نام استاد حاج محمد ضرابیان براساس قانون سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری و مواد ۱۱ و ۱۲ از قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون بین‌المللی حفظ میراث‌فرهنگی ناملموس، به شماره ۳۶ به‌عنوان گنجینه زنده بشری در رشته حلبی‌سازی در فهرست ملی نادره‌کاران به ثبت رسیده است.

استاد حاج سیدمحمدباقر ضرابیان قدیمی‌ترین حلبی‌ساز همدان، متولد ۱۳۱۳ خورشیدی است، استاد ضرب و چکشی که از هفت سالگی کار حلبی سازی را شروع کرده است.

برای آشنایی بیشتر با استاد سید محمد باقر ضرابیان، با او به گفت‌وگو نشستیم که ماحصل این گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم.

استاد نحوه یادگیری این هنر را برای ما بگویید.

هنر حلبی‌ساز را از پدرم در زمان جنگ جهانی دوم آموختم و ۳۲ سال تمام با علاقه به کار آموختن این هنر، در کنار پدر مشغول بودم و بعد از او هم این راه و هنر را ادامه دادم، به این دلیل  و علاقه وافر به این هنر لوح تقدیرهای مکرری از مسئولان دریافت کردم و در نمایشگاه‌های صنایع‌دستی کشوری هم حضوری فعال داشته و شرکت کرده‌ام.

چرا این هنر را ادامه دادید؟

در اوایل جوانی پس از فاصله‌ای کوتاه از این هنر، نگذاشتن میراث پدری‌ام از بین برود و کم کم شروع به ساخت مجدد انواع لوازم حلبی کردم و در مغازه پدری‌ام شروع به کار ساخت انواع حلبی‌ها کردم که در آن دوران استفاده زیادی داشت و مردم در محل کار و زندگی خود از این وسایل بهره می‌بردند. پدربزرگم در دوران ناصرالدین شاه در ضراب‌خانه ناصری مشغول به کار بود، اما پس از واردات اسکناس و سکه از انگلیس، ضراب‌خانه تعطیل شده و پدربزرگم پس از آن مشغول به حرفه حلبی‌سازی شد و من نیز از پدرم که این هنر از پدرش فرا گرفته بود آن را آموختم.

در مورد وسایلی که می ساختید و ابزاری که استفاده می‌کردید برای ما بگویید.

در همدان رشته حلبی‌سازی به رشته‌های گهواره سازی، ناودان کوبی و آفتابه سازی تقسیم می‌شد و از ابزارآلات حلبی‌سازی دِرناق  بود که یکی از ابزارهای این حرفه است، دِرناق کلمه‌ای ترکی است به معنای ناخن که وسیله‌ای شبیه ناخن است و کاربرد آن لبه گردانی در کنار سندان است، زدر ناق هم وسیله دیگری است که برای فرم دادن یا پیچ دادن لبه دو ورق در همدیگر برای استحکام بیشتر در کناره‌ها و سندان استفاده می‌شود. هم‌چنین میل آهن وسیله‌ای فولادی با ابعاد ۱۵۰ در ۵ سانتی‌متر است که سر آن چهارگوشه و برای تحکیم تیزه‌ها قابل استفاده است.

 از وسایلی هم که در آن زمان می‌ساختید بیشتر برایمان بگویید.

بوق حمام یکی از ابزاری بود که از حلب ساخته می‌شد، در اصل یک رسانه خبری بود که ساعت سه بامداد پس از نظافت حمام مسئول حمام آماده شدن حمام را با این وسیله اعلام می‌کرد. درطاس دیگر وسیله‌ای بود که در آجیل فروشی‌ها کاربرد داشت، از درطاس به جای پیمانه استفاده می‌شد که البته این وسیله هنوز هم کارایی دارد. یک وسیله دیگر به نام چراغ موشی در گذشته بسیار پرکاربرد بود، این ابزار برای روشنایی بود و در آن زمان نفت که تازه از روسیه به ایران آمده بود داخل مخزن آن می‌ریختند و از آن به عنوان وسیله روشنایی استفاده می‌شد. پس از جنگ جهانی دوم نفت تصفیه شده تازه وارد ایران شده بود، از چراغ سه فیتیله یا سه شعله به عنوان چراغ خوراک‌پزی استفاده ‌شد و از انواع آن یک فتیله، سه فیتیله و پنج فیتیله هم بود. ناودان شُره نیز وسیله‌ای بود که به دیوار حیاط میخ می‌شد تا آب از پشت‌بام به حیاط منتقل شود، شَربه چیزی شبیه پارچ‌های امروزی بود که از جنس حلب ساخته می‌شد و در کنار سماور استفاده می‌شد.

برای جوانان توصیه‌ای دارید؟

آشنایی با وسایلی که از حلب ساخته می‌شود خالی از لطف نیست و به جوانان توصیه می‌کنم شغل حلبی‌سازی را ادامه دهند، البته این شغل از مشاغلی است که صبر و حوصله می‌خواهد تا به نتیجه برسد.

راز موفقیتتان چه بوده است؟

علت اصلی موفق شدن در این کار، احیا کردن شغل پدری‌ام است  و افتخار می‌کنم کسب روزی حلال طبق رویه پدر و پدر بزرگم را ادامه می‌دهم، در این راه امیدم به خداوند است، برای زنده نگه داشتن این هنر تلاش خود را خواهم کرد و از پای نخواهم نشست و کتابی هم در باب هنر حلبی‌سازی با نام «دست های هگمتانه» به چاپ رسانده‌ام.

منبع:میراث آریا