کرونا و مساله‌ای به نام «مدیریت بحران» در گردشگری
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: بحران کرونا از زمان شروع، از جمله بحران‌هایی بود که تمام ابعاد زندگی انسان‌ها را در بسیاری از کشورها و مقاصد مختلف درگیر کرده است و ابعاد این درگیری به حدی گسترده و وسیع است که تمام سیستم‌ها از جمله سیستم گردشگری را تحت تاثیر خود قرار داده است.
قیداری
به گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایسنا، دکتر حمدالله سجاسی قیداری در خصوص زیان وارد آمده به بدنه گردشگری از طریق بحران کرونا، اظهار کرد: همان‌گونه که می‌دانیم، این اولین‌بار نیست که در دنیا چنین بحرانی رخ داده و سیستم گردشگری مقصدها را تحت تاثیر قرار داده، بلکه شواهد بسیاری مبنی بر رخداد بحران‌های طبیعی، انسانی و بیولوژیکی این‌چنینی وجود دارد. بحران‌های طبیعی چون سیل، زلزله، سونامی و بحران‌های انسانی همچون جنگ و ترور یا انفجار نیروگاه‌های هسته‌ای از آن جمله است. به طور مثال چندین سال قبل سونامی که در سواحل جنوب شرق آسیا رخ داد، سیستم گردشگری کشورها و مقصدهای گردشگری ساحلی منطقه را برای ماه‌ها دچار اختلال کرد و یا زلزله بم در ایران، فرایند گردشگری این مقصد مهم گردشگری ایران را تحت تاثیر قرار داد. همچنین سیل رخ‌داده در اوایل سال در شیراز چنین مشکلی را در مقیاس کوچکتر ایجاد کرد.
وی افزود: بنابراین چنین اتفاقاتی با مقیاس‌های مختلف در دنیا در حال رخداد است که عمدتا محلی و کوچک مقیاس هستند؛ با این وجود، ویروس کرونا یک ویژگی خاص و بارز دارد و آن فراگیر بودنش در سطح جهان و تحت تاثیر قرار دادن بسیاری از مردم در دنیا از جمله گردشگران، فعالان گردشگری و ارائه‌دهندگان خدمات گردشگری است. بنابراین ایران نیز با شرایط ویژه خود تحت تاثیر این ویروس قرار گرفته و مقصدهای گردشگری آن از جمله شهرهایی چون مشهد که یک شهر مذهبی و دارای گردشگری زیارتی بوده و از طرفی، به جهت حضور گسترده مردم به‌ویژه در ایام نزدیک به نوروز، بیشتر از چنین بحرانی متاثر است که به تبع آن، قطعا حرفه‌ها و مشاغل فعال در این حوزه نیز زیر فشار بحران کرونا قرار دارند.
عضو پژوهشکده گردشگری و زیارت دانشگاه فردوسی مشهد، ادامه داد: متاسفانه باید گفت علاوه بر این‌که ما در یک برهه حساس زمانی، یعنی اوج تحریم‌ها علیه اقتصاد کشورمان و نیز وجود تورم اقتصادی هستیم و از طرفی، نزدیکی عید سال نو که شرایط خاصی در ایران را رقم می‌زند، ورود ویروس کرونا تمام این سیستم اقتصادی را بیش از پیش مختل کرد و به‌ویژه حوزه گردشگری از این قضیه مورد آسیب قرار گرفت.
بحران کرونا و چرخه گردشگری در مشهد
سجاسی قیداری عنوان کرد: آسیب‌هایی که بحران کرونا برای مقصد گردشگری همچون شهر مشهد به عنوان قطب گردشگری مذهبی و زیارتی ایران دارد، بسیار بالا متصور می‌شود. البته از جایی که هنوز بحران به اتمام نرسیده و ما به تازگی وارد آن شده‌ایم، به واقع نمی‌توان حجم و میزان خسارت مادی و غیرمادی آن را برآورد کرد، اما وسعت آن در سطح بالایی خواهد بود؛ به‌ویژه در شهری همچون مشهد که عمده سیستم اقتصادی آن بر اساس حضور زائر و مراودات مالی بین زائر و سیستم‌های خرد اقتصادی در شهر صورت می‌گیرد.
وی تصریح کرد: به طور مثال، بخش‌های مختلفی از فعالان اقتصادی در حوزه‌های گردشگری چون هتلداران، حمل‌ونقل هوایی و ریلی و حتی ناوگان اتوبوسرانی و تاکسیرانی، آژانس‌های مسافرتی سطح شهر، پذیرایی‌ها، کاسب‌ها و خرده‌فروشی‌ها، تماما اقتصادشان در این برهه حساس تحت تاثیر است. زیرا جریان مالی این بخش‌ها همگی وابسته به حضور زائر و گردشگر است. همچنین به دلیل پیشگیری از فراگیرتر شدن این ویروس، کنترل‌هایی برای جلوگیری از ورود زائر و مسافر به شهرهای مختلف ایران در حال اجراست که مشهد نیز به ناچار از این فرایند خارج نیست. به علاوه توصیه مسئولان به مردم برای عدم سفر در چنین شرایطی نیز بر کاهش بسیار ورود و خروج گردشگر تاثیرگذار بوده که جریان مالی بخش‌های مختلف گردشگری را در شهر مشهد تحت تاثیر قرار داده است.
لغو پروازهای خارجی و آسیب به ارزآوری گردشگری مذهبی در مشهد
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: از طرف دیگر، لغو پروازهای خارجی نکته دیگری است که با آن مواجهیم؛ به این خاطر که ارزآوری گردشگری مذهبی در شهر مشهد را دچار اختلال کرده و حضور مسلمانان و شیعیان از دیگر کشورها در شهر مشهد، خود دارای ارزآوری خاصی بوده و با شرایط موجود، تا برطرف شدن کامل نگرانی‌ها از سوی گردشگران، این سیستم ارزآوری دچار اختلال است. همچنین شنیده‌ها حاکی از آن است که بیشتر هتل‌ها به دلایل کنترل بهداشت و بیماری تعطیل و نیز اغلب تورهای گردشگری داخلی و خارجی در مشهد لغو شده است. لذا عمق و وسعت خساراتی که به بخش‌های مختلف گردشگری و فعالان این حوزه وارد می‌شود، بسیار بیشتر از آنچه اکنون مشاهده می‌کنیم، خواهد بود. ضمن این‌که در صورت تداوم بلندمدت بحران ویروس کرونا، خسارت‌ها افزایش خواهد یافت و حتی ممکن است منجر به ورشکستگی برخی فعالیت‌های کوچک و با بنیه اقتصادی ضعیف‌تر در گردشگری شود.
سجاسی قیداری همچنین در خصوص مشاغل خرد و روستایی گردشگری همچون اقامتگاه‌های بوم‌گردی و تاثیر شرایط بحران بر آن گفت: اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیز یک خدمت اسکان و پذیرایی در محیط‌های روستایی است که به نوعی می‌توان آنها را در مقیاس کوچک «هتل روستایی» نیز نام نهاد و لذا همان‌گونه که هتل‌ها با چنین شرایطی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، مسلما اقامتگاه‌های بوم‌گردی در محیط‌های روستایی نیز از آن متاثر خواهند بود. به این دلیل که اولین نکته در چنین شرایطی، حفظ سلامت مردم بوده و گردشگر در درجه اول باید به امنیت روانی و بهداشتی خود فکر کند. لذا اقتصاد بوم‌گردی نیز در این وضعیت تحت تاثیر بوده و احتمالا به صورت موقتی با استقبال نزدیک به صفر در کل ایران و خراسان رضوی روبه‌روست و این به ناچار از عواقب بحران موجود است.
آسیب ناشی از بحران کرونا به معنای نابودی سیستم گردشگری نیست
وی با تاکید بر این‌که با این وجود، موارد بالا به معنای نابودی سیستم گردشگری نیست، یادآور شد: با مثال‌هایی که پیش‌تر از بحران‌های رخ‌داده در کشورهای مختلف بیان شد، باید بدانیم چنین بحران‌هایی در مناطق مختلف اتفاق می‌افتد؛ اما به مرور زمان مقصدها با برطرف شدن مشکل می‌توانند خود را بازآفرینی و احیا کرده، مجددا وارد سیستم گردشگری شوند. اما مسلما امکان دارد در سودآوری آنها در یک مقطع زمانی وقفه‌ای شکل گیرد. در هر حال باید گفت در شرایط وجود اضطراب و استرس ناشی از بیماری، به صلاح صاحبان تاسیسات اقامتی و نیز گردشگران است که این برهه زمانی را مدیریت کرده و از پذیرش مسافر، مسافرت و حضور در مکان‌های تجمع تا برطرف شدن شرایط خودداری کنند.
کرونا یادآوری کرد که کاستی‌های بسیاری در مدیریت بحران گردشگری داریم
عضو پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: با وجود این‌که ظرفیت‌های گردشگری بسیاری در سطح کشور و استان دارا بوده و گردشگران خوبی را از داخل و خارج شاهد هستیم، بحران موجود نشان داد که ما کاستی‌های بسیار مهمی در حوزه مدیریت بحران در گردشگری داریم و هرآن ممکن است چنین اتفاقاتی رخ دهد و ما باید از پیش تدابیری را بیندیشیم تا آسیب‌ها و شوک‌های ناشی از چنین بحران‌هایی کمتر به اقتصاد گردشگری ما ضربه بزند. لذا دست‌اندکاران، مدیران، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران حوزه گردشگری باید از تهدید کرونا به عنوان یک فرصت در جهت افزایش تجربه خود برای تقویت سیستم مدیریت بحران در گردشگری بهره بگیرند.
سجاسی قیداری ضمن بیان این‌که دو کاستی مهم در این حوزه وجود دارد، ابراز عقیده کرد: به طور مثال، مدیران، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران ما در حوزه گردشگری به صدور یک بیانیه حمایتی از صاحبان کسب‌وکارهای مرتبط با گردشگری و گردشگران اقدام نکردند؛ چراکه این امر امنیت خاطر را برای این گروه‌ها فراهم می‌آورد. لذا صدور چنین بیانیه‌ای مبنی بر این‌که «با وجود بحران کرونا در ایران و دیگر کشورها، تلاش می‌کنیم تمامی امکانات و شرایط از جمله امنیت بهداشتی را برای گردشگران در یک مقصد خاص فراهم کنیم تا به سلامت به مقصد خود بازگردند و در آینده‌ای نزدیک شرایطی بسیار بهتر را برای گردشگری و زیارت آماده خواهیم کرد»، مساله‌ای مهم است.
وی اضافه کرد: نکته دوم در مدیریت بحران در حوزه گردشگری، حمایت‌های دولتی از کسب‌وکارها؛ به‌ویژه کسب‌وکارهای گردشگری است. همان‌گونه که از پیش گفته شد، اغلب کسب‌وکارهای گردشگری دچار چالش شده‌اند و لذا دست‌اندکاران و برنامه‌ریزان باید برای آنها بسته‌های حمایتی از جمله وام و… پیشنهاد دهند.
لزوم توجه به راهکارهای مرتبط با مدیریت بحران در حوزه گردشگری
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان این‌که باید بپذیریم در طول تاریخ، زندگی هیچگاه روند عادی نداشته و به همین دلیل گردشگری نیز خارج از چنین فرایندی نیست، گفت: آنچه مسلم است این‌که مدیران ارشد گردشگری، فعالان متوسط و خرده‌مقیاس در این حوزه باید به این نکته توجه داشته باشند که در هر سیستم اقتصادی و اجتماعی از جمله گردشگری، همواره شرایط رو به صعود و ایده‌آل نبوده و باید خود را آماده مواجهه با بحران‌های احتمالی با مقیاس‌های مختلف همچون کرونا کنند. به همین دلیل باید راهکارهای مدیریت بحران در گردشگری مورد توجه قرار گیرد.
سجاسی قیداری بیان کرد: برای این منظور، جدی گرفتن دانش مدیریت بحران و تاب‌آوری مشاغل در گردشگری حائز اهمیت است؛ ضمن این‌که این بحران به ما نشان داد که ما باید به حوزه مدیریت بحران در گردشگری بیشتر توجه کنیم. بخشی از این توجه توسط عوامل بالادستی همچون دولت، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان صورت می‌گیرد و بخشی دیگر باید توسط خود افرادی که در سطح محلی در حال فعالیت در کسب‌وکارهای گردشگری هستند، انجام می‌شود.
وی تصریح کرد: کرونا به عنوان یک مخاطره انسانی و بیولوژیکی، نشان داد که می‌تواند تمام کسب‌وکارها و سیستم گردشگری را تحت تاثیر قرار دهد و به ناچار احتمال دارد اگر تداوم آن بیشتر باشد، کسب‌وکارهای ضعیف این حوزه دچار اختلال شده و برخی از بین بروند. اما نکته مهم این است که در هر حال ما از چنین بحرانی عبور خواهیم کرد؛ ولی آموزش مدیریت بحران یک اصل است که باید آن را در سیستم گردشگری به فعالان حوزه گردشگری انتقال دهیم.
اهمیت آموزش مدیریت بحران و تاب‌آوری در حوزه گردشگری
عضو پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد با تاکید بر اهمیت آموزش مدیریت بحران و تاب‌آوری در حوزه گردشگری گفت: این در حالی است که ما همواره گمان می‌کنیم گردشگری رو به پیشرفت است و هیچ پیش‌بینی برای رخداد خطر در یک برهه زمانی و به تبع آن وقفه در این سیستم نداشته‌ایم. در این جا این سوال پیش می‌آید که در چنین شرایطی هتل‌ها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و غیره اگر قرار است برای مدتی تعطیلی شود، اقتصاد آنها باید چگونه تداوم داشته باشد و لذا این موارد نیاز به آموزش دارد.
سجاسی قیداری ادامه داد: آموزش زمینه‌های افزایش تاب‌آوری اقتصادی فعالان بخش گردشگری موضوع مهمی است. به این معنا که آموزش دهیم در مواقع بحرانی چطور باید برخورد کنند تا اقتصاد آنها از بین نرفته، نشکند و تاب و توان عبور از بحران را داشته باشد. به علاوه آموزش مدیریت بحران به خودی خود برای صاحبان مشاغل مرتبط حائز اهمیت بسیاری است. به این معنا که یاد بگیرند چگونه در مواقع بحرانی باید عمل کنند.
لزوم تشکیل ستاد مدیریت بحران گردشگری در سطح وزارتخانه و ادارات گردشگری استان‌ها
وی در قالب پیشنهاداتی تحت عنوان سیاست‌ها و راهکارها برای کاهش آثار مخرب شیوع کروناویروس بر سیستم گردشگری ایران و استان، بیان کرد: در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت این بحران نشان داد که باید تشکیل ستاد مدیریت بحران در گردشگری را در سطح وزارتخانه و ادارات گردشگری در استان‌ها مد نظر قرار دهیم تا علاوه بر چاره‌جویی برای عبور حوزه گردشگری از بحران موجود، به رصد بپردازیم که اگر بار دیگر بحران بیولوژیکی، انسانی یا طبیعی رخ دهد، چگونه با گردشگر و فعالان اقتصادی این حوزه برخورد و از آنان حمایت کنیم. پس این موارد نیازمند داشتن یک ستاد مدیریت بحران در گردشگری است که حجم انبوهی از گردش اقتصادی و جمعیت در آن در حال جابهجایی است.
صدور اعلامیه‌های حمایتی از گردشگران در شرایط بحران
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: همچنین همان‌طور که اشاره شد، صدور اعلامیه‌های حمایتی از گردشگران توسط تصمیم‌گیرندگان و دادن این اطمینان از این‌که بهبود شرایط اتفاق خواهد افتاد و ما حامی گردشگر هستیم، برای امنیت خاطر گردشگران حائز اهمیت است.
وی در تکمیل سخنان خود یادآور شد: شرایط بحرانی به ما یادآوری کرد که در سیستم گردشگری ممکن است اختلال به وجوداید و این اختلال باید به نحوی مدیریت شود تا ما از چنین شرایط بحرانی با کمترین آسیب‌ها عبور کنیم.
منبع:همشهری