نوشته‌های بازمانده از خواجه رشید الدین که به پس از حمله مغول به ایران باز می‌گردد، نشان می‌دهد تجارت چرم و پوست در آن دوران رونق زیادی داشت. این اسناد نشان می‌دهد در آن زمان شهر‌های تبریز و شیراز از جمله شهر‌های مشهور در زمینه چرم بودند.

در زمان قاجار همدان به مرکز مهم تولید چرم تبدیل می‌شود. محصولات چرم در کارخانه‌ها تولید نمی‌شد؛ بلکه هنری به نام سراجی سنتی این محصولات را تولید می‌کرد. اکنون هم این هنر در برخی شهر‌های ایران دیده می‌شود؛ از جمله آن‌ها می‌توان به شهر‌های خرم‌آباد و بروجرد اشاره کرد.

یکی از مواد اولیه سراجی چرم است؛ ماده‌ای که می‌توان آن را به هر شکل و فرمی که هنرمند مایل باشد درآورد و محصولی کاربردی تهیه کرد. همین ویژگی باعث شده محصولات این هنر همگام با تغییر سلیقه مردم تغییر و بخشی از نیاز‌های آن‌ها را در هر زمان و مکانی تامین کند.

پوست حیوانات با توجه به ماهیتشان تا زمانی که سالم هستند بسیار انعطاف پذیر است؛ اما به مجرد اینکه در برابر عوامل طبیعی (جوی، محیطی، فیزیکی و بیولوژیکی) قرار می‌گیرند آسیب پذیر شده و سلامت خود را از دست می‌دهند (شکننده می‌شوند، ترک برمی دارند و فاسد می‌شوند).

چنانچه پوست تحت شرایط خاصی همچون پوست پیرایی (دباغی) قرار گیرد، حالت پایداری خود را حفظ کرده و بر مقاومتش در مقابل عوامل طبیعی افزوده می‌شود. چرم از دباغی پوست خام حیواناتی نظیر گاو، گوسفند، مار و مارمولک، کوسه، کروکودیل‌ها و سوسمارها، شترمرغ و بسیاری دیگر از جانداران به دست می‌آید. به عبارتی دیگر چرم سازی یا دباغی پوست، فن آماده سازی و پرداخت پوست حیوانات برای تبدیل آن به چرم است. پوست دباغی شده نه تنها با از دست دادن رطوبت خود، نرمی و لطافتش را از دست نمی‌دهد بلکه با جذب مجدد رطوبت هم بوی تعفن نمی‌گیرد و فاسد نمی‌شود.

هنر سراجی سنتی چه هنری است؟

چرم سازی یا سراجی یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین هنر‌های سنتی ایران است. از دیرباز دامداری در مناطق مختلف رونق خاصی داشت و به علت وفور دام، تهیه پوست حیوان در میان این قشر به راحتی میسر بود؛ بنابراین در گذشته سراجان و دباغان زیادی در این زمینه فعالیت می‌کردند.

دباغان پوست حیوان را دباغی می‌کردند و در اختیار سراجان قرار می‌دادند. آن‌ها نیز با هنرمندی خاص به تهیه انواع صنایع دستی می‌پرداختند. در گذشته‌های نه چندان دور ساکنان شهر و روستا برای کفش دوزی، زین سازی، پوشش تسلیحات فردی و افسار و لگام و برخی از وسایل شکار به راسته بازار سراجان مراجعه می‌کردند.

از مصنوعات چرمی می‌توان به انواع کیف‌های دستی مردانه و زنانه، جلد اسلحه‌هایی نظیر برنو و پَران، جلد تپانچه و کُلت، انواع چمدان، قطار فشنگ، انواع یراق اسب و قاطر، انواع کمربند، کمربند‌های ورزش زورخانه‌ای، جلد عینک، جلد دوربین‌های شکاری و دیگر لوازم چرمی اشاره کرد.

در حال حاضر کار چرم سازی جنبه تزئینی پیدا کرده است و بیشتر به صورت کالا‌هایی نظیر کیف‌های زنانه، جلد موبایل و کمربند عرضه می‌شود.

منبع:باشگاه خبرنگاران جوان