نوشته‌ها

مسیر توسعه توریسم مراغه از کندوان می‌گذرد؟

احداث باغ‌راه شمال مراغه سالهاست که به عنوان یک مطالبه برای توسعه صنعت توریسم این شهرستان بین مردم و برخی از مسئولان محلی مطرح می‌شود، اما این روزها بار دیگر امیدواری نسبت به پیگیری و تحقق آن افزایش یافته است.

به گزارش ایرنا، داستان از این قرار است که طی دهه‌های اخیر، تورهای خارجی بالای ۱۲ روزه در مسیر عبور از تبریز تا تخت‌سلیمان تکاب، در مراغه اقامت چندساعته داشتند که در عمل این اقامت چندساعته سودی برای مراغه ندارد، زیرا سازمان جهانی جهانگردی، توریست را کسی می‌داند که بیش از ۲۴ ساعت به قصدی غیر از کار در خارج از موطن خود به سر برد.

نکته قابل تامل اینکه چندین دهه قبل مراغه جزو مقاصد سفرهای گردشگران خارجی بوده و آنان در این شهرستان نیز اقامت داشته‌اند اما به تدریج که برنامه تورهای خارجی دچار تغییر شده، مراغه از این مقاصد جا مانده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراغه ضمن اشاره به اهمیت احداث باغ‌راه شمال در توسعه صنعت توریسم این شهرستان، معتقد است که باید مسیر دسترسی تورهای خارجی به مراغه کوتاه و جذاب شود و در صورتی که این مطالبه به حق به گوش مسئولان امر برسد، امکان تحقق آن وجود دارد.

به گفته «یعقوب طالبی» در صورتی که مراغه از طریق باغ‌راه شمال به روستای تاریخی و دیدنی کندوان وصل شود، می‌تواند اقامت حداقل یک‌ شبه گردشگران خارجی را به خودش اختصاص دهد.

وی تاکید می‌کند: «کندوان» نیز به عنوان یک زیرساخت کم‌نظیر گردشگری آذربایجان‌شرقی در بن‌بست قرار دارد و گردشگران خارجی پس از بازدید از آن مجبور می‌شوند برای اقامت به تبریز بازگردند؛ بر همین اساس احداث این باغ‌راه و میزبانی از گردشگران خارجی در مراغه برای توریست‌های استان نیز جذاب خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه این باغ‌راه تاریخی تنها به ۲۷ کیلومتر احداث مسیر نیاز دارد، بیان می‌کند: احداث آن سالها قبل به عنوان پروژه و فعالیت اول در سند تدبیر و توسعه شهرستان گنجانده شد اما موضوع فراتر از اختیارات مسئولان شهرستانی است.

به گفته وی اهمیت این موضوع در پیشرفت صنعت توریسم شهرستان باید از سوی رسانه‌ها و نخبگان در افکار عمومی تبیین شود و مسئولان استانی و همچنین نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی تحقق آن را پیگیری کند تا تحولی در صنعت توریسم شهرستان اتفاق بیافتد.

وی اضافه کرد: مسیر باغ‌راه شمال مراغه به دلیل طبیعت زیبای روستای «یایشهری» می‌تواند گردشگران خارجی را از طریق یک مسیر بکر و زیبا به مراغه هدایت کند.

راه رسمی مراغه به تبریز نیز قابلیت احیا دارد

مدرس دانشگاه در حوزه‌های معماری و حفاظت و مرمت آثار باستانی نیز می‌گوید: علاوه بر باغ‌راه شمال مراغه، یک مسیر دیگر سنددار نیز مراغه را از طریق شیشوان به ایلخچی و سپس به تبریز وصل می‌کند که در اکثر سفرنامه‌ها نیز به آن اشاره شده و قابل احیاست.

«بابک نیلوفری» با بیان اینکه مسیر فعلی مراغه – تبریز که از شهرستان بناب می‌گذرد بعدها ایجاد شده، اظهار داشت: اسناد ثبتی مربوط به این مسیر که ابتدای آن در باغ موسوم به «چهل توت» مراغه قرار دارد نیز موجود است.

به گفته وی اگرچه تسهیل دسترسی گردشگران خارجی به مراغه در توسعه صنعت توریسم شهرستان موثر خواهد بود اما می‌توان از طریق مذاکره و معرفی ظرفیت‌های مراغه در عرصه بین‌المللی نیز مراغه را به مقصد تورهای ۱۲ روزه خارجی اضافه کرد.

وی طی سال ۱۳۹۹ نامه‌ای در خصوص احیای راه رسمی مراغه – تبریز به «محمد اسلامی»، وزیر وقت راه و شهرسازی نوشته و این موضوع را مورد تاکید قرار داده بود که قبل از احداث راه آسفالته کنونی مراغه به تبریز، کلیه سیاحان، بازرگانان و ساکنان منطقه از مسیری که از شیشوان به آذرشهر و از آنجا به اسکو و تبریز می‌رسد، به مرکز استان آمد و شد داشتند.

وی با بیان اینکه بسیاری از اتفاق‌های تاریخی همچون وقایع مشروطه، قشون‌کشی جنگ جهانی دوم و حتی نقل و انتقال سریع رزمندگان دوران دفاع مقدس از این محور مواصلاتی با مسافت بسیار کوتاه انجام شده بود، بیان کرد: این مسیر تاریخی به راه روسیه (روس پولی) شهرت داشت و به دلیل وجود پادگان و فرودگاه نظامی ارتش در جاده آسفالته فعلی، به تدریج از رونق افتاده است.

وی در نامه‌اش به وزیر وقت راه و شهرسازی نیز نوشته بود که این راه روزگاری با ۳۵ متر عرض قانونی و با دارا بودن پل‌های تاریخی زیبا و پر تعداد، ارتباطات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به هم پیوسته‌ای بین شهرهای اطراف فراهم می‌کرد و بر همین اساس حفظ حریم آن ضروری است.

مطالعه مسیر دیگری از بناب به کندوان 

نماینده مردم بناب در مجلس شورای اسلامی نیز می‌گوید: مسیری تاریخی وجود دارد که بناب را به کندوان وصل می‌کند و اکنون در دست مطالعه است تا در صورت تصویب و تامین اعتبار، اجرایی شود.

حجت‌الاسلام رضا باقری بنابی با بیان اینکه این مسیر مراغه را هم به کندوان وصل خواهد کرد، اظهار داشت: رسانه‌ها و نخبگان جنوب استان باید مطالبه‌گر باشند و با هم‌افزایی و یکپارچگی در مسیر پیشرفت منطقه گام بردارند.

باغ‌راه شمال مراغه جزو برنامه‌های در دست پیگیری است

نماینده مردم مراغه و عجب‌شیر در مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه باغ‌راه شمال مراغه جزو برنامه‌های در دست پیگیری وی است، اظهار داشت: بخشی از این باغ‌راه از مناطق حفاظت شده و بخش دیگری از منابع طبیعی می‌گذرد و احداث آن به اخذ موافقت مسئولان امر نیاز دارد.

علی علیزاده با بیان اینکه وزیر راه و شهرسازی باید نسبت به ضرورت اجرای این طرح توجیه شود، اضافه کرد: پیگیری‌ها و برگزاری حداقل ۱۱ جلسه در دولت قبلی به نتیجه نرسید و بار دیگر این موضوع در دولت سیزدهم باید مطرح و پیگیری شود.

وی با بیان اینکه یک گروه از کارشناسان احداث این باغ‌راه را مطاله کرده بودند، بیان کرد: به دنبال آن هستیم تا مسئولان امر، یک بار این مسیر را از مراغه تا کندوان طی کنند و با مزیت‌های اجرای آن از نزدیک آشنا شوند.

به گزارش ایرنا در شرایط غیرکرونا سالانه نزدیک به سه هزار گردشگر خارجی از تخت سیلمان تکاب بازدید می‌کنند و همین تعداد را می‌توان با پیگیری و فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم به اقامت یک شبه در مراغه هدایت کرد.

ضمن توجه به اینکه مراغه با حدود ۵۱۵ اثر تاریخی و تپه شناسایی شده جزو ۱۰ شهر دارای بافت غنی تاریخی و فرهنگی کشور محسوب می‌شود و ثبت ملی ۳۰۰ اثر تاریخی آن، این شهرستان را به بهشت گمشده گردشگران فرهنگی تبدیل کرده است.

منبع:ایرنا

مراغه شهربرج مقبره‌های تاریخی ایران

مراغه شهر برج مقبره‌های تاریخی بوده که متأسفانه این روزها فقط ۴ برج مقبره باقی مانده است و علاوه بر گذر زمان، ساخت و سازهای غیرمجاز انجام گرفته، این بناهای تاریخی را تهدید می‌کند.

صابون مراغه، نام‌آشنای دیروز تا امروز

بسته‌بندی مناسب صابون مراغه و توجه به کیفیت تولید آن توانسته است این محصول را به بازارهای داخلی و خارجی سوق دهد به طوریکه اکنون صادرات این صابون به کشورهای آسیای میانه، قفقاز، ترکیه و عراق آغازشده است و صادرات چمدانی آن به اروپا نیز از سال‌ها پیش انجام می‌شود.

حدود ۲۰۰ سال پیش معروف‌ترین صابون سنتی کشور در شهرستان مراغه و در نخستین کارخانه صابون‌سازی سنتی ایران تولید شد. تا پیش از تولید صابون‌های صنعتی، در بیشتر شهرهای ایران مردم از صابون مراغه استفاده می‌کردند و هم‌اکنون نیز در بازار سنتی همه شهرهای ایران، صابون‌های سنتی مراغه طرفداران زیادی دارد. این صابون از دنبه گوسفند و سود سوزآور تشکیل‌شده و در ساخت آن از مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود.

صابون مراغه در سه رنگ سفید، زرد و سیاه تولید می‌شود و معروف‌ترین نوع آن صابون زرد است. تنها فرق صابون زرد و سفید در رنگ آن‌ها است ولی صابون سیاه از ضایعات این صابون‌ها به وجود می‌آید و قدرت پاک‌کنندگی آن نسبت به بقیه کمتر است. در برخی موارد به ترکیبات صابون سیاه، سدر و رنگ حنا اضافه می‌شود.

امروزه نیز باوجود رواج صابون‌های صنعتی، این نوع صابون همچنان به‌عنوان یکی از شوینده‌های سنتی رایج میان خانواده‌های ایرانی مورداستفاده و با تولید ۲۰۰ تن در سال موقعیت بازار خود را حفظ کرده است. این صابون به علت دارا بودن PH مناسب و میزان اسید کنترل‌شده آن، حساسیت‌های پوستی را از بین می‌برد و پیاز مو را تقویت می‌کند و به علت نداشتن عوارض جانبی استقبال از آن روزبه‌روز بیشتر شده است.

نحوه ساخت صابون مراغه

پیه‌های حیوانی جمع‌آوری‌شده از شهرهای مختلف کشور به‌ویژه اصفهان، شیراز، قم، کاشان و شهرهای شمالی به مراغه منتقل می‌شود و در دیگ‌های بزرگ با مقدار مشخص سود سوزآور مخلوط و سپس آب به مقدار لازم به آن افزوده می‌شود. آب شهر مراغه شیرین، بدون هرگونه املاح و برای تولید صابون بسیار مناسب است و پس از اضافه شدن آب مرحله جفت شدن یا در اصطلاح صابون‌سازان، شیرین شدن شکل می‌گیرد و مواد مخلوط شده ۲۴ ساعت برای پخت دوم در دیگ‌های مجزا قرار می‌گیرد.

با افزودن رنگ‌های سفید، زرد، سیاه یا حنا رنگ ظاهری صابون شکل می‌گیرد و به بخش قالبدان منتقل می‌شود و در طول ۱۸ ساعت صابون در قالبدان کمی خشک‌شده، شکل اولیه به خود می‌گیرد و سپس به محیط باز منتقل‌شده و هفت تا ۱۰ روز در هوای آزاد و زیر نور خورشید می‌ماند و سپس سه تا شش ماه روی قفسه‌های چوبی که معمولاً از سطح زمین بالاتر است و از همه طرف هوا به صابون می‌رسد، نگهداری می‌شود تا پس از خشک شدن کامل با دستگاه بسته‌بندی و در وزن‌های مختلف به بازارهای مصرف فرستاده شود.

مزیت‌های طبی صابون مراغه

تن و موی افراد پس از شستن با این صابون، نرم و لطیف می‌شود و از شوره و خشکی پوست نیز خبری نیست و علاوه بر آن ماندگاری صابون مراغه بیش از ۱۰ سال است و هر چه صابون مراغه کهنه باشد ارزش شویندگی آن بیشتر می‌شود. داریوش هوشمند افزود: اگر در تولید سنتی و نیمه‌صنعتی صابون مراغه، تولیدکنندگان دقت کافی و بیشتر از مواد مرغوب و طبیعی استفاده کنند، این صابون می‌تواند در شستشوی مو و بدن بهترین صابون سنتی دنیا لقب بگیرد.

یکی دیگر از موارد استفاده صابون مراغه در سنگک‌پزی‌های کشور است، چراکه خمیر نان سنگک بسیار شل و غیرقابل انعطاف است و به همین علت هنگامی‌که در تنور قرار می‌گیرد تا پخته شود مقدار زیادی سنگ به آن می‌چسبد به همین علت نانوایان سنگکی در تمام کشور صابون مراغه را با تخته چوبی در تنور، روی سنگ‌ها می‌کشند و این کار باعث می‌شود تا سنگ‌ها لغزنده شوند و خمیر به‌راحتی به آن‌ها نچسبد و درنتیجه هنگامی‌که نان از تنور بیرون می‌آید مقدار کمتری سنگ با خود دارد.

صابون مراغه تاریخ انقضا ندارد و هرچقدر از زمان تولید آن بگذرد بازهم می‌توان از آن استفاده کرد، اما متأسفانه مردم ایران به علت نبود تبلیغات، اطلاع چندانی از مزایای صابون مراغه ندارند و تمایل مردم به استفاده از صابون‌های صنعتی و شیمیایی هرروز بیشتر می‌شود.

مهارت تهیه سنتی صابون مراغه به شماره ۱۳۵۷ در تاریخ ۱۳۹۵/۱۲/۲۲ در فهرست آثار ناملموس ملی کشور به ثبت رسیده است.

منبع:میراث آریا

جریان معنویت به بلندای تاریخ در مساجد مراغه

کهن‌شهر مراغه، این شهر باشکوه و ارزشمند از جمله شهرهای مهم آذربایجان شرقی است که همچون تبریز، مساجد تاریخی و زیبای متعددی را در دل خود جای داده است.

این کهن‌شهر با داشتن ۱۱ مسجد شاخص تاریخی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی کشور که قدمت برخی از آن‌ها به قرن هفتم، دوره ایلخانی، زندیه و صفویه می‌رسد، از نظر معماری اسلامی و میراث ماندگار معنوی، از جمله شهرهای صاحب سبک و شهرت در بین شهرهای مختلف کشور است.

معماری منحصربه‌فرد و تزئینات داخلی این مساجد تاریخی در سبک‌های متفاوت، در طول قرن‌های گذشته الهام‌بخش ساخت مساجدی به همین سبک در شهرهای بزرگ تاریخی از جمله اصفهان در دوره صفویه بوده است. مساجد تاریخی مراغه مانند مسجد قاضی، ملامعزالدین، شیخ تاج، شیخ بابا، ملا رستم، ضریر، ریحان، سفید (آق)، ملامحمود، طاق و شجاع الدوله، نمونه‌هایی از سبک الهام‌بخش معماری اسلامی را در خود به یادگار دارند.

با نگاهی به تاریخچه بنای این مساجد می‌توان این نکته را دریافت که این اماکن مقدس اسلامی در گذشته کاربردی متفاوت‌تر از امروزه داشته‌اند. بر اساس یافته‌های تاریخ‌نگاران معتبر داخلی و خارجی، مساجد تاریخی مراغه در قرون گذشته علاوه بر برگزاری آیین‌های مذهبی و اسلامی، محلی برای آموزش، تحصیل و نیز رسیدگی به امور روزمره مردمان آن زمان بوده است.

معماری به‌کاررفته در این بناهای تاریخی با عنوان «سماع از فرش تا عرش»، مملو از تزئینات داخلی و معماری درون‌گرا مانند فرش‌های دستباف محلی تا نقوش اسلامی در ستون‌ها و سقف‌هاست. برخلاف بنای کلیساها و سایر اماکن مقدس ادیان مختلف، مساجد تاریخی کهن شهر مراغه با بهره‌گیری از سبک خاص معماری و نقوش اسلامی، بیشترین احساس نزدیکی و روح معنوی به خداوند را در بیننده ایجاد می‌کند. معماری بکار رفته در بنای این مساجد الگویی بزرگ برای ساخت سایر مساجد تاریخی کشور بوده است، سبک متفاوت به کار رفته در مساجد تاریخی مراغه، از ظرفیت بسیار بالای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی برای ثبت در میراث جهانی برخوردار است، در ادامه این گزارش به معرفی ۵ مسجد شاخص مراغه خواهیم پرداخت.

مسجد شیخ‌بابا

بنای اولیه مسجد تاریخی ”شیخ بابا” در مراغه مربوط به قرون هشتم و نهم هجری است که بر پایه‌های آن، مسجد کنونی بازسازی شده است. آنچه امروزه از مسجد جامع شیخ بابا باقی‌مانده آجرکاری سردر دوره تیموری، یک ستون سنگی و دو ستون چوبی مقرنس‌کاری شده است، این ستون سنگی استوانه‌ای شکل و مرکب از ۲۰ قطعه‌سنگ مدور است که روی هم گذاشته شده و در مجموع ارتفاع آن به ۵ متر و محیط آن به ۱۸۶ سانتیمتر می‌رسد، ۶۰ سانتیمتر از پایین ستون صاف و بدون نوشته است. بخش بالایی این ستون کتیبه‌ای به خط ثلث در اندازه ۱۶۰ سانتیمتر وجود دارد، تاریخی که در ستون نوشته شده ۸۶۴ هجری قمری است و متن کتیبه شامل اسما متبرکه حضرت رسول اکرم (ص) و حضرت علی (ع) و نیز نام مشایخ و مرادهای شیخ بابا، نام بانی بنا و حجار آن‌که ستون سنگی برای حفاظت بیشتر به موزه مراغه منتقل‌شده، این ستون سنگی مدور به شماره ثبتی ۷۹۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مسجد ملامعزالدین

مسجد ملامعزالدین یادگار تاریخی از دوره صفویه این مسجد تاریخی در دل بافت تاریخی مراغه قرار گرفته و بنای مسجد مربوط به دوره صفویه است، به موجب کتیبه مرمری موجود در دیوار جنوبی، مسجد در دوره شاه‌طهماسب اول در تاریخ ۹۷۶ هجری قمری بازسازی شد و دوره قاجاریه نیز مجدداً مورد مرمت قرار گرفت. مسجد بزرگ این بنا ۳۶ ستون چوبی در چهار ردیف دارد که از دیوار شمالی وارد محوطه مقبره شیخ معزالدین می‌شود، سنگ‌قبرهای موجود در محوطه حیاط و مقبره داخل مسجد دارای کتیبه‌های تاریخی نفیسی هستند. از جمله سنگ مرمرین شیخ معزالدین که در حیاط شمالی بنا جای دارد. در جلوی مسجد سنگ‌قبرهای دیگر مرمری قرار دارد که تاریخ‌های ۸۷۱ و ۷۷۲ هجری قمری را نشان می‌دهند، این سنگ‌نبشته‌ها مشخص می‌سازد که از قرن هشتم تا روی کار آمدن شاه اسماعیل صفوی، خاندان معزالدین در مراغه صدارت و نفوذ داشته‌اند. این مسجد تاریخی با شماره ثبتی ۶۴۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مسجد ملارستم

مسجد ملارستم جلوه‌ای از زیبایی هنر معماری دوره صفویه این مسجد در میدان ملارستم واقع شده است. سردر بلند ورودی مسجد دارای قوس جناقی و مقرنس‌کاری‌های گچی است. در حاشیه سردر مسجد از گچ‌بری‌های شبکه‌ای و تزیینات مهندسی استفاده شده و کتیبه‌ای از سنگ مرمر در کنار این سردر ورودی به چشم می‌خورد. شبستان مسجد ملارستم دارای ۳۵ ستون چوبی در ۵ ردیف است که سقف چوبی مسجد را نگه‌داشته‌اند، ستون‌ها و سرستون‌های چوبی مسجد از تزیینات زیبایی برخوردار است. این مسجد کتیبه تاریخی ندارد، در کتاب ”دافع الغرور” بنای مسجد به «حاجی علیخان مقدم مراغه (حاجب‌الدوله)» نسبت داده شده، ولی می‌توان بنای آن را متعلق به دوره صفویه دانست که در دوره قاجاریه نیز مرمت و بازسازی شده است.

مسجد ضریر

مسجد ضریر یکی دیگر از مساجد بسیار زیبای شهر مراغه است که دوره زندیه تعلق دارد. این بنا دارای نمای آجری تزئیناتی خفته راسته‌ای (حصیری) است که شامل پایه‌ها، طاق‌ها و لچک‌های زیبای آجری است که اطراف آن با ازاره سنگی سنجان (محلی) پوشیده شده است.

شبستان مسجد نیز دارای سازه‌ای چوبی است که شامل ستون‌های چوبی با پایه‌های سنگی و سرستون‌های قطاربندی شده است که صندوقچه‌های چوبی زیبایی شاه‌تیرهای اصلی مسجد را در خود احاطه کرده است.

تزئینات نقاشی شده بر روی این سرستون‌ها و صندوقچه‌ها و… الهام گرفته شده از گل‌بوته‌های منطقه و در بخش‌هایی آیات قرآنی و اشعاری مذهبی است که در این میان می‌توان به شعر معروف «باز این چه شورش است…» اشاره کرد. این مسجد زیبا در تاریخ ۱۳۸۲/۳/۱۰ و با شماره ثبت ۸۹۰۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد طاق

این مسجد زیبا یکی از مساجد طاق و گنبد دار مراغه محسوب می‌شود که معرف ساختار معماری متفاوتی در این شهر است. این بنا متشکل از دو شبستان به هم پیوسته اما متفاوت از هم است که طی تغییرات و دخل و تصرفات احتمالی صورت گرفته به این شکل درآمده است. شبستان اصلی واقع در ضلع شمالی به‌صورت طاق و تویزه بر روی چهار ستون آجری قطور در مرکز و چهار ستون نسبتا کم‌حجم در طرفین شرقی و غربی احداث گردیده است. پوشش مسجد متشکل از ۹ گنبد است که تعدادی از آن‌ها به‌صورت چهاربخشی کار شده و در طرفین از نوعی طاق خونچه‌پوش جهت مسقف نمودن فضا استفاده شده است. این مسجد زیبا در سال ۱۳۸۲/۰۳/۱۰ با شماره ثبت ۸۷۴۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع:میراث آریا

مراغه شهری به وسعت تاریخ

روزهای مشابهی در تقویم به نام شهرهای مختلف ایران مانند روز شیراز و روز اصفهان به ثبت رسیده است، اما به نظر می‌رسد، روز مراغه غریب‌ترینشان باشد، چرا که شعله‌ بی‌جان شمع آیین‌ها و سنت‌های روز مراغه-شهری به قدمت ستارگان و فسیل‌ها و دایناسورها- نیاز به آتشی برافروزنده برای جان گرفتن این روز دارد.

مطالبه «مراغه شهر موزه‌ها»

 سفر روز گذشته مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی تاریخی و رییس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) به مراغه بار دیگر تحقق وعده «مراغه شهر موزه‌ها» را به مطالبه تبدیل کرد؛ مطالبه‌ای که نشان از درک اهمیت موزه داشته و در راس آن فرماندار مردمی مراغه حضور دارد.

در همین راستا جلسه هم‌اندیشی برای ایجاد موزه‌های جدید در شهر مراغه برگزار و مسئولان کشوری نیز به هم‌افزایی و اشتیاق مردم و دستگاه‌های متولی مراغه برای تحقق این وعده اعتراف کردند؛ تا جایی که مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی تاریخی وزارت میراث فرهنگی نیز این همگرایی و اشتیاق را یادآور شد.

«محمدرضا کارگر» ضمن اشاره به اینکه مراغه در حال حاضر به اندازه یک کشور مشاهیر دارد، این موضوع را مورد تاکید قرار داد که وجه آموزشی موزه با باورپذیری همراه بوده و این موضوع نشان‌دهنده اهمیت و ارزش بالای موزه نسبت به همه سیستم‌های آموزشی دیگر است.
مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی تاریخی وزارت میراث فرهنگی: به جای توجه بیش از حد به ابعاد و مشخصات فیزیکی موزه های جدید، به وقاع اتفاق یعنی راه اندازی آن توجه شود

نکته جالب توجه در سخنان وی، لزوم اهمیت دادن به وقوع اتفاق یعنی راه‌اندازی، به جای توجه بیش از حد به ابعاد فیزیکی موزه‌های جدید است؛ البته وی با این پیش‌زمینه که موفقیت موزه‌ها در گرو برقراری ارتباط با مردم است، تاکید کرد که برای ایجاد موزه‌های جدید باید از ظرفیت مردم و خیران استفاده شود.

مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی تاریخی این را هم گفت که بنیان احداث موزه‌ها باید از درون شهرستان شکل بگیرد و پس از آن وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نسبت به حمایت‌های قانونی، کارشناسی و صدور مجوز اقدام کند.

داشتن نگاه موزه‌ای از خود موزه مهمتر است

رییس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) داشتن نگاه موزه‌ای را از خود موزه مهمتر می‌داند؛ همان نگاهی که وجود آن را به سادگی می‌توان در مراغه مشاهده کرد زیرا همگرایی و هم‌افزایی مردم و متولیان از یک سو و مطرح شدن «مراغه شهر موزه‌ها» به عنوان یک مطالبه از سوی دیگر، بیانگر وجود همین نگاه موزه‌ای در این شهر باستانی است.

«سیداحمد محیط طباطبایی» موزه‌ها را حافظه تاریخی هر جامعه عنوان کرد و این را هم مورد تاکید قرار داد که دستگاه‌های متولی می‌توانند در زمینه ایجاد موزه‌های اختصاصی نقش اساسی داشته باشند.

رییس کمیته ملی موزه‌های ایران، مراغه را بالقوه یک موزه خواند و معرفی آن به عنوان شهرموزه را مناسب و به‌جا دانست؛ «محیط طباطبایی» این را هم بیان کرد که نباید مراغه را محدود به موزه‌های محلی کنیم.

پیشینه غنی، پشتوانه تبدیل مراغه به شهر موزه‌ها

«یوسف منصورزاده» از استادان موزه‌داری کشور نیز اشاره‌ای به پیشینه غنی مراغه دارد و آن را پشتوانه‌ای برای تبدیل مراغه به شهر موزه‌ها عنوان می‌کند؛ به گفته وی مراغه در گذشته دارای بزرگترین کتابخانه تاریخ جهان با بیش از ۴۰۰ هزار جلد کتاب بوده و با داشتن مرکز نجوم، از مراکز تولید علم به شمار می‌رفته است.

وی با اشاره بر اینکه نتایج فعالیت‌های علمی گذشته در مراغه را امروز می‌توان در کتاب‌ها مشاهده کرد، این را هم گفت که این شهر مرکز تمدن اسلامی بوده و مشاهیری همچون خواجه نصیرالدین طوسی و قطب الدین شیرازی از ظرفیت‌های این شهر در دوره‌های مختلف اسلامی بودند.

به گفته وی پیشنیه فرهنگی و غنی هر شهری می‌تواند به عنوان حافظه تاریخی و موتور محرکه آن شهر برای آیندگان عمل کند و باید برای احیا، معرفی، پژوهش و شناخت آن اقدامات و قدم‌هایی برداشته شود.

از پیشنهاد ایجاد موزه نان تا توصیف پیشینه غنی مراغه 

معاون استاندار آذربایجان‌شرقی و فرماندار مراغه اهمیت ایجاد موزه‌های تخصصی از جمله موزه نجوم، موزه فسیل، موزه مفاخر آموزش و پرورش، موزه در حال اجرای علوم در دانشگاه مراغه و موزه مصوب سلامت را یادآوری کرد اما قبل از آن با گذری به پیشینه غنی این شهرستان، توصیفی از روی شناخت را بر زبان جاری کرد.

به گفته «سیدعلی موسوی» مراغه از قدیمی‌ترین شهرهای ایران بوده و از گذشته‌های دور تاریخی تا دوران معاصر، آثار ارزشمندی را در خود و موزه‌های ایران و جهان جا داده است.

وی می‌گوید: موزه نجوم و ساختمان پلانتاریوم با توجه به خرید این دستگاه، نیاز به تخصیص اعتبار برای احداث ساختمان دارد و ما درخواست احیای پایگاه رصدخانه مراغه را داریم؛ پایگاهی که راه‌اندازی آن دارای مصوبه است.

«موسوی» همچنین بیان می‌کند که نیاز به ایجاد موزه نان در شهرستان احساس می‌شود زیرا ستاد موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور در مراغه قرار دارد، هنرستان قدیمی کشاورزی مراغه در سال ۱۳۴۸ با پیگیری سازمان ملل و با حضور پنج نفر از کارشناسان بلژیکی تاسیس شد و این شهرستان انبار غله جنوب استان به شمار می‌رود.

امام جمعه با وجود حضور در اجلاس خبرگان از مطالبه «مراغه شهر موزه‌ها» دفاع کرد 

آیت‌الله محمدتقی پورمحمدی، امام جمعه مراغه که جهت حضور در اجلاس مجلس خبرگان در تهران حضور دارد، با ضبط و ارسال یک پیام تصویری که در حضور مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی تاریخی و رییس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) پخش شد، از مطالبه «مراغه شهر موزه‌ها» دفاع کرد.

روز گذشته، سه‌شنبه از یک سو مطالبه محلی برای راه‌اندازی موزه‌های جدید در مراغه به صورت جدی‌تر مطرح شد و از سوی دیگر نیز مسوولان کشوری بار دیگر ظرفیت‌ها و پیشینه غنی این شهرستان را مرور کردند.

به امید آنکه در آینده نه چندان دور مراغه به شهر موزه‌ها تبدیل شود و گنجینه ای غنی برای آیندگان، پژوهشگران و گردشگران داخلی و خارجی باشد به ویژه انکه موزه ملی ایلخانی نیز در این جهان‌شهر قرار دارد و به گفته «محیط طباطبایی» دوره‌ای که این موزه، آن را به لحاظ تاریخ سیاسی معرفی می‌کند، دوره تجدید حیات ملی سرزمین ما به شمار می‌رود.

در آن دوره تاریخی، مغول‌ها به قصد تخریب به ایران آمدند اما به یکی از عناصر هویتی و فرهنگ ایرانی تبدیل شدند که مصادیق آن در آثار موزه ایلخانی مراغه مشهود است.

منبع:ایرنا

آشنایی با جاذبه‌های گردشگری مراغه – آذربایجان‌شرقی

شهرستان مراغه با برخورداری از آثار تاریخی و باستانی غنی و جاذبه‌های طبیعی دیدنی و گردشگری از مقاصد مهم گردشگران و میهمانان نوروزی به آذربایجان شرقی محسوب می‌شود.

شهرستان تاریخی مراغه با تمدن هفت هزار ساله، دارای 515 اثر تاریخی و تپه‌های باستانی به یادگار مانده از دوران عصر پارینه سنگی و تمدن پیش و بعد از اسلام بوده و هر سال پذیرای گردشگران و میهمانان نوروزی از نقاط مختلف کشور و همچنین خارج از مرزها است.

برخورداری از آثار غنی تاریخی، طبیعی و مشاهیری مانند خواجه نصیر طوسی موجب شده این شهرستان به یکی از گنجینه های تاریخی و طبیعی منطقه تبدیل شود.

این شهر بعد از اسلام و در زمان تاراج مغول ها به عنوان پایتخت حکومت هلاکوخان، نوه چنگیزخان انتخاب شد.

رصدخانه از آثار مهم تاریخی و از یادگارهای علمی و فلکی خواجه نصیرالدین طوسی، در سال 657 هجری قمری و زمان پایتختی مراغه به فرمان هلاکوخان با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان آن دوران از جمله علامه قطب الدین، فخرالدین مراغی، محی الدین مغربی و نجم الدین اسطرلابی در این شهر بنا شده است.

این رصدخانه با آوازه بین المللی خود در دوران گذشته و زمان کنونی به عنوان افتخار علمی ایرانیان در دنیای علم و ستاره شناسی شناخته شده و از آثار مهم و ارزشمند این شهرستان محسوب می شود.

معبد مهری، کهن یادگاری ارزشمند از آیین مهرپرستی دوره اشکانی در این شهرستان بوده و اثری دیدنی و حجاری شده در دل زمین است.

این معبد در 15 کیلومتری جنوب شرقی مراغه و در روستای ورجوی این شهرستان واقع شده و با قدمتی حدود سه هزار ساله، میراثی ارزشمند و تاریخی برای بازدید میهمانان نوروزی و گردشگران علاقه مند به آثار باستانی و تاریخی است.

این معبد از معابد مهم ایران و جهان بوده که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جزو چهار معبد مهم آیین مهرپرستی در ایران به شمار می رود که دارای پلانی زیرزمینی و صخره ای بوده و در دوره اشکانی و ساسانی بنا شده است.

گنبد سرخ، از قدیمی ترین بناهای سلجوقی موجود در مراغه بوده که در سال 542 هجری قمری بصورت مربع شکل متشکل از سردابه و اتاق اصلی احداث شده و بر روی سکویی سنگی قرار گرفته است.

ورودی این گنبد به سوی شمال مشرف بوده و از آجرکاری پرنقش و نگار همراه با کاشی های فیروزه ای که تازه در معماری سلجوقی متداول شده بود، زینت یافته است.

گوی گنبد (گنبد کبود)، برجی است دارای طاق نما، که دارای حاشیه ای قطارکاری و دندانه دار بوده و در کنار آن پایه های ستون مانندی ساخته شده که همچون سطح خارجی طاق نماها با تزیینات مرکب از آجر، سفال و کاشی فیروزه ای رنگ با اشکال هندسی به طرزی بدیع آرایش یافته است.

این گنبد یک ساختمان دو طبقه با سردابه ای سنگی بوده که ارتفاع سردابه آن از سطح زمین دو متر و 40 سانتی متر و طبقه دوم آن اتاق آجری در روی سردابه با بلندی 11 متر و 40 سانتی متر احداث شده است.

همچنین این بنا 10 ضلعی بوده و گنبدی نیمکره ای بر روی سقف این طبقه ایجاد شده و در نهایت به وسیله مخروط هرمی 10 طرفه پوشیده شده است.

این گنبد از آثار تاریخی مورد وثوق گردشگران و مسافران نوروزی بوده که همواره مورد توجه آنان قرار می گیرد.

گنبد غفاریه مراغه که ساخت آن به ابوسعید بهادرخان ایلخان نسبت داده می شود، از دیگر برج های معروف این شهر است که برخلاف سبک معماری سلجوقیان در ساخت آن از آجر لعابدار کمتر استفاده شده و کاشی کاری، جای آن را گرفته است.

وجه تمایز این برج با دیگر برج ها، بکارگیری پنجره های کاذب در این برج بوده که براساس اعلام کارشناسان میراث فرهنگی، سازنده آن قصد القا روشنایی و نور بصورت نمادین در محل را داشته است.

از دیگر آثار مورد علاقه گردشگران و میهمانان نوروزی این شهرستان، کلیسای هوانس، بوستان آقالار، مسجد طاق دروازه، چهل غار کهجوق ساخت دست انسان و قلعه باستانی گویجه قلعه است.

موزه تخصصی مراغه نیز از دیگر مکان های گردشگری و دیدنی این شهرستان است که به عنوان نخستین موزه تخصصی حکومت ایلخانان، دارای آثاری ارزشمند و تاریخی از این دوران است.

این موزه دارای سالن های نمایش مسکوکات، کتابت، مفرغینه، آبگینه، سفال و آثار مکشوفه از مراغه است.

در کنار آثار تاریخی مراغه، آثار طبیعی مانند دره گشایش، غار هامپوییل، صوفی چای و دامنه های سهند از جاذبه های گردشگری این شهرستان است.

کناره های سرسبز صافی رود از روزگاران گذشته تا کنون، محل تفریح خانواده های مراغه ای و مسافران بوده و دره گشایش نیز تفرجگاهی مناسب برای گردشگری است و آب چشمه های آن برای درمان امراض پوستی مورد استفاده قرار می گیرد.

این دره به طول شش کیلومتر در حد فاصل روستاهای گشایش و امیر واقع شده و کوه های سر به فلک کشیده صخره ای، آن را در آغوش گرفته و رودخانه خروشان، چشمه های معدنی و مناظر بکر طبیعی و دیدنی، آذین بخش این دره است.

شهردار مراغه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به طرح های مختلف این شهرداری برای استقبال از نوروز و سال نو، گفت: تنظیف و پاکسازی سطح شهر، گل کاری میادین، رنگ آمیزی دیوارها و المان های شهری و استقبال از مسافران نوروزی از جمله اقدامات این شهرداری در این زمینه است.

نادر ابراهیمی، افزود: امسال نیز طبق سال های گذشته تور رایگان گردشگری و مراغه گردی با همکاری اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و اتوبوسرانی در راستای توسعه صنعت گردشگری و آشناسازی میهمانان نوروزی با آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری برگزار می شود.

وی اظهار کرد: در تعطیلات نوروزی، ماموران این شهرداری در کیوسک های اطلاع رسانی واقع در میادین ورودی این شهر از جمله میدان راه آهن، بسیج و مجلس مستقر شده و خدمات لازم را به گردشگران و میهمانان نوروزی ارایه خواهند داد.

ابراهیمی ادامه داد: گردشگران و میهمانان نوروزی می توانند با استفاده از امکانات ایجاد شده از معبد مهری، گنبدهای سرخ، کبود، غفاریه، برج مدور، رصدخانه و موزه های ایلخانی و سنگ نگاره ها، تصفیه خانه آب و سد علویان این شهر بازدید کنند.

وی گفت: امسال نیز حدود 40 هزار نقشه و راهنمای شهر و بروشور آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری برای توزیع در بین گردشگران و میهمانان نوروزی آماده می شود.

سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراغه نیزگفت: هم اکنون در این شهرستان اماکن استقرار روزانه دو هزار گردشگر در ایام نوروز با همکاری اداره های آموزش و پرورش، اوقاف و امور خیریه و بخش های خصوصی شامل هتل، هتل آپارتمان ها و مسافرخانه برای پذیرایی از مسافران مهیا شده است.

علیرضا پاشایی افزود: این مکان ها شامل دو هتل، شش مهمان پذیر، خانه معلم، زایرسرای امامزاده سید ابراهیم و چند مدرسه برای اسکان میهمانان نوروزی است.

وی اظهار کرد: به منظور استقبال از میهمانان نوروزی با هماهنگی ستاد خدمات سفر این شهرستان، در چهار نقطه از شهر شامل ایستگاه راه آهن و ورودی های شهر از مسافران و میهمانان پذیرایی خواهد شد.

براساس آمار موجود ، تا کنون حدود 300 اثر تاریخی مراغه از میان بیش از یک هزار و 300 اثر تاریخی آذربایجان شرقی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

شهرستان مراغه با 250 هزار نفر جمعیت در 147 کیلومتری جنوب غربی تبریز مرکز آذربایجان شرقی واقع است.

منبع:همشهری

روزی به نام مراغه | ‌شهری به قدمت دایناسورها

باغ‌شهری که بهشت فسیلی ایران را در آغوشش جای داده و محل تولد و زندگی عرفا، موسیقی‌دانان و شخصیت‌های برجسته هنری، علمی، تاریخی و فرهنگی بوده، مراغه ، شهری ۳ هزار ساله به قدمت دایناسورهاست.

به گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایسنا، حیات در مراغه در استان آذربایجان‌شرقی سابقه‌ای ۱۰ میلیون ساله داشته و منطقه فسیلی این شهر با دارا بودن بیش از ۴۰۰ قطعه فسیل کشف شده از تمدنی دیرینه در مراغه خبر می‌دهد.

مراغه با داشتن بیش از ۳۰۰ اثر تاریخی و بیش از ۱۱۰ اثر ثبتی بازمانده از دوره‌های مختلف تاریخی، بستری مساعد برای پرورش ادیبان، دانشمندان و هنرمندان متعددی در طول تاریخ بوده و هست. بر اساس منابع تاریخی، مراغه شهری مهم در دوران حکومت ماناها بوده و جزو سه ایالت مهم آذربایجان قدیم و با نام «اوئش دیش» شناخته شده است.

منابع تاریخی، مراغه را زادگاه زرتشت نامیده و دانشمندان نیز بر این باور هستند که زرتشت در دامنه کوه سهند که در اوستا از آن با نام اسنوند یاد شده، به دنیا آمده است. مراغه، در سال ۶۱ هجری قمری به تصرف اعراب درآمد و از پایگاه‌های آنان به شمار می‌آمد.

ظرفیت‌های تاریخی و طبیعی مراغه، باعث نامگذاری شانزدهم اردیبهشت ماه به عنوان «روز مراغه» حدود ۱۵ سال قبل شد و این مناسبت مدت چهار سال است که به پاس قدمت تمدن و تاریخ و فرهنگ در این شهر با برگزاری جشنواره‌ها، همایش‌ها و نشست‌های تخصصی و انواع مسابقات در این شهر گرامی داشته می‌شود.

به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مراغه، قدمت تمدن در این شهرستان به ۳هزار سال قبل بازمی‌گردد و آثار معماری و بناهای متعددی مربوط به دوره حکومتی اول ماناها، اشکانیان و ساسانی، دوره اسلامی و سلجوقی در این شهرستان وجود دارد.

یعقوب طالبی افزود: این شهر، اولین پایتخت کشور در دوره ایلخانیان بوده و تمدن در آن از آغاز حکومت ایران بلاانقطاع تداوم یافته و سابقه حیات در این شهر به ۱۰ میلیون سال قبل بازمی‌گردد.

وی ادامه داد: محوطه پارینه سنگی روستای ورجوی مراغه با تاریخ ۱۵۰ هزار ساله و منطقه فسیلی این شهر یا به تعبیر فسیل شناسان، بهشت فسیلی ایران از جمله آثار ارزشمند تاریخی مراغه به شمار می‌آیند.

طالبی بیان کرد: پوشش طبیعی جنگلی و بوته‌ای زیاد در این شهر باعث شهرت یافتن مراغه به باغ شهر شده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مراغه، معبد مهر ورجوی، گویجه قلعه به عنوان قلعه‌ای مطالعاتی و گنبد سرخ و گنبدهای کبود و غفاریه و برج مدور را از آثار شاخص فرهنگی شهر مراغه، عنوان کرد.

وی افزود: رصدخانه مراغه ارزشمندترین اثر علمی در این شهرستان بوده و مساجد چوبی و معماری شاخص چوبی مختص مراغه بوده و معماری و نقاشی بر روی چوب از این شهر به اصفهان و قزوین راه پیدا کرده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهراستان مراغه، ادامه داد: مساجد متعددی از دوران قاجار نیز در مراغه وجود داشته و حمام دو قلوی خواجه نصیر مر بوط به دوره ایلخانی نیز بنای ارزشمند و پا بر جایی در این شهر است.

طالبی با برشماری برخی مشاهیر هنری و فرهنگی مراغه گفت: عبدالقادر مراغه‌ای به عنوان معلم ثالث موسیقی از مشاهیر این شهر بوده و در هر دوره از تاریخ، چهره شاخص موسیقی را در مراغه داشته‌ایم.

وی مجد الدین جیلی مراغه‌ای و اوحدی مراغه‌ای را از مشاهیر حوزه عرفان، حکمت و ادبیات و فلسفه مراغه عنوان می‌کند.

طالبی در ادامه با تشریح اقدامات جذب گردشگر در شهرستان مراغه گفت: شناسایی آثار تاریخی و ثبت آن‌ها در فهرست آثار ملی، تامین اعتبار و پرداخت‌ها برای مرمت آثار تاریخی از جمله این اقدامات بوده و حداقل ۲۵ کارگاه مرمت آثار تاریخی در مراغه فعالیت دارند و سال گذشته پنج کارگاه فعال بود.

وی لفزود: مراغه، از نظر آثار طبیعی نیز جذاب بوده، ضمن تبلیغات برای معرفی این آثار، جشنواره‌هایی مانند جشنواره سیب، عسل، لبنیات، عرقیجات و خشکبار مراغه نیز برای معرفی شهر برگزار می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهراستان مراغه از احداث برخی پروژه‌های زیرساختی مانند احداث مجموعه اقامتی جدید و مجتمع‌های تفریحی، رفاهی و گردشگری خبر داد.

فرماندار شهرستان ویژه مراغه نیز در این خصوص گفت: مراغه، باغ شهر آذربایجان شرقی و دارای قدیمی‌ترین آثار باستانی است، ۵۰۰ هکتار از این شهرستان، باغی بوده و این شهرستان از نظر تعدد و قدمت آثار تاریخی، بیشترین آثار را در استان دارا است.

حمید شکری ادامه داد: ۱۶ اردیبهشت ماه به عنوان “روز مراغه” تعیین شده است و تاسیس رصدخانه مراغه توسط خواجه نصیرالدین طوسی، سابقه تاریخی این شهر و تعدد هنرمندان، دانشمندان و صاحب نظران در این شهر و تاثیرگذاری‌شان بر حوزه‌های علمی و فرهنگی در سطح ملی و بین‌المللی از جمله علل وجه تسمیه این روز به شمار می‌آیند.

وی گفت: علاوه بر تاسیس رصدخانه مراغه در دوره ایلخانیان، کتابخانه‌ای نیز با حضور دانشمندان و علما در حوزه‌های مختلف نیز در این شهر تاسیس شده بود که تعداد کتاب‌های آن که همگی دست نویس و خطی بودند به ۴۰۰ هزار جلد می‌رسید.

شکری اضافه کرد: دانشمندان مراغه‌ای با تأثیرگذاری بر دانشمندان و علمای سایر خطه‌ها مانند تاجیکستان، گرجستان و ارمنستان که آن زمان جزو اقلیم ایران بودند، همگی سبک خاصی در بحث علوم هنر و ادبیات ایجاد کردند و این مکتب به نام مکتب مراغه شناخته شد.

وی تاکید کرد: تاثیرگذاری شعرا، هنرمندان و دانشمندان مراغه همچنان ادامه دارد و شاعرانی مثل اوحدی مراغه‌ای دارای مکتب خاصی بودند یا عبدالقادر مراغه‌ای ردیف نویس اهل این شهر بود و الان هم شاعران تاثیرگذاری مانند استاد کریمی مراغه‌ای و حیدر عباسی در مراغه در حوزه شعر اثر گذار هستند.

فرماندار شهرستان ویژه مراغه اظهار کرد: روز خاصی برای هر شهری که زمانی به عنوان پایتخت انتخاب شده است، در نظر گرفته می‌شود، به عنوان مثال، روز شیراز، روز اصفهان و روز قزوین نیز داریم و روز مراغه، نیز مدت سه سال است که با برگزاری برنامه‌های متعدد گرامی داشته می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: وجود جاذبه‌های گردشگری مانند برج‌های مدور، رصد خانه و حمام خواجه نصیرالدین طوسی، معبد مهر، گنبد سرخ و غفاریه و دامنه‌های سهند و چراگاه‌های مختلف می‌تواند مراغه را به عنوان قطب گردشگری شمال غرب کشور معرفی کند در کنار این امیدواریم فکری به حال احیا و بازسازی برخی آثار باستانی شود.

منبع:همشهری