به داد «دادرس» می‌رسند؟
منزل دادرس ، که در اهواز با نام سرای دادرس یا کاروانسرای شیخ خزعل معروف است، بنایی بازمانده از دوره قاجار بوده و از گذشته تاکنون استفاده‌های مختلفی از آن شده است اما این روزها برای سرپا ماندن نیاز به توجه جدی دارد.
در مرکز شهر اهواز و خیابان عبدالحمید خانه‌های متعددی از دوره‌های قاجار و پهلوی وجود دارد که سرای دادرس یا کاروانسرای شیخ خزعل یکی از این بناهای تاریخی به جا مانده از دوره قاجار است؛ بنایی که در سال ۱۳۸۲ ثبت ملی شده است.
به گزارش ایسنا، این بنا دارای ۲ طبقه و بخشی به عنوان زیرزمین است. در طبقه همکف آن، پنج حجره و در طبقه دوم‌اش که در قدیم محلی برای استراحت افراد بوده است، سه اتاق وجود دارد. در خانه دادرس که در گذشته به کاروانسرای شیخ خزعل معروف بوده، هنوز آثاری از محل بستن اسب‌ها برای استراحت دیده می‌شود.
در حالی که در و پنجره‌های چوبی، سرداب و سنگ‌چینی‌های این بنا آن‌قدر جلب توجه می‌کند که هر از گاهی دوستداران میراث فرهنگی از این بنای تاریخی بازدید کرده و با آن عکس یادگاری می‌گیرند؛ چند سالی است که این بنای تاریخی وضعیت خوبی ندارد و حتی به تازگی بخشی از دالان سرای دادرس تخریب شده و احتمال ریزش قسمت‌های دیگرش وجود دارد؛ تخریبی که به گفته یکی از کسبه بازار و سرقفلی‌داران این ساختمان، تعمدی بود تا با تخریب کامل بنا، بتوانند جای آن پاساژ بسازند. البته بعد از آن آتش‌سوزی بهمن سال ۹۴، بخشی‌هایی از ساختمان سوخت.
این بنای تاریخی که بعدها تغییر کاربری یافت و به عنوان میدان تره‌بار و سپس بازار خواربارفروشان از آن استفاده می‌شد، اکنون به عنوان انبار کیف و کفش مورد استفاده است، در حالی که پتانسیل خوبی برای تبدیل شدن به یک مرکز فرهنگی یا نگارخانه دارد. از سوی دیگر، مدتی است اداره‌کل میراث فرهنگی خوزستان با توجه به اعتبارِ در اختیار، برای مرمت بخشی از بنا اقدام کرده تا این مهم خیزی برای دادرسی به سرای دادرس باشد.
سرایی که خرابه می‌شود
به گزارش ایسنا، عبدالحسین حاجی‌نجف از سرقفلی داران سرای دادرس، درباره وضعیت این بنای تاریخی اظهارکرد: متاسفانه در گذشته اداره‌کل میراث فرهنگی خوزستان اقدامی برای مرمت این بنا نداشت و حتی مرمت بخشی از بنا که در دست ما است، با هزینه شخصی خودمان انجام شد. البته مدتی است که میراث برای مرمت بخش‌هایی که تخریب شده پای کار آمده و امیدوارم از این بنا به خوبی نگهداری شود.
وی با بیان اینکه در گذشته باتوجه به اعتمادی که مرحوم دادرس به پدر من داشت حتی سند بنا را نزد ما به امانت گذاشته بود و حتی در مقطعی نیز به آن سرای حاجی‌نجف هم می‌گفتند، افزود: حیف است که چنین بناهای تاریخی نادیده گرفته شوند. همچنین ضمن اینکه می‌توان این بناها را به یادگار حفظ و نگهداری کرد، می‌توان در بحث درآمدزایی و بحث گردشگری نیز از آن‌ها استفاده کرد. حتی در گذشته به اداره‌کل میراث فرهنگی پیشنهاد داده بودیم که با مشارکت ما، این بنا را به مکان سنتی مانند چایخانه تبدیل کند که استقبالی ندیدیم.
حاجی‌نجف با اشاره به فروش این بنا به میراث فرهنگی گفت: در گذشته به میراث فرهنگی پیشنهاد خریداری بنا را داده بودیم و اکنون هم حاضر به این کار هستیم. البته در گذشته میراث به دلیل نبود بودجه قادر به خریداری بنا نبود.
وی با تاکید بر نیاز این بنای تاریخی به مرمت بیان کرد: اگر میراث هر چه سریع‌تر اقدام به مرمت کامل این بنا نداشته باشد، سرای دادرس کاملا مخروبه خواهد شد و شاید دیگر چیزی از آن باقی نماند.
تخریب تعمدی بخشی از بنای تاریخی
به گزارش ایسنا، اسدالله آلونی، یکی دیگر از حجره‌داران سرای دادرس، اظهار کرد: مالک قبلی این بنا برای اینکه سرای دادرس به صورت کامل تخریب و از زیر نظر میراث فرهنگی خارج شود و بتوانند جای آن پاساژ بسازند، در اقدامی عجیب و تعمدی، شبانه شیلنگ آب را در قسمتی از دالان رها کرد تا ساختمان تخریب شود. همان موقع عکس‌ها و فیلم‌های گرفته شده را به میراث تحویل دادیم اما کاری انجام ندادند.
وی بیان کرد: این بنا نزدیک به ۱۳۰ سال قدمت دارد که با تخریب‌شدن بخشی از بنا، حالا میراث فرهنگی وارد کار شده تا به مرمت آن بپردازد و چند روزی است که سقف یکی از حجره‌ها را مرمت کرده‌اند. البته قبلا که سقف یکی از حجره‌های در اختیار خودم، تخریب شد آن را با اجازه میراث فرهنگی مرمت کردم.
این کاسب و از سرقفلی‌داران سرای دادرس گفت: این بنا مالک خصوصی دارد و گویا مالک قبلی، آن را فروخته است ولی هنوز مالک جدید خودش را به صورت رسمی یعنی با در اختیار داشتن سند این ساختمان به ما معرفی نکرده است. گویا مالکان جدید قصد تخریب بنا را دارند ولی ما علاقه‌مند به مرمت و همکاری با میراث فرهنگی خوزستان هستیم.
ختم به خیر می‌شود
به گزارش ایسنا، تبار قریب، سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان اهواز، نیز در خصوص وضعیت این بنای تاریخی اظهارکرد: سرای دادرس یکی از بناهای ثبت ملی است که اکنون در حال انجام مرمت بخش‌هایی از بنا هستیم. این بنا با توجه به اینکه ثبت ملی بوده و دارای ویژگی‌هایی است، واجد ارزش است و ان‌شاءالله به جاهای خوبی ختم می‌شود.
وی بیان کرد: چند ماهی است که مرمت بنا در حال انجام است و ناظران میراث فرهنگی نیز در محل حضور دارند. البته مرمت بنا با اعتبار فعلی تمام نخواهد شد و ان‌شاءالله طی فصول آینده بتوان دوباره برای مرمت این بنا اعتبار مهیا کرد. با توجه به اینکه بنا دارای مالک خصوصی است او نیز باید در بحث مرمت با میراث مشارکت داشته باشد. ضمن اینکه اگر سرمایه‌گذاران بخش خصوصی هم علاقه‌مند به بافت‌های تاریخی هستند، می‌توانند در بخش مرمت و بهره‌برداری از آن با مالک به تفاهم برسند و مشارکت داشته باشند.
سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان اهواز درباره علاقه‌مندی برخی حجره‌داران سرای دادرس به واگذاری حجره‌های خود اظهار کرد: با توجه به اینکه سرای دادرس دارای مالک خصوصی است، میراث نمی‌تواند در این زمینه ورود کند اما چون این بنا ثبت آثار ملی است، باید موازین میراثی رعایت شود.
وی همچنین گفت: در کنار احیای سرای دادرس، پیگیر احیای بافت تاریخی اهواز هستیم و این نیز اهمیت بسیاری دارد زیرا بافت اهواز می‌تواند محرک توسعه شهر باشد. همه از جمله شهرداری و فعالان میراث و همچنین رسانه‌ها باید کمک کنند تا بتوان بناهای تاریخی را حفظ و احیا کرد.
به گزارش ایسنا، با توجه به اینکه سرای دادرس، مالک خصوصی دارد و دولت نیز در چنین بناهایی که ارزش افزوده بسیار دارند خیلی هزینه نمی‌کند، اگر مالک زیر نظر میراث فرهنگی طرحی برای احیای بنا داشته باشد، می‌تواند حال سرای دادرس را خوب کند. در غیر این صورت، باید منتظر تخریب کامل این بنای به جا مانده از دوره قاجار بود. بناهایی که اگر تلاشی برای حفظ، نگهداری و مرمت آن‌ها نشود و در نهایت به ساختمان‌های تجاری تبدیل شوند؛ بخش بسیاری از تاریخ را از دست خواهیم داد.