با سفر به روستاهای شگفت‌انگیز سربیشه علاوه بر استفاده از جنبه‌های طبیعی و آب‌و‌هوای بهاری و دلچسب می‌توان از زیارت بی‌بی زینب خاتون (س)، مزار سیدحامد علوی، غاز شگفت‌انگیز چنشت و  یا معماری دوره نوسنگی در عصر حاضر هم بهره برد.

روستای چنشت سرزمین رنگ‌ها

روستای چنشت در ادوار گذشته تاریخی جزو دهستان نهار جان بوده، در حال حاضر از توابع شهرستان سربیشه است آب‌و‌هوای آن معتدل و ارتفاع آن از سطح دریا دو هزار و ۱۵۰ متر است.

هنگام قدم‌زدن در کوچه‌های این روستا زنان روستا را با لباس‌های شاد و رنگین می‌بینید که جلوه‌بخش بافت روستا هستند و به همین دلیل است که چنشت را سرزمین رنگ ها نامیده‌اند. کلاه‌های نقره‌دوزی‌شده، لباس‌های گل‌دار,، دامن‌های پرچین و چارقدهای رنگارنگ اهالی، نشان از خوش‌ذوقی اهالی روستا دارد.

 روستای چنشت به لحاظ باورها و آداب و رسوم و نوع پوشش نسبت به سایر مناطق خراسان ‌جنوبی متمایز است. مردم به‌ویژه زنان در روستای چنشت به‌صورت کامل لباس محلی به تن می‌کنند، زنان روستای چنشت با اندکی تفاوت و تمایز در طرح و رنگ شبیه زنان روستای ابیانه لباس می‌پوشند.

یک قول در مورد وجه تسمیه روستای چنشت این است که به دلیل داشتن چندین رودخانه که از کنار آن می‌گذشته و باغ‌های این منطقه را سیراب می‌کرده است در قدیم به چند‌شط معروف بوده است که به مرور زمان از چن‌شط و چن‌شت به چنشت تبدیل شده است.

قول دیگری که در مورد وجه تسمیه چنشت این است که، چنشت بر وزن بهشت است که در گذشته به دلیل خوش آب‌‌و‌ هوا بودن و داشتن میوه‌های فراوان و رودخانه‌های متعدد که از زیر درختان می‌گذشته است و شباهت این منطقه به بهشت، گروهی دامدار این نقطه را به‌عنوان محل زندگی خود انتخاب می‌کنند و نام این منطقه را بهشت می‌گذارند که بعدها بر اثر گذر زمان به چنشت تغییر نام می‌دهد.

دو غار « چهل چاه» و «چنشت» در شمال روستا قرار گرفته‌اند و باهم صد متر فاصله دارند. دراین دو غار، بقایای اسکلت انسان‌هایی از چند صدسال پیش را می‌توان مشاهده کرد که البته پیمایش غارها کمی دشوار است.غار چنشت در روستای چنشت در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند است که براساس متون تاریخی، ۶۱۴ سال پیش به‌ وسیله سیدمحمد مشعشع کشف شده است.

 سیدمحمد براساس اسنادی که در دست داشته از عربستان به قهستان می‌آید و پس از کشف غار مذکور، نسبت به انتقال اجساد سیدحامد علوی و دو فرزندش و به خاک سپردن آن‌ها در درون یک بقعه که به این منظور می‌سازد، اقدام می‌کند.

غار چنشت، بیش از ۵۹ متر طول دارد و احتمال دارد که هزاران سال پیش در اثر زلزله، دو سمت کوه سر به هم نهاده و فضای متفاوتی ایجاد کرده است. این فضاها گاه عریض و با ارتفاع زیاد و گاه بسیار تنگ با ارتفاع کم هستند و عبور از آن‌ها به سختی انجام می‌گیرد.

 ظاهراً از این غار به‌عنوان پناه‌گاهی طی عصرهای مختلف استفاده می‌شده و یا اینکه ممکن است زلزله، خانه مسکونی را همراه با ساکنان آن منهدم ساخته باشد.

 از جنبه دیگر در روستای چنشت  آداب و روسم و آئین‌هایی وجود دارد که به‌صورت خیلی خاص و ویژه برگزار می‌شود. به‌عنوان مثال سبک برگزاری مراسم عروسی در روستای زیبای چنشت مخصوص همان روستا و همراه اشعار خاص خودش در سه شبانه روز اجرا می‌شود. آداب و رسوم در این روستا به قدری زیبا است که هر ساله از شهرهای مختلف تعداد زیادی برای دیدن برخی از مراسم آن چون علم‌بندان به این روستا می‌آیند.

ماخونیک روستای شگفت انگیز

اما در سربیشه روستای دیگری به نام ماخونیک وجود دارد که آن هم به‌دلیل ویژگی‌های متعددی به‌عنوان یکی از روستاهای شگفت‌انگیز ایران مطرح است.علت مشهور شدن روستای ماخونیک در ۱۴۲ کیلومتری شهرستان بیرجند واقع در استان خراسان جنوبی، آداب، رسوم و فرهنگ خاص مردمانش است.ماخونیک روستایی محصورشده در کوه‌هایی بدون علف در ناحیه‌ای دور از دسترس و جایی که می‌شود قرن‌ها بدون دیده‌شدن زندگی کرد و از نظرها ناپدید ماند.

 منطقه ماخونیک متشکل از ۱۲ آبادی است که روستای ماخونیک بزرگ‌ترین آن‌ها محسوب می‌‌شود. این روستا شامل ماخونیک، کفاز، چاپنسر، توتک، سفال‌بند، سولابست، لجونگ (سفلی و علیا)، کلاته بلوچ، دامدامه و میش نو، خارستو و جلارو است.

اهالی این روستاها از نظر مذهب، معیشت، شیوه زندگی و اوضاع اجتماعی وجه اشتراک زیادی با یکدیگر دارند اما غالب این روستاها اصل و نسب خود را از روستای ماخونیک می‌‌دانند.

 درباره وجه تسمیه روستا چندین قول وجود دارد، می‌‌گویند که در گذشته‌‌های بسیار دور عده‌ای مأمور دولتی به این روستا آمده و اهالی به گرمی از آن‌ها استقبال نکرده‌اند و با آن‌ها برخورد سردی داشته‌اند و آن‌ها هم این نام را برای روستا انتخاب کرده‌اند.

 برخی نیز می‌‌گویند به‌دلیل وجود شکافی در کوه نزدیک روستا به آن‌جا ماده ماخونیک گفته می‌ شده که به مرور زمان به ماخونیک تغییر نام یافته است.در روستای ماخونیک نه تنها نحوه زندگی که محل سکونت نیز ساده و ابتدایی است بلکه خانه های روستاییان نیز دارای شکل هندسی خاصی نیست و تمام امکانات زندگی دریک اتاق جای گرفته است.

 آداب و رسوم ساکنان روستا از نحوه قضاوت تا شیوه کشاورزی، از چگونگی تقسیم ارث تا بازی‌ها همگی از گذشته‌های دور جریان داشته و اغلب آن‌ها دست نخورده باقی مانده است.

 یکی از عمده نشانه‌ های فرهنگی روستای ماخونیک مسکن است که در نوع خود جالب و قابل توجه است چرا که  بافت مسکونی روستا در دامنه تپه و خانه‌ ها به طور فشرده‌ به‌ هم و در گودی زمین ساخته شده‌‌اند، هر خانه دارای فضاهایی همچون کندیک (مخزن نگهداری گندم و جو)، کرشک (اجاق گلی برای طبخ غذا)، طاق و طاقچه است. با توجه به نوع معماری ساده خانه‌های این روستا می‌توان گفت بر اساس نظر برخی از کارشناسان این نوع معماری به دوره نوسنگی برمی‌گردد.

در بافت قدیم روستا خانه‌های محقر خشتی گلی بدون حیاط و ایوان و پنجره و کیپ تا کیپ هم ساخته شده‌اند که هنوز بعد از گذشت سال‌ها برخی از اهالی این روستا در این خانه‌ها زندگی می‌کنند. چیزی که در نگاه اول در روستای ماخونیک خراسان جنوبی توجه گردشگران را به خود جلب و بیشتر از هر چیزی آن‌ها را شگفت‌زده می‌کند سبک معماری خانه‌های این روستا است. خانه‌های ماخونیک بسیار کوچک و هرکدام حاوی یک اتاق ده یا دوازده متری هستند که با سنگ و خاک ساخته شده و سقف آن با شاخ و برگ درختان پوشیده شده است. این خانه‌ها اغلب به جز یک در ورودی کوتاه هیچ منفذی رو به بیرون ندارند.

اسناد تاریخی این منطقه نشان می‌دهد که روستای ماخونیک بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد و آنچه اهالی این روستا بر سر زبان دارند در خاطرات خود از شاهان دوران صفوی نیز یاد می‌کنند.با توجه به نوع معماری ساده خانه‌های این روستا می‌توان گفت بر اساس نظر برخی از کارشناسان این نوع معماری به دوره نوسنگی برمی‌گردد.

منبع:میراث آریا