شیخ صفی‌الدین اردبیلی و خدماتی که تاثیرش تا به امروز در کشور ملموس است
روز چهارم مردادماه سالروز استقرار سلسله صفویه یکی از مهمترین رویدادهای تاریخی کشور است که برخی مورخان تاریخ این خطه را به قبل و بعد از آن تقسیم می‌کنند؛ چهارم مرداد روزی است که شاه اسماعیل صفوی از نوادگان شیخ صفی‌الدین اردبیلی در چنین تاریخی توانست با اعلام رسمی حکومتی منسجم وحدت ملی و دینی را در کشور حاکم کرده و با برافراشتن پرچم شیعه، اتحاد سیاسی و مذهبی را در کشوری که با حکومت‌های ملوک الطوایفی پاره پاره شده بود، فراهم آورد.
خدمات شیخ صفی و فرزند وی شاه اسماعیل صفوی در حالی ایران را به انسجام رسانید که تا به امروز برکات آن ملموس بوده و به عینه قابل مشاهده است اما در طرح، اطلاع‌رسانی و تبیین آن ضعف‌های قابل توجهی مشاهده می‌شود که موجب شد موضوع ثبت این روز تاریخی در تقویم رسمی کشور طی سال‌های اخیر به مطالبه جدی اصحاب فرهنگ استان تبدیل شود.
در راستای پاسخ به این مطالبه بزرگداشت سالانه هفته استان اردبیل از چهارم مرداد به مدت یک هفته، راه‌اندازی پژوهشکده صفویه‌شناسی، حمایت از رساله‌های مرتبط با صفویه، همایش علمی سالانه صفویه‌شناسی، مرمت، صیانت و معرفی مجموعه جهانی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و سایر اقدامات صورت گرفته از گذشته در راستای تبیین هویت تاریخی دوره صفوی انجام شده است.
مسئولان ثبت چهارم مرداد در تقویم رسمی کشور را نقطه عطف بزرگ و مهمی برای برنامه‌های خود توصیف کرده‌اند که در راستای معرفی هر چه بیشتر نقش صفویه و شیخ صفی‌الدین اردبیلی در تاریخ کشور اصحاب فرهنگ و دستگاه‌های فرهنگی رسالت عظیمی دارند.
کودک ۱۳ ساله که وحدت ملی را رقم زد
۲۵ رجب ۸۹۲ ه.ق کودکی در مشکین‌شهر متولد می‌شود، یک سال از تولد نوزاد سپری نشده که مرگ پدر، موجب می‌شود تا به تصمیم صوفیان صفویه، علی برادر بزرگتر به عنوان جانشین شیخ حیدر انتخاب شود. اما قدرت صفویان سال‌ها است که هراسی بر دل دشمنان به ویژه همسایگان انداخته و بی‌شک بعد از کشته شدن حیدر در جنگ با شروانشاهیان نباید فرزندان وی نیز زنده مانده و قدرت می‌گرفتند.
همین بس که «مارتا» سه کودک خود، علی، ابراهیم و اسماعیل را به فارس برد و بیش از ۴ سال در غربت زندانی شد؛ در کتب تاریخی متعددی از جمله فتوحات شاهی نوشته هروی، جهانگشای خاقان که مجهول المولف است، حبیب‌السیر میرخان و ذیل حبیب السیر خان‌میر و احسن‌التواریخ نوشته حسن روملو اشاراتی به سرنوشت اسماعیل کوچک شده که سال‌ها اسارات و گریز از دشمنان را در سنین کوچک تجربه کرده است.
اسماعیل بعد از چند سال پنهان شدن از دید دشمنان و تعلیم و تربیت به مرور زمان به مرکزیت اتصال مریدان بدل می‌شود تا جایی که سال ۹۰۶ ه. ق سالی سرنوشت‌ساز برای ایران است، در این سال به دنبال جنگی که با امرای آق قوینلو اتفاق می‌افتد، اسماعیل موفق به شکست آن‌ها به یاری مریدان خود می‌شود.
به استناد منابع تاریخی اسماعیل با پیروزی قاطعانه کنترل آذربایجان را دست گرفته و در تابستان ۹۰۷ ه. ق در تبریز تاج‌گذاری می‌کند و با تاسیس سلطنت صفوی، مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام می‌کند.
به استناد کتب تاریخی از شیخ صفی‌الدین به عارفی که توجه توام به شریعت و طریقت داشته یاد می‌شود، درس و تعلیم متمایز وی موجب شد تا آوازه این تعلیمات به کشورهای دیگر رسیده و یاران و مریدان شیخ به اردبیل سفر و دقایقی محضر وی را درک کنند.
در ادامه با فوت این عارف نامدار، فرزند وی مرقدی در کنار خانقاه و حرم خانه شیخ دایر کرد و پایه‌های اندیشه شیخ صفی از طریق یک بنای تاریخی انتقال یافت.
اولین و موثرترین تحولات ساختمانی در زمان حیات صدرالدین موسی فرزند شیخ صفی‌الدین اردبیلی پیرامون این بنا شکل گرفته است و در طول حکومت شهریاران صفوی بخش‌های مختلفی به این بنا اضافه شده است.
با توسعه فعالیت طریقت صفوی و گسترش آن نوادگان شیخ صفی‌الدین اردبیلی به ویژه صدرالدین موسی اردبیلی و نوه او خواجه علی سیاهپوش، زاویه شیخ صفی‌الدین اردبیلی به محل امن و کانون اصلی نجات جان انسان‌ها تبدیل شد.
به عبارتی هسته اصلی بنیاد معماری مجموعه مذهبی شیخ صفی‌الدین از اوایل قرن هشت هجری با احداث زاویه و فضاهای مسکونی توسط شیخ صفی‌الدین آغاز شد و در زمان حاکمان صفوی به هیبت یک مجموعه منسجم مذهبی و زیارتی مطرح شد.
در طول حکومت شهریاران صفوی بخش‌های مختلفی از جمله فضاهای آموزشی و تربیتی از جمله مسجد، مدرسه، دارالحدیث، دارالحفاظ، خانقاه یا خلوت سرا احداث شده است و همچنین فضاهای معیشتی از جمله آشپزخانه، نانوایی، خانه‌های متعلق به خاندان سلسله صفوی، آسیاب، مغازه‌ها، کاروان‌سرا و فضاهای خدماتی شامل شربت‌خانه، شفاخانه، رختشوی‌خانه، عصارخانه، حمام‌های وقفی چهارگانه بیش از چهار سده توانسته است تمامی نیازهای جسمانی و روحی مخاطبان و طالبان خویش را برآورده سازد.
نقش صفویه در شکوفایی هنر و معماری، تاثیر بانوان دوره صفوی در شکل‌گیری رویدادهای تاریخی، اثرات ماندگار در فرهنگ کشور، تغییر ادبیات با اعلام زبان فارسی به عنوان زبان رسمی کشور، رویدادهای برون‌مرزی و بین‌المللی که در عهد صفوی به وقوع پیوست و اثرات آن همچنان باقی است و تاثیر تصمیمات شاه اسماعیل و حاکمان بعد از وی در وضعیت سیاسی امروز کشور، نیازمند تحقیق و پژوهش است.