مرثیه‌ای برای روستای رنسانسی ایران
هشتم خردادماه سال ۱۳۹۶ بود که طی نامه‌ای از سوی معاون رئیس‌جمهوری مراتب ثبت ملی بافت تاریخی روستای سنگی «ورکانه» به استاندار همدان ابلاغ شد.
در قسمتی از این نامه آمده بود: «این اثر تحت حفاظت و نظارت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است و هرگونه دخل و تصرف یا اقدام عملیاتی که منجر به تخریب یا تغییر هویت آن شود، برابر قانون جرم محسوب می‌شود و مرتکب مشمول مجازات‌های قانونی خواهد شد، مرمت و بازسازی اثر هم صرفاً با تأیید و نظارت این سازمان ممکن خواهد بود بنابراین خواهشمند است دستور فرمایید مراتب جهت اطلاع و اجرا به مقامات و مسئولان ذیربط در استان ابلاغ شود.»
این روستای ۴۰۰ ساله که به علت بافت سنگی شهرت یافته، جاذبه‌ای منحصربفرد است که هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند و می‌تواند هر گردشگری را به وجد آورد اما امروز بافت سنگی ورکانه در حال از بین رفتن است و اگر ساخت‌وسازهای نامتعارف روستا به همین منوال پیش رود تا چند سال آینده اثری از آن نخواهد بود.
سنگ‌های لاشه‌ای که کوچه‌های روستای «ورکانه» را فراگرفته زیر نور آفتاب به رنگ قهوه‌ای درمی‌آیند که ناخودآگاه افراد آشنا به این جاذبه را به یاد تصاویر زیبای دوره رنسانس اروپا می‌اندازد.
دهیار در ساخت‌وسازهای روستا مجبور به چشم‌پوشی است
مدیرکل بنیاد مسکن استان همدان در این باره به خبرنگار ایسنا گفت: سال ۸۲ مشاوران مجرب و کارآزموده استانی و ملی طرح بافت واجد ارزش روستای ورکانه را مطالعه کردند و به تأیید و تصویب مراجع ملی رسید و سال ۸۵ اجرا و بهسازی بافت واجد ارزش این روستا به اتمام رسید.
حسن ظفری ادامه داد: پس از اتمام طرح آن را به دهیار روستا تحویل دادیم و درخواست کردیم ساخت و سازهای خارج از قاعده اتفاق نیفتد و ضوابط، مقررات و قوانین رعایت شود.
وی بیان کرد: وقتی کسی پروانه ساخت‌وساز نمی‌گیرد و یا پروانه می‌گیرد و ضوابط را رعایت نمی‌کند، به سیستم دهن کجی می‌کند بنابراین یا سیاست‌ها غلط است و یا مجریان نمی‌توانند به وظایف خود عمل کنند و از انجام وظایفشان طفره می‌روند.
ظفری با اشاره به اینکه معماری روستا واجد ارزش است و به عنوان یک هویت فرهنگی، تاریخی، معماری باید حفظ شود، گفت: قدرت اجرایی در حفظ و نگهداری این بافت به هر علتی ضعیف است.
وی با بیان اینکه دهیار روستا مرجع صدور پروانه ساختمانی در ورکانه است، توضیح داد: دهیار می‌تواند به بستگان اخطار دهد که با این شرایط حق ساخت‌وساز ندارید و باید به دادگاه و پاسگاه بروید؟ بنابراین مجبور به چشم پوشی است چراکه می‌خواهد در روستا زندگی کند و ساختار اجتماعی و بافت اجتماعی این اجازه را به او نمی‌دهد.
ظفری با بیان اینکه ۱۰ سال است که این مسئله را می‌گوییم، مطرح کرد: اشتباه رسانه‌ها این است که فکر می‌کنند من وزیر کشور، وزیر راه و شهرسازی یا رئیس جمهورم، بنده در حد بنیاد مسکن استان همدان پاسخگو هستم.
بافت سنگی از بین رفته ورکانه باید برگردد
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان نیز به خبرنگار ایسنا گفت: بافت سنگی از بین رفته ورکانه باید برگردد و اگر دهیاری و شورا که مسئول هستند ورود پیدا نکنند، مجبوریم پیگیری حقوقی کنیم.
علی مالمیر با اشاره به اینکه دو سال قبل با پیگیری‌های میراث فرهنگی بافت سنگی این روستا ثبت ملی شد، اظهار کرد: پس از ثبت به دهیار و شورا ابلاغ و تأکید کردیم که بافت روستا واجد ارزش است و نباید از بین برود.
وی با بیان اینکه در این راستا جلسه‌ای هم در معاونت عمرانی استانداری برگزار شد، ادامه داد: هر شخصی که مجوز ساخت و ساز در روستای ورکانه را صادر می‌کند باید از قبل از اداره میراث فرهنگی استعلام کند و ساخت و سازها براساس آن انجام شود.
مالمیر اظهار کرد: اهالی برای ساخت و ساز ملزم به رعایت ضوابط هستند، ناظر پروژه هم باید بر ساخت و سازها نظارت کند که طرح اجرا شود و متناسب با آن پایان کار داده شود.
مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان بیان کرد: اگر دهیاری روستا پروانه ساخت و ساز را صادر کرده و از میراث استعلام نکند و یا بدون مجوز کاری انجام گیرد مسئولیت کنترل آن با میراث فرهنگی نیست و دهیاری مسئول است.
وی با اشاره به اینکه در روستای ورکانه ساخت و سازهایی انجام شده که به بافت آسیب رسانده است، گفت: میراث فرهنگی پیگیر است دستگاهی که صدور مجوز و نظارت را بر عهده دارد و دهیار به عنوان یکی از ارکان مهم آن محسوب می‌شود، طبق قانون پاسخگو باشد.
مالمیر اضافه کرد: اعتقاد داریم اینگونه ساخت و سازها که استعلام یا نظارت نمی‌شود، تخلف دهیاری است و میراث فرهنگی موضوع تخلف دهیاری را پیگیری می‌کند.
وی توضیح داد: ساخت و سازهای غیرمجاز در روستا طبق قانون ۹۹ کنترل می‌شود و دهیار هم اگر تخلف کرده باشد از طریق مراجع ذیربط پیگیری می‌شود، میراث فرهنگی اگر از این کانال به نتیجه نرسد مجبور است اقدامات حقوقی علیه متقاضی که تخلف کرده است، انجام دهد.
مالمیر افزود: اگر متقاضی براساس پروانه ساختی که دهیاری صادر کرده عمل کرده باشد تخلفی نکرده و پروانه‌ای که بدون استعلام ما صادر شده تخلف است و صادرکننده پروانه باید ضوابط ما را رعایت می‌کرد.
وی با بیان اینکه بنیاد مسکن به اهالی روستا برای ساخت و ساز تسهیلات ارائه می‌دهد، گفت: در جلسه‌ای که داشتیم قرار شد قسط آخر تسهیلات را بنیاد مسکن پس از اینکه نما کار شد، براساس ضوابط پرداخت کند.
مالمیر با بیان اینکه برای حفظ بافت سنگی ورکانه ملزم به رعایت ضوابط هستیم، خاطرنشان کرد: قطعاً ساخت نمای متناسب با بافت سنگی ورکانه و حفظ آن هزینه‌بر است اما چون ضابطه و قانون است باید انجام شود بنابراین مشکلات مالی رافع مسئولیت صادر کننده مجوز و مجری که ضوابط حفظ نماها را رعایت نمی‌کند، نیست.
مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان مطرح کرد: اگر دستگاه‌های متولی مانند بنیاد مسکن، دهیاری و در صورت فراهم شدن شرایط میراث فرهنگی بتوانند به اهالی روستا کمک کنند که هزینه‌ها کمتر شود کار پسندیده‌ای است و باید به این سمت حرکت کنیم.
اهالی روستای ورکانه توانایی اجرای نمای سنگی ندارند
دهیار روستای هدف گردشگری «ورکانه» هم به خبرنگار ایسنا گفت: در حال حاضر اهالی روستای ورکانه توانایی اجرای نمای سنگی را ندارند.
داود کزازی اظهار کرد: با توجه به بارندگی‌های سال گذشته بسیاری از ساختمان‌های روستا خسارت دید و اهالی روستا از طرح سیل زدگی استفاده کردند و ساخت و سازها زیاد شد.
وی ادامه داد: مهرماه سال قبل مدیرکل میراث فرهنگی، مدیرکل دفتر امور روستایی، استانداری، معاون فرماندار و بخشدار بازدیدی از روستای ورکانه داشتند و مقرر شد تسهیلاتی برای اجرای نمای ساخت و سازها درنظر گرفته شود و قرار شد بنیاد مسکن با همکاری میراث فرهنگی طرحی ارائه دهد.
کزاری اضافه کرد: اکثر ساخت‌وسازهایی که از پارسال آغاز شده، با توجه به افزایش قیمت مصالح نیمه کاره مانده و تا زمانی که نما اجرا نشود پایان کار نمی‌گیرند و اهالی روستا به این کار معترض هستند و می‌گویند وقتی داخل ساختمان تکمیل نشده چطور نما را با هزینه ۳۰ میلیون تومان اجرا کنیم؟
دهیار ورکانه با بیان اینکه در این راستا نامه نگاری‌هایی با میراث فرهنگی و بنیاد مسکن انجام داده‌ایم، گفت: امیدواریم اعتباری درنظر گرفته و تسهیلاتی داده شود تا اهالی روستا نماها را اجرا کنند و بافت سنگی روستا هم حفظ شود.
وی با بیان اینکه در ساخت و سازهای جدید درب‌ها و پنجره‌های چوبی که شکل قدیمی روستا بود به کار نمی‌رود، گفت: این کار هزینه خیلی زیادی دارد و مسئولان باید از قبل فکری برای حفظ نمای قدیمی روستا می‌کردند.
کزازی اضافه کرد: ارگان‌های مرتبط می‌توانستند تسهیلاتی به اهالی روستا بدهند تا ساختار قدیمی دست خورده نمی‌شد اما زمانی که نوسازی انجام شود بافت روستایی از بین می‌رود، از طرف دیگر روستایی‌ها هم باید جای امنی برای زندگی داشته باشند و آیین نامه نظام مهندسی را رعایت می‌کنند.
بافت سنگی ورکانه از بین رفته است
مسئول اصطبل «مری لیلی» در روستای هدف گردشگری ورکانه هم به خبرنگار ایسنا گفت: از بین رفتن بافت سنگی ورکانه این روستا را از صف ثبت در یونسکو خارج می‌کند.
حامد کزاری اظهار کرد: کوچه‌های روستای سنگی ورکانه از چهار سال قبل تاکنون نابود شده است، این روستا در صف ثبت یونسکو بود که با شرایط موجود ثبتی وجود نخواهد داشت.
وی درباره ساخت و سازهای غیرمتعارف در این روستا بیان کرد: ساخت و سازهای ناهمگون با بافت ورکانه، کوچه‌های بکر و زیبای آن را از بین برده و از هر ۱۰ خانه قدیمی پنج خانه از بین رفته است، از طرف دیگر خانه‌ها عقب نشینی‌هایی کرده‌اند که نباید این اتفاق می‌افتاد.
کزاری ادامه داد: زیبایی روستای ورکانه به بافت سنگی و تنگی کوچه‌های آن است که به هیچ عنوان نباید دست خورده می‌شد و اگر ساخت و سازی هم انجام می‌شود نباید عقب نشینی صورت بگیرد.
این مهندس معماری با تأکید بر اینکه در نمای خانه‌های این روستا باید نمای سنگ رگ‌چین کار شود که همخوان با بافت فعلی روستا باشد، گفت: بعضی از اهالی روستا سنگ تخت کار کرده‌اند که نمای فوق‌العاده زننده‌ای دارد.
کزاری با بیان اینکه در رابطه با ساخت‌وسازهای روستا، ادارات میراث فرهنگی و مسکن و شهرسازی با هم تضاد دارند، مطرح کرد: ساکنان روستا هم طرح اجرایی ساختمان که توسط مسکن و شهرسازی داده می‌شود را اجرا نمی‌کنند.
وی توضیح داد: سال گذشته رئیس دیوان محاسبات استان در بازدید از ورکانه به میراث فرهنگی اخطاری مبنی بر حفظ روستا با بافت سنگی داد و پس از اخطار ایشان میراث فرهنگی تا حدی پیگیر شد.
کزاری با اشاره به اینکه گردشگران به خاطر بافت سنگی و خانه‌های زیبای ورکانه به این روستا می‌آیند، خاطرنشان کرد: میراث فرهنگی باید بر خانه سازی‌های این روستای سنگی نظارت کند.
در پایان به نظر می رسد هیچ کاری از دست کسی ساخته نیست چراکه مسئولان استان نه وزیر هستند و نه رئیس جمهور، دهیار که مجبور به چشم‌پوشی است و فقط شکایت و پیگیری حقوقی تنها راهکاری است که به ذهن مسئولان می‌رسد و مشخص نیست سرانجام چه کسی قرار است کمک کند تا هزینه‌های نماکاری و حفظ نمای سنگی «ورکانه» تأمین شود و ثبت این روستا از صف ثبت جهانی یونسکو خارج نشود.
منبع:ایسنا