رسید و از بانه به سمت سردشت حرکت کنید تا بعد از یک ساعت بعد از عبور از پل معروف سردشت به سمت شلماش حرکت کنید.

آبشار شلماش مخصوصا در بهار که حجم آب زیاد است یک منظره بی بدیع از بازی نور و آب و رنگین کمان پدید میاورد هوای فوق العاده مرطوب کنار این آبشار و خنکای دل انگیز آن وادارت میکند لختی بیشتر در صدای خروش آب و آبشار تامل کنی. لازم به یادآوری است که سردشت هم یک شهر مرزی است و کلی جنس قاچاق شده را می‌توانید در آن شهر بیابید. اجناسی از قبیل وسایل لوکس و سیگار و چای و …

چشمه آب تلخ ( پیرصالح) – بیجار

چشمه آب تلخ در روستای قشلاق از شهرستان بیجار قرار دارد. علت نامگذاری این چشمه به علت تلخ بودن آب آن است. هر چند دلیل تلخ بودن آب این چشمه به روشنی مشخص نشده است، اما آب آن برای درمان بیماری های روماتیسمی مؤثر است.

چشمه کواز – کامیاران

این چشمه در50 کیلومتری شمال غربی کامیاران و در10 کیلومتری شمال غربی روستای پلنگان در دامنه کوه واقع شده است. آب این چشمه طعم گوگردی دارد و در محل جوشش آن از زمین، رنگ آب شیری است و خود نشان دهنده وجود مواد آهنی و گوگردی درآب است.

آب این چشمه در استخر کوچکی جمع می شود و از آن برای نوشیدن و نیز درمان بیماری‌های مجاری تنفسی، روماتیسمی و بیماری های جلدی استفاده می شود.

علاوه بر این چشمه‌ها می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:

• چشمه خاور آباد: این چشمه در جنوب شرقی چشمه سراب بیجار واقع است.

• چشمه قم چقای: در 17 کیلومتری قم چقای در دهستان سیاه منصور شهرستان بیجار واقع است.

• چشمه هفت آسیاب: در روستای شریف آباد از دهستان سیاه منصور واقع است.

منبع:همشهری