بندر نجیرم با ۱۰۰۰ سال سابقه تجارت در خلیجفارس
تجارت دریایی در خلیج فارس
خلیج فارس از هزاره سوم قبل از میلاد تجارت دریایی و تجارت ساحل به ساحل را داشته است و از متون کشف شده در بین‌النهرین این نکته برداشت می‌شود که در دوره‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی تجارت شکل جدی‌تری به خود گرفته و در زمان ساسانیان این موضوع به سرزمین‌های دورتر نیز رفته و تا شرق آفریقا، شبه قاره هند و شرق آسیا (چین) گسترش پیدا کرده است و مواد فرهنگی و آثار تاریخی که بر این موضوع دلالت کنند را در بندر نجیرم داریم.
بنادر خلیج فارس
بهترین بنادر تاریخی ما در سواحل شمالی خلیج فارس قرار دارند و در سواحل جنوبی اندک آثاری از تاریخ را مشاهده می‌کنیم.
مراکز جمعیتی، تجاری و صنعتی به دلیل شرایط محیطی مناسب، عمق آب و فراوانی جمعیت ساکن در پشت این بنادر، از مهمترین دلایل شکل گیری بنادر تجاری در سواحل شمالی خلیج فارس است.
بنادر معروف خلیج فارس که عمدتا در استان بوشهر قرار دارند می‌توان از بندر مهرویان در مرز بین بوشهر و خوزستان و بندر سی‌نیز در دوره ساسانی نام برد که تا اوایل دوره اسلامی ادامه داشته و با قیام قرمتیان این دو بندر تخریب شده و بندر گناوه بجای این دو به مرکز تجارت تبدیل می‌شود.
جلوتر که می‌رویم در قرون دو، سه و چهار بندر ریشهر و یا هزارمردان را داریم و در نهایت در قرون بعد بندر نجیرم و سیراف هستند که با پیداش، جای بنادر غربی را می‌گیرند و بنادر سیراف و نجیرم، هم افق و مکمل هم در تجارت دریایی فعال می‌شوند.
نقش جاده ابریشم در تجارت دریایی
از دوره اشکانی از طریق جاده ابریشم کالاهای چینی به ایران می‌آمد و به مدیترانه می‌رفت و و به دلیل بروز خطرات احتمالی، کم کم جاده ابریشم دریایی شکل گرفت و کالاها از طریق جاده ابریشم دریایی مبادله و تقسیم می‌شد.
بعد از رفتن آل بویه مرکز حکومت از فارس به کرمان منتقل شد و سلاجقه کرمان، کیش و شهر حریره را به جای همه این بنادر، مرکز تجارت قرار دادند.
در قرن ۱۵ میلادی تجارت به سمت هرمز قدیم حرکت می‌کند و در بنادر قشم، گمبرون (بندرعباس کنونی) ادامه دار می‌شود.
اولین تحقیقات باستانشناسی در بندر تاریخی نجیرم
از این بندر در منابع تاریخی نام برده شده است و در سال ۱۳۸۸ حسین توفیقیان استادیار باستانشناسی حوزه خلیجفارس و عضو پژوهشگاه میراث‌فرهنگی کشور با مطالعه آثار سطحی در این بندر به این موضوع می‌رسد که بر اساس شواهد موجود و گفته‌های تاریخ نگاران در منابع مهم تاریخی، بندر نجیرم در همین جای کنونی قرار گرفته است.
به گفته حسین توفیقیان با بررسی سکه‌ها و سفال‌های چینی، هندی، ترکیه‌ای و ایرانی که به فراوانی در بندر نجیرم یافت می‌شود می‌توان دریافت که حداقل از دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی تا دوره ایلخانی نجیرم یک بندر مهم و فعال بوده که بر اساس قراین موجود تا دوره قاجار نیز حضور جمعیت را در این بندر شاهد هستیم.
آغاز کاوش و گمانه‌زنی در بندر تاریخی نجیرم و استارت فاز اول
فاز اول گمانه‌زنی و کاوش در بندر تاریخی نجیرم توسط تیم باستانشناسی به سرپرستی حسین توفیقیان استادیار باستانشناسی در حوزه خلیج فارس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی کشور آغاز شده است که به گفته ایشان در این مرحله با توجه به پراکندگی اقماری آثار در محدوده‌ی ۱۱ کیلومتری و تراکم آثار در محدوده ۲ کیلومتری، عملیات تعیین عرصه و حریم در این محوطه انجام می‌شود و در نهایت با پایان فاز اول نقشه‌ها تعیین، بسته و ابلاغ خواهد شد.
برنامه فاز دوم باستانشناسی بندر نجیرم
در این فاز عملیات لایه نگاری انجام می‌شود که به دنبال این موضوع علاوه بر آثار سطحی، آثار عمقی نیز بررسی خواهد شد و مشخص می‌شود که چه دوره‌های تاریخی در این بندر فعال بوده است.
کاوش‌های گسترده در بندر نجیرم
فاز سوم از مراحل کاوش در این بندر تاریخی شامل عملیات تراشه‌های بزرگ گمانه‌زنی خواهد بود که آثار با کاوش‌های گسترده یکی یکی از دل خاک بیرون خواهد آمد و تمامی محله‌ها، بناها، مراکز عمومی و مساجد مشخص می‌شود.
آخرین مطالعات تاریخی در نجیرم
آخرین مرحله از تحقیقات میدانی و مطالعاتی در بندر تاریخی نجیرم سامان‌دهی، پاک‌سازی و تثبیت آثار است که با تعریف برنامه مناسب و تبدیل به سایت موزه، زمینه بازدید عموم از این محوطه تاریخی فراهم می‌شود.
نتیجه‌گیری
یکی از مهمترین موضوعات در حفاظت از آثار تاریخی درک مشترک بوده که در این مسیر با توجه به احاطه این بندر تاریخی توسط صنایع، باید به دلیل اهمیت موضوع در راستای اثبات حقانیت کشورمان بر خلیج همیشه فارس، مردم و دستگاه‌های متولی در کنار هم قرار گرفته و در کنار حفظ و حراست از این اثر ارزشمند، به دنبال معرفی آن در جامعه محلی، استانی، ملی و بین‌المللی باشند چرا که یکی از راه‌های اثبات این حقانیت، معرفی آثار از طریق باستانشناسی تاریخی است.