تورق تاریخ در موزه لطفعلیان ملایر
در عصر سلطنت فتحعلی شاه قاجار، مصدق الممالک به واسطه رابطه خویشاوندی با دربار موفق شد برای ساختن خانه رویایی‌اش، معماران چیره دست آن دوران را بکار گیرد.
در ابتدا این خانه دارای سه بخش اندرونی، حسینه و اصطبل بود که حسینه برای انجام امور مذهبی اختصاص یافته بود، اما بعد از اینکه مرتضی خان لطفعلیان این خانه را خرید، حسینیه را تبدیل به خانه زیبایی کرد و در طی سال‌های بعد، خاندانش در این خانه زندگی کردند. به همین دلیل این خانه با نام خانه لطفعلیان شناخته شد، در نهایت اداره میراث‌فرهنگی در سال ۱۳۸۳ این خانه را از مالکش خریداری کرد و بعد از مرمتش کاربری خانه را به موزه تغییر داد.
از خیابان اراک ملایر وارد کوچه موزه شده و بعد از خرید بلیت، به حیاط کوچکی هدایت می‌شوید که سنگ قبرهای متنوع در اشکال مختلف با خطوط عبری مربوط به چند ۱۰۰ سال قبل چیده شده و گویا به همه بازدیدکنندگان تلنگر می‌زند که دل بدین دنیای فانی نبندید! بعد وارد دالانی می‌شوید که شما را به حیاط عمارت می‌رساند، خانه دو طبقه لطفعلیان در زمینی به متراژ ۱۲۰۰ مترمربع ساخته شده و دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است.
نمای بیرونی این خانه کاهگلی است و هیچ تزئینی ندارد، اما سردر ورودی خانه دارای نقش و نگارها و آجرکاری‌های زیبایی است. ورودی خانه نیز شکلی هشت ضلعی دارد و به اصطبل، پشت بام و حیاط کوچکی منتهی می‌شود؛ زمانی که وارد خانه شوید، سقف طبقه همکف که از طاق‌های آجری زیبا پوشیده شده، چشم نوازی می‌کند. سقف طبقه بالا متفاوت‌تر بوده و با تزیینات لمبه کوبی آراسته شده است؛ در و پنجره‌های ارسی این طبقه سوژه‌های نابی برای عکاسی فراهم می‌کنند و از این گذشته زیبایی خاصی به خانه می‌دهند.
معروف‌ترین و زیباترین بخش این موزه، «حوض‌خانه» آن است، جایی که به لطف معماری‌اش حتی در گرمای سوزان تابستان نیز خنک می‌ماند. حوض خانه با طاق نماهای آجری زیبایی پوشیده شده و دو حوض سنگی نیز در کف آن وجود دارند که سرچشمه هوای فرح‌بخش حوض خانه هستند.
این موزه چندین سالن را برای نمایش فرهنگ و تاریخش اختصاص داده که در بخشی از آن‌ها آثار حفاری شده باستانی از تپه‌هایی مثل دستکند و نوشیجان به نمایش گذاشته شده است.
در بخش دیگری از موزه، عتیقه‌ها و اشیای مربوط به دوران قاجار را گردهم آورده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به چراغ تزیینی، لوازم آشپزی، اسناد اداری و ترازوی قدیمی اشاره کرد. در بخش «هنر و فرهنگ» موزه لطفعلیان، مجسمه‌هایی قرار گرفته‌اند که روایتی از مراحل شیره‌پزیِ محلی‌های ملایری را به نمایش گذاشته اند. شیره پزی یکی از رسومات سنتی ملایر است که قدمتی دیرینه دارد.
یکی از دالان‌های خانه نیز به افتخار هنرمند ملایری، نامِ مسعود جعفری جوزانی را گرفته و پوسترهایی از فیلم‌ها و آثارش در این دالان به نمایش گذاشته شده است.
ابراهیم جلیلی رئیس اداره میراث‌فرهنگی ملایر می‌گوید: «این خانه قدیمی، بخشی از یک مجموعه سکونتگاهی به‌یادگارمانده از دوره قاجار است.»
او ادامه می‌دهد: «سازنده و مالک اولیه خانه، محسن مصدقی معروف به مصدق الممالک بوده و در عصر فتحعلی شاه قاجار به واسطه خویشاوندی که با دربار داشته با بهره‌گیری از معماران زبده آن دوره اقدام به ساخت این مجموعه کرده است.»
جلیلی می‌گوید: «این بنا دارای سه قسمت حسینیه، اندرونی و اصطبل بوده که تنها بخش حسینیه که بخش اصلی بنا بوده و به منظور مراسم مذهبی و عزاداری حسینی استفاده می‌شده، سالم و پا برجا مانده است. »
او اظهار می‌کند: «این بنای آجری دو طبقه که در حدود ۱۵۰ سال پیش ساخته شده دارای حوض خانه با یک رشته قنات آب جاری، طاق‌نماهای رفیع دوطبقه، درهای چوبی ارسی و شیشه‌های رنگی است که نمادی از ذوق وهنر معماران و هنرمندان آن زمان به شمار می‌رود.»
رئیس اداره میراث‌فرهنگی خاطرنشان می‌کند: «سقف طبقه همکف پوشیده از طاق‌های آجری زیباست و پوشش طبقه فوقانی آن به‌صورت مسطح با تیر چوبی است، زیباترین بخش بنا حوض‌خانه است که با طاق نماهای زیبای آجری به شیوه چهار بخشی پوشیده شده است.»
او با اشاره به اینکه جریان آب قنات و وجود دو حوض سنگی در کف، هوا و فضای بسیار خنک و فرح بخشی را برای گذر از گرمای تابستان برای ساکنین ایجاد کرده است، گفت: «از دیگر ویژگی‌های این بنا می‌توان به تزئینات لمبه‌کوبی چوبی در سقف طبقه اول و وجود درهای ارسی با شیشه‌ای الوان اشاره کرد. »
جلیلی با بیان اینکه خانه لطفعلیان از بناهای کم نظیر دوره قاجار بوده و با ۳۵۰۰ متر زیربنا، شامل دو حیاط بیرونی و اندرونی است، می‌گوید: «این بنا در اسفند ماه ۱۳۸۰ با شماره ۴۸۹۲ به ثبت فهرست آثار ملی درآمده است. »
او اظهار می‌کند: «خانه لطفعلیان، اکنون با کاربری موزه، معرف آداب و رسوم و تاریخ و فرهنگ مردم شهرستان است و اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر نیز در این مکان دایر است .»
جلیلی یادآور می‌شود: «طی مراحل مختلف در عملیات احیای این بنا، مرمت پشت بام، تعویض تیرهای فرسوده، طراحی و ساخت ویترین انجام شد که شامل لایه برداری، سفیدکاری داخلی عمارت و بازسازی در و پنجره‌های معیوب و تهیه و ساخت در و پنجره‌های بین رفته، بندکشی، کف‌سازی اتاق‌ها و بازسازی بخشی از طاق‌ها بود.»