دیوار تمیشه به طول تقریبی ۱۲ کیلومتر با مصالح آجر به ابعاد ۱۰ × ۳۸ × ۳۸ سانتی‌متر به جهت شمال- جنوب از دامنه‌های شمالی سلسله جبال البرز شروع‌شده و به خلیج گرگان منتهی می‌شود که با مطالعات انجام‌شده بقایای بخشی از دیوار در داخل خلیج گرگان مشخص‌شده است.

بیشتر بخش‌های دیوار از بین رفته و تسطیح شده است. فقط بقایای قسمتی از لایه‌های تحتانی دیوار در قسمت‌های جنگلی و حدفاصل روستای باغو کناره، سر کلاته باقی‌مانده است.

دیوار دارای خندق عمیق در قسمت غربی و به سمت شهر تمیشه است و از سمت شرق به دره‌های عمیق و رودخانه منتهی می‌شود.

در مورد زمان ساخت و ارتباط دیوار تمیشه با دیوار بزرگ گرگان مطالعات باستان‌شناسی شروع‌شده است. کاوش‌های سال ۲۰۰۷ زیرآب‌های خلیج گرگان بخش‌هایی از دیواری به نام دیوار تمیشه را آشکار کرد که گمان می‌رود در نقطه‌ای به دیوار گرگان متصل می‌شده است.

تأسیساتی نیز در این مورد وجود دارد که می‌تواند بخش‌های زیرآب دریا، قسمت‌هایی از پادگانی بزرگ یا حتی بندری ساسانی باشد.

منطقه‌ای که تمیشه در دل خاک آن جای گرفته روزگاری محل سکونت و  قصر پادشاهان ایران باستان و دروازه ورودی به شهر استرآباد و آخرین منزل طبرستان بوده است. درواقع منطقه تمیشه می‌تواند به‌عنوان یکی از کانون‌های باستانی و خاستگاه تمدن فرهنگ بشر در دامنه‌های سرسبز شمالی البرز باشد.

در دوره پادشاهی ایران باستان تمیشه که جزیی از ولایت هیرکانیا بود از لحاظ استراتژیکی و ژئوپلیتیکی و برخورداری از نیروی انسانی توانمند و شجاع برای پادشاهان وقت مهم بوده است.

شهر باستانی تمیشه در دوران تاریخ ایران باستان نقش پررنگی ایفا کرد. کوروش بزرگ هخامنشی قبل از حمله به بابل قصد کرد که مناطق هیرکانی و پرثوه را در نواحی شرقی قلمرو ماد که هنوز تحت نظارت پارسی‌ها درنیامده بود مطیع سازد؛ به همین منظور از سال (۵۴۵ -۵۳۹ ق) اوقات خود را صرف سرکوب کردن طوایف اقوام نواحی شرقی کشور کرده و لشکر خود را برای سرکوب طوایف مهاجم بدوی که ممکن بود امنیت داخلی قلمرو کوروش را عرصه تهدید سازد به حرکت درآورد و در این راستا از استحکامات و قلعه‌های تمیشه استفاده کرد.

در دوره سلوکیان هم این منطقه همانند دیگر مناطق شمالی از خود در تقابل بیگانگان مقاومت نشان داد. اسکندر مقدونی پس ‌از اینکه به کارهای طبرستان سروسامان داد درصدد تسخیر ممالک شرقی برآمد ابتدا به سمت استرآباد رفته و پس از سرکوب مخالفان در تمام قصبات از استرآباد به‌طرف پارت حرکت کرد. از جمله ایالاتی که در دوره اشکانیان برای آن‌ها اهمیت داشت و سد محکمی در برابر بسیاری از متجاوزان صحراگرد به شمار می‌آمد ایالت هیرکان بود. اهمیت این سد دفاعی بدون پشتیبانی قلاع داران دیوار تمیشه غیرممکن بود و گاهی اوقات هم به دلیل فشارهای مالیاتی و ظلم و ستم از طرف نمایندگان پادشاه مرکزی این منطقه از اطاعت حاکمیت مرکزی سرپیچی و خود را مستقل و غیر وابسته می‌دانست.

پادشاهان ساسانی در تمام مدت فرمانروایی در مناطق تحت امر خود دژهای گوناگون و سایر تأسیسات دفاعی را ساختند. انوشیروان ساسانی برای تسلط بیشتر ولایات دوردست آن‌ها به چهار دسته تقسیم کرد. خسرو انوشیروان از طبقه روستاییان سرباز ایجاد کرد و برای آنکه بهتر بتواند از سرحدها دفاع کند قابلیت‌های متعددی را در سرحدات مستقر ساخته و استحکامات دفاعی قوی و معبر دربند را برای قطع راه مهاجمان بدوی ایجاد و دیوار تمیشه را احداث کرد. او شهر تمیشه را در سال (۵۳۱ ق – م)  مورد بازید قرار داد و در آنجا پذیرایی شد و دستور داد شهر را وسعت بخشند و احتمالاً  همین دیدار شاه ساسانی از شهر بود که دستور ساخت این دیوار دفاعی صادر شد.

شهر باستانی تمیشه در طول تاریخ پرفرازونشیب خود متحمل جنگ‌ها، کشت و کشتارها و  خونریزی‌های زیادی بوده است که در این باب ۲ جنگ خانمان‌سوز بلای جان این شهر شد.

نخستین جنگ

ابن فقیه در البلدان می‌نویسد: «در زمان خلیفه سوم عثمان بن عفان در سال ۲۹ ه – ق. سعید بن عاص بن امیه را والی کوفه کرد. سعید از کوفه درآمد و به جهاد طبرستان پرداخت و شهرهای طبرستان / نامیه و تمیشه را گشود و با شاه هیرکان به جنگ پرداخت و با دویست هزار درهم صلح کرد در این جنگ حضرت امام حسن (ع) و امام حسین (ع)  دو فرزند حضرت امیرالمؤمنین (ع)  با سعید بن عاص بودند در این نبرد مردم شهر تمیشه به جنگ با سعید پرداختند و پس از جنگ بسیار والی کوفه  گفت: در صورت پذیرش صلح سوگند می‌خورم یک‌تن را نکشم. مردمان شهر صلح را پذیرفتن و از حصارها و قلاع خود بیرون آمدند ولی سعید بن عاص قرمام قتل همه با جز یک‌تن صادر کرد و سپس به سمت طبرستان رهسپار شد. در این نبرد سعید همه مردم را تا مرز هیرکانی مسلمان کرد ولی باز به دین ابا و اجدادی خود بازگشتن و دوباره شروع به مقاومت کردند.»

دومین جنگ

بسیاری از مورخان نابودی کامل شهر تمیشه را مربوط به اواسط قرن هفتم ه – ق . و  هجوم وحشتناک قوم تاتاری می‌دانند. شیوه‌های جنگی مغولان تخریب کامل شهرها  یا روستاها؛  قتل و غارت، آتش زدن خانه‌ها بود از جمله شهرهایی که در برابر مغولان مقاومت کرد شهر تمیشه بود. که پس از تسلط مغولان آن را به‌کلی ویران کردند. به گفته مورخان شهر، چندی بعد از ویرانی مجدداً در سده هشتم ه –ق  بر اثر حملات امیر تیمور لنگ به‌طوری منهدم شد که دیگر روی آبادانی مانند گذشته به خود ندید.

شهر باستانی تمیشه به شماره ۴۷۵۴ و دیوار دفاعی تمیشه به شماره ۴۷۵۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید که بهمن‌ماه سال جاری نوزدهمین سالگرد ثبت این اثر تاریخی استان گلستان را شاهد هستیم.

منبع:میراث آریا