صاحب واقعی مجسمه‌های مفرغی بنین کیست؟
به‌گزارش میراث‌آریا، سال‌هاست که موزه بریتانیا از پس دادن آثار هنری غارت‌شده از پادشاهی باستانی بنین در جنوب نیجریه کنونی امتناع می‌ورزد.
با این اتفاق، این موزه روال‌ها و قواعد تدوین‌شده توسط نهادهای منطقه‌ای در بریتانیا، مانند دانشگاه آبردین، را نقض کرده است. در اوایل سال جاری این دانشگاه تأیید کرد که مجسمه نیم‌تنه اوبا، پادشاه بنین را که از دهه ۱۹۵۰ در اختیار داشته است به نیجریه بازمی‌گرداند. اما موزه بریتانیا با امتناع از اتخاذ موضع مشابه، به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. با این حال، پرونده عجیبی در این میان وجود دارد که چندان غلط به‌نظر نمی‌رسد.
هیچ‌کس به طور قطعی نمی‌داند که چه تعداد از این مصنوعات در حمله ۱۵۰۰ سرباز به نیجریه در ۱۸۹۷ به غارت رفته است. اما شش ماه بعد، مسجمه‌های برنزی برای اولین بار در لندن به نمایش گذاشته شد. هر کسی با نگاه کردن به این آثار زیبا می‌تواند به ارزشمند بودنشان پی ببرد. بیشتر موزه‌های اروپایی چندین هزار شی را سریعا برای خود برداشتند، اما حدود ۶ هزار مورد از این اشیا در دست اشخاص حقیقی قرار گرفت. یکی از این اشیا، مجسمه سر اوبا، اخیراً در سال ۲۰۱۶ به مبلغ ۱۰ میلیون پوند فروخته شده است.
با توجه به شرایط و وضعیت به دست آوردن این اشیا توسط موزه‌ها و افراد، طبیعتاً تمایل زیادی برای بازگرداندن آن‌ها به صاحب واقعی‌شان وجود دارد. اما تا چند سال اخیر این امر با موفقیت کمی روبرو بوده است. در سال ۱۹۷۷، هنگامی که دولت نیجریه از موزه بریتانیا یک ماسک عاجی را که تصویر ملکه ایدیا، مادر اسطوره‌ای اوبا اسیگی (۵۰-۱۵۰۴-۱۵۰۴) است درخواست کرد، آن‌ها به این دلیل که تحت شرایط مختلف آب و هوایی و رطوبت زیاد ممکن است ماسک عاج ترک بخورد، از استرداد آن امتناع کردند.
جنبش «رودز باید سقوط کند» که از سال ۲۰۱۵ در دانشگاه کیپ تاون شروع شد و به سرعت به دانشگاه آکسفورد رسید، سر و صدا را برای بازگشت مجسمه‌های برنزی افزایش داده است. آلمان که دارای دومین مجموعه بزرگ از مجسمه‌های مفرغی در جهان است، اخیراً قول داده است که ۱۲۰۰ شیء را بازگرداند. امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه نیز همین ایده را پذیرفته است که فرانسه باید هرچه سریع‌تر اشیایی را که به زور یا به شکلی غیرمنصفانه به دست آورده است بازگرداند.
با این حال موزه بریتانیا که دارای بزرگترین مجموعه ازا ین مجسمه‌هاست، از تمام نهصدشیء تحت تصرف خود، تنها صد مورد را در معرض دید عموم قرار داده است. حتی اگر این موزه بپذیرد که باید برای استرداد این اشیا اقدام کند، دلیل قانع‌کننده‌ای در میان هست که آن‌ها را از این‌کار باز دارد، و این دلیل به موضوع ایمنی اشیا مربوط می‌شود. میزان سرقت از موزه‌های نیجریه سرسام‌آور است و در همین راستا یکی از وزیران فرهنگ و اطلاعات در سال ۱۹۹۶ اظهار تاسف کرد که: «ما میراث فرهنگی خود را با این شدت زیاد از دست می‌دهیم و اگر این روند به زودی متوقف نشود، ممکن است هیچ اثر فرهنگی نداشته باشیم که به فرزندانمان نشان دهیم و میراث خود را به آنان یادآوری کنیم.»
حتی اگر موزه بریتانیا با بازگرداندن مجسمه‌ها موافقت کند، معضل دیگری وجود دارد: دقیقاً چه کسی مالک آن‌هاست؟ اوبای فعلی ادعا می‌کند که آن‌ها متعلق به مردم سرزمینی هستند که در حال حاضر وجود ندارد. به همین دلیل است که او با گادوین اوباسکی، فرماندار ایالت ادو، که شهر بنین پایتخت آن است اختلاف دارد. فرماندار ابتدا از یک موزه سلطنتی جدید حمایت کرد، اما بعداً نظر خود را به موزه دیگری که قرار است در سال ۲۰۲۵ افتتاح شود تغییر داد. اوبا آن زمان از دولت فدرال درخواست کرده بود که دست به کار شود و محموله آلمانی را تصاحب کند. با همه اینکه این ایده بسیار مضحک به نظر می‌رسید، نشان از شدت ناامیدی اوبا داشت.
برای حل این اختلافات، استدلال مویو اوکدیجی، هنرمند آکادمیک اهل بنین، منطقی به نظر می‌رسد. او می‌گوید مسجمه‌های برنزی که در موزه نمایش داده می‌شوند یا مانند محموله‌های انسانی (تجارت برده‌های آفریقایی) که از طریق اقیانوس اطلس جابه‌جا شده و دست به دست چرخیده و به حراج گذاشته می‌شوند، معنویت خود را از دست داده و انگار که به خدمت مردم درآمده‌اند. اوکدیجی همچنین معتقد است که بازگرداندن اشیا به این دلیل است که آن‌ها می‌خواهند وانمود کنند چنین عملی تفاوت چندانی با استعمار و پیامدهای منفی‌اش ندارد.
اما اگر پس دادن این اشیا نمی‌تواند خسارت‌های وارده را جبران کند، باید گفت فرقی ندارد که این اشیا در لندن به نمایش گذاشته شود و یا نزدیک به جایی که این میراث از آن‌جا آمده‌اند. در نهایت می‌توان این مجسمه‌های برنزی را به عنوان هدیه‌ای از طرف پادشاهی ناپدیدشده آفریقایی به جهان تلقی کرد.