استان کرمان در جنوب شرقی ایران واقع شده و یکی از پهناورترین استان‌های به‌شمار می‌رود؛ اقتصاد این استان بیشتر بر چهار عامل کشاورزی، دامپروری، صنایع دستی و به خصوص هنر بافندگی و معادن استوار شده است. در ده‌های اخیر طی کاوش‌های متعدد معدن‌شناسی و با کشف معادن آهن، مس، کروم، ذغال‌سنگ و غیره امکانات تازه‌ای برای توسعه اقتصادی این استان پدید آمد و همین عامل موجب توجه کمتر به صنایع‌دستی و گردشگری شد. در حال حاضر مساله کم آبی در این استان، رونق کشاورزی و دامپروری را تحت شعاع قرار داده که در این زمان نقش صنایع‌دستی در اشتغال پایدار غیر قابل انکار است. امروزه صنایع‌دستی در استان کرمان از لحاظ تامین درآمد مالی برای خانواده‌ها متفاوت است؛ در شهرستان‌های استان در اغلب رشته‌ها به خصوص رودوزی‌های سنتی که مختص زنان و دختران خانواده‌ها بوده نقش کمکی داشته و در برخی رشته‌ها که بیشتر مردان به آن‌ها اشتغال دارند، نقش بسیار اساسی دارد.

رودوزی‌های سنتی، گروهی از صنایع‌دستی و هنرهای‌سنتی هستند که با دوختن نقوش و تصاویر سنتی و یا متصل کردن اشیایی روی پارچه‌های ساده یا نقش‌دار تهیه می‌شود؛ امروزه مهم‌ترین رشته‌های فعال این گروه در استان کرمان شامل: پته‌دوزی (سلسله‌دوزی/ قطه‌دوزی)، سوزن‌دوزی بلوچ، خوس‌دوزی، پریواردوزی، چهل‌تیکه‌دوزی، گلابتون‌دوزی و قلابدوزی است.

پته‌دوزی که یکی از رشته‌های مذکور به شمار می‌رود در گروه رودوزی‌های سنتی قرار دارد (واژه پَته، برگرفته از ریشه پَت (pat)، به معنای پشم و کُرک است).

همان‌گونه پیشتر اشاره شد، هنر ارزشمند و بی‌نظیر پته‌دوزی مختص زنان و دختران باذوق و هنرمند استان کرمان است. سابقه و منشا این هنر، محقق نیست؛ هرکسی پیدایش آن را به افسانه‌گونه‌ای مربوط می‌سازد؛ ولی بر اساس مستندات یکی از قدیمی‌ترین پته‌دوزی موجود، روپوش مقبره شاه‌نعمت‌اللّه ولی (۱۲۸۵ هجری قمری) در ماهان است که هم‌اکنون در موزه همان مقبره نگهداری می‌شود و در نوع خود، یکی از زیباترین پته‌هاست.

مواد اولیه و ابزار این هنر ارزشمند، پارچه پشمی عریض، الیاف پشمی، ریس، سوزن و قیچی است. عریض، پارچه‌ایست پشمی که در گذشته به کمک ماشین‌های دستی و ابتدایی به نام دوپاباف و چهارپاباف تهیه می‌شده است؛ ولی امروزه عریض ماشینی، جانشین عریض دستباف شده است.

پته‌دوزی نیاز به ابزار خاصی ندارد و تنها با استفاده از یک سوزن و انگشتانه انجام می‌گیرد. پته، سوزن مخصوصی دارد که کمتر از انواع دیگرسوزن به انگشتان آسیب می‌رساند؛ پته‌دوزی، خاص استان کرمان بوده و در شهرهای کرمان، سیرجان، جیرفت، کهنوج، عنبرآباد، رفسنجان، زرند، راور، بردسیر و… و روستاهای توابع کرمان رایج است. پته برای دوختن روتختی، لباس، بقچه، کوسن، پرده، رومیزی، سوزنی، پشتی، متکا، سجاده، جلد قرآن، بقچه، کیف، کفش و… کاربرد دارد.

پته‌دوزی شامل طراحی، گرته‌زنی و مراحل دوخت است که خود دوخت نیز شامل ساق‌دوزی، خط‌دوزی و سوزن‌دوزی خطوط اصلی طرح پته و متن‌دوزی یا آبدوزی نقوش و متن می‌شود. مرحله آخر، یکی از مهمترین مراحل پته‌دوزی، برگ‌دوزی است. به اصطلاح سایه‌زدن با نخ، پیرامون گل و نقش است (آن را پتک‌دوزی هم نامیده‌اند) و پس از اتمام دوخت پته، آن را شسته و صاف می‌کنند.

در سال‌های اخیر، تغییرات زیادی در روند تولید پته انجام گرفته که منجر به درآمدزایی زیادی برای واسطه‌ها شده است و خود پته‌دوزها سودکمتری نصیب‌شان می‌شود.

امید است در آینده این روند تغییر کند. درگذشته، اغلب مراحل مذکور توسط خود پته‌دوز یا خانواده او انجام می‌گرفت یا به عبارت بهتر، بخش طراحی به یک طراح سنتی سفارش داده می‌شد؛ اما در سالهای گذشته، مواد اولیه پته، توسط تولیدکنندگان واسطه بین کارخانه‌ها و پته‌دوزان در فروشگاه‌ها تهیه می‌شود و عریض‌های رنگی در طرح‌های مختلف چاپی بریده شده و در انواع نخ‌های رنگی بیشتر رنگ‌های عنابی، لاکی، مشکی، سبز، زرد، نارنجی، آبی، سورمه‌ای و… به پته‌دوزان فروخته می‌شود.

پته‌دوزها بعد از تهیه ملزومات درکارگاه‌های تولید پته که در این استان به صورت خانگی است به تولید پته می‌پردازند. بعد از دوخت و تکمیل پارچه عریض، پته را یا برای خود نگه داشته یا به اطرافیان می‌فروشند یا اغلب محصول دوخته شده را به واسطه‌ها به قیمت غیرعرف بازار می‌فروشند؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت سیاست‌گذاری و بهره‌وری از این نوع دست‌دوز ارزشمند و سنتی در دست افراد محدودی است؛ امید است در آینده‌ای نزدیک، شاهد مستندات مکتوب و مصور بیشتری از این رشته بی‌نظیر، همچنین راه‌اندازی موزه پته و تغییر روند تولید آن و افزایش جنبه هنری و سنتی به همراه کیفیت بیش از پیش این رودوزی سنتی در استان کرمان باشیم.

منبع:میراث آریا

شناسنامه هر کشوری آثار باستانی و میراث‌فرهنگی آن است. آثار باستانی است که قدمت، تاریخچه و تمدن هر سرزمینی را مشخص می‌کند؛ پس حفاظت و حراست از آنها امری ضروری است و نسل‌های مختلف نیز چون پیشینیان باید از این میراث اجدادی پاسداری کنند. موزه‌ها، باغ‌ موزه‌ها، عمارت‌ها و… محل مناسبی برای نگهداری پاره‌ای از این آثار است. کشور ایران نیز در رده‌های اول دارنده آثار باستانی و ابنیه تاریخی و فرهنگی و همچنین دارای کهن‌ترین فرهنگ و تمدن جهان است ما نیز چون کشورهای دیگر جهان وظیفه صیانت از این میراث پدری را داریم و در این بین استان کرمان با دارا بودن ۷هزار اثر شناخته شده، ۷۰۰ اثر ملی و هفت اثر ثبت جهانی با توجه به اعتبارات تخصیص یافته در حفظ و حراست از این آثار تاریخی و طبیعی اقداماتی را به انجام رسانده است.

حال با توجه به اهمیت بخش‌های مختلف حوزه میراث‌فرهنگی شامل ثبت آثار، مرمت اشیای تاریخی، ساماندهی و مستند سازی، کاوش‌های باستان‌شناسی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان به میزان اعتبارات تخصیص یافته برای مرمت آثار و بناهای تاریخی در سال گذشته اشاره کرد و گفت: «بیش از ۲۷ میلیارد و ۶۳۴ میلیون ریال صرف مرمت بناهای تاریخی این استان در سال گذشته شده است.»

فریدون فعالی با اشاره به ثبت ملی ۱۵ اثر تاریخی منقول و ۱۸ اثر تاریخی نامنقول در سال گذشته، اظهار کرد: «در این مدت ۲۱  اثر ناملموس نیز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.»

مرمت ۱۰۰ شیء تاریخی در سال ۱۳۹۹

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان به مرمت ۲۷ بنای تاریخی در سطح استان کرمان اشاره کرد و افزود: «طی سال ۱۳۹۹، ۱۰۰ شی تاریخی نیز مرمت شد که سکه‌های دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی و همچنین یک سفال دوره سلجوقیان از مهم‌ترین این آثار است.»

فعالی بیان کرد: «کاوش‌های باستان‌شناسی و بررسی و شناسایی باستان‌شناسی از مهم‌ترین فعالیت‌های معاونت میراث‌فرهنگی است که در سال گذشته پنج مورد بوده است و امیدوار هستیم با تخصیص اعتبار مناسب در سال‌جاری این رقم افزایش یابد.»

او گفت: «شناسایی محوطه‌ها، آثار و بناهای تاریخی ۲۸۱ مورد و ریز‌پروژه‌های طرح اطلس در قالب طرح‌های پژوهشی زبان و گویش ۴۶۵ مورد بوده است.»

فعالی به ۷۰۱ اثر مستندنگاری شده در سال گذشته اشاره کرد و افزود: «طی سال گذشته ۳۵ قرارداد برای مرمت آثار و بناهای تاریخی منعقد شد و در حال حاضر ۴۸ کارگاه مرمتی فعال در سطح استان کرمان وجود دارد.»

بازدید ۷۹هزار و ۳۰۸ گردشگر از موزه‌های کرمان

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان با بیان اینکه در سال ۱۳۹۹، حریم هفت اثر تاریخی تعیین شد، بیان کرد: «در این مدت نیز ۷۹ هزار و ۳۰۸ گردشگر از موزه‌های این استان که به بیش از ۲۰ موزه مشارکتی، غیرمشارکتی و خصوصی می‌رسد، دیدن کرده‌اند.»

فعالی به راه‌اندازی یک موزه در سال گذشته اشاره کرد و افزود: «در حال حاضر ۲۱ موزه مشارکتی، غیر مشارکتی و خصوصی در کرمان وجود دارد که در دوران پسا کرونا میزبان علاقمندان خواهد بود.»

مرمت و بازسازی ۱۰۰درصدی خانه سیستانی بم

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان با اشاره به اینکه سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا موزه‌ها و اماکن تاریخی این استان از جمله ارگ تاریخی بم تعطیل بود افزود: «این اتفاق فرصتی برای مرمت و بازسازی بخش‌های مختلف این بنای تاریخی فراهم آورد که مرمت اصطبل حکومتی، یخدان، خانه میراکبر و سیستانی، مجموعه عمارت دروازه دوم، برج کلاه‌ فرنگی و همچنین سامان‌دهی کمپ اقامتی، ایجاد سامانه حفاظت الکترونیک و پایش تصویری از جمله این اقدامات است.»

فعالی به مرمت و بازسازی ۱۰۰ درصدی خانه سیستانی ارگ تاریخی بم اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر این بنای تاریخی به مجموعه پژوهشی و اداری پایگاه میراث جهانی بم و منظر فرهنگی آن تغییر کاربری داده است.»

او بیان کرد: «عملیات مرمت و بازسازی برج کلاه‌ فرنگی و همچنین دروازه دوم به بیش از ۹۰ درصد رسیده است و خانه میراکبر و یخدان تاریخی نیز با پیشرفت فیزیکی ۷۰ درصدی تا پایان سال ۱۴۰۰ مرمت و بازسازی می شود.»

فعالی گفت: «عملیات مرمت مجموعه اصطبل تاریخی ارگ بم از زمستان سال ۱۳۹۹ آغاز شده و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۴۰۰ مرمت سالن‌های ضلع جنوبی و شرقی این بنای تاریخی به پایان برسد.»

اتمام پروژه ساخت گیت‌ ورودی روستای جهانی میمند

معاون میراث‌فرهنگی استان کرمان در ادامه از اتمام پروژه ساخت گیت‌ ورودی روستای جهانی میمند و منظر فرهنگی آن در سال ۱۳۹۹ خبر داد و گفت: «دو اتاق کنترل و گیت بلیت‌فروشی در ابتدای ورودی روستای جهانی میمند و منظر فرهنگی آن به‌منظور مدیریت مناسب گردشگران در دو نوبت صبح و عصر ایجاد شد.»

مجتبی شفیعی افزود: «مدیریت کردن گردشگران از محل ورود به روستای جهانی میمند و منظر فرهنگی آن یکی از اقدامات مهمی است که در سال گذشته از سوی پایگاه جهانی میمند پیگیری و اجرایی شد.»

او اظهار کرد: «به منظور سامان‌دهی دید منظری و حفظ ارزش‌های جهانی روستای دستکند میمند فاز سوم اصلاح شبکه برق این روستا در سال ۱۳۹۹ آغاز شد.»

شفیعی با اشاره به اینکه فاز اول و دوم این پروژه در سال‌های ۹۷ و ۹۸ با همکاری اداره برق شهرستان شهربابک به اتمام رسید، افزود: «با اتمام این فاز از عملیات مذکور، پیشرفت فیزیکی این پروژه به ۶۰ درصد خواهد رسید.»

او با بیان اینکه در صورت تخصیص اعتبار، این پروژه تا پایان سال ۱۴۰۰ به پایان می‌رسد، بیان کرد: «طبق فعالیت‌های انجام شده در روستای جهانی میمند، هزینه‌کرد فازهای اول، دوم و سوم پروژه مذکور ۴۰ میلیارد ریال می‌شود.»

معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان در ادامه از تخصیص ۲۰ میلیارد ریال اعتبار برای راه‌اندازی موزه مردم‌شناسی و مرکز تحقیقات میمند‌شناسی در سال گذشته خبر داد و افزود: «موزه و مرکز تحقیقات این روستا براساس سایت پلان روستای جهانی میمند در حال ساخت و بومی‌سازی است.»

او با بیان اینکه عملیات ساخت مرکز تحقیقات این روستای جهانی دارای پیشرفت فیزیکی ۶۰درصدی است، اظهار کرد: «این مرکز از قسمت‌هایی همچون آزمایشگاه، سالن کنفرانس، سالن اجتماعات، کتابخانه، دفتر فنی و مرکز اسناد تشکیل شده است.»

شفیعی بیان کرد: «تا‌کنون بیش از چهار میلیارد ریال صرف ساخت مرکز تحقیقات این روستا شده است که امیدواریم با اعتبار تخصیص داده شده، بتوانیم این مرکز را به بهره‌برداری برسانیم.»

تخصیص مبلغ ۷۵میلیارد ریال اعتبار برای پایگاه‌های جهانی و ملی کرمان

معاون میراث‌فرهنگی استان کرمان به اختصاص مبلغ ۷۵ میلیارد ریال اعتبار برای پایگاه‌های جهانی و ملی باغ شاهزاده ماهان، ارگ بم، روستای صخره‌ای میمند، تپه‌های کنار صندل و بیایان لوت در سال گذشته اشاره و اضافه کرد: «با توافق انجام‌ شده، ۷۵میلیارد ریال اعتبار مشارکتی استانداری کرمان و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای پایگاه‌های جهانی و ملی باغ شاهزاده ماهان، ارگ بم، روستای صخره‌ای میمند، بیابان لوت و تپه‌های کنار ‌صندل اختصاص یافت.»

منبع:میراث آریا