کشتی باچوخه، سنتی ریشه‌دار در فرهنگ مردمان خراسان شمالی
تا پیش از شیوع کرونا، گود زینل‌خان اسفراین هرساله در روز ۱۴ فروردین میزبان ده‌ها هزار نفر از علاقه‌مندان و تماشاگرانی از سراسر کشور بود که با اشتیاق می‌آمدند تا ورزش سنتی مردمان خراسان شمالی و اسفراین را نظاره‌گر باشند.
این رویداد که در نوع خود کم‌نظیر است، در سال‌های گذشته با اجرای ویژه‌برنامه و جشن‌های نوروزگاهی و… شاهد استقبال پُرشور علاقه‌مندان و مردم بود که البته امسال نیز همانند سال ۹۹، شیوع کرونا مانع برگزاری این مسابقات شد.
با فرارسیدن فصل بهار و نوروز آداب‌ورسوم همراه با آن در مناطق مختلف ایران آغاز می‌شود. یکی از این آیین‌ها، آیین کشتی با چوخه است. لباس مخصوص این کشتی که به آن چوخه می‌گویند، به دلیل استفاده از پشم در بافت آن، دارای استحکام و ضخامت بالایی است.
کشتی باچوخه در تمام نقاط خراسان شمالی انجام می‌شود، چوخه یا چوخا در لغت به معنی جلیقه‌ای است که چوپانان محلی به تن می‌کردند، جنس آن از پشم حیوانات اهلی (گوسفند) است و به دلیل خاصیت پشم، لباسی ضخیم درست می‌شود. در فرهنگ دهخدا معنی چوخه (چوخا) به معنی جامه پشمین است و در فرهنگ‌نامه معین به معنی جامه پشمین خشن که چوپانان می‌پوشند آمده است. علت نام‌گذاری کُشتی با چوخه استفاده کشتی‌گیران از این لباس هنگام کشتی گرفتن است.
آیین کشتی با چوخه
با شروع بهار، مبارزه کشتی‌گیران با چوخه در منطقه آغاز می‌شود. کشتی‌گیران در سیزده روز نوروز با یکدیگر مبارزه کرده تا اینکه تعدادی از کشتی‌گیران برنده و برای فینال انتخاب‌شده و بعد از آن در روز ۱۴ فروردین‌ماه که در اصل روز پایانی مسابقات است، مبارزه بزرگان کشتی آغاز می‌شود.
این آیین در گود (چشمه) زینل‌خان که در مرکز شهر اسفراین واقع‌شده، برگزار می‌شود، در این آیین کشتی‌گیران با چوخه‌هایی که بر تن دارند و شالی که به کمر خود می‌بندند و شلواری که تا بالای زانو بالا زده‌اند وارد میدان می‌شوند.
آداب‌ورسوم کشتی باچوخه
چوخه کاران با ورود به میدان، بوسه بر خاک گود زدن، احترام به تماشا گران، راز و نیاز با خدای رضوان و اجازه از پیشکسوتان مبارزه خود را آغاز می‌کنند. سپس چوخه‌گیران در هر یک از اوزان، یک‌به‌یک با یکدیگر کشتی می‌گیرند تا اینکه دو نفر به دور پایانی و یا به‌اصطلاح فینال برسند. در دور پایانی هرکدام از کشتی‌گیران با چوخه که در وزن مخصوص خود کشتی می‌گیرد اگر حریف را دو بار بر زمین بزند برنده و نفر اول می‌شود.
اما کشتی پهلوانی بدین‌صورت است که وزن مطرح نیست و همان وزن آزاد است. در این قسمت دیگر کشتی‌گیران حالت یک حذفی یا دو حذفی بالا نمی‌آیند بلکه هر کشتی‌گیر با گفتن کلمه قند، حریف برای خود می‌طلبد و بعد از حاضر شدن حریف هر دو با یکدیگر مبارزه می‌کنند. این کار تا زمانی ادامه می‌یابد که کشتی‌گیر چوخه کار حریفی برای مبارزه نداشته باشد. پهلوان چوخه کار پس از پیروزی بر حریفان و برنده شدن، بازوبند پهلوانی را از سوی بزرگان و یا پهلوانان پیشکسوت دریافت می‌کند.
در کشتی با چوخه از فنون بومی استفاده می‌شود که از معروف‌ترین فنون می‌توان به لنگ کردی (قول پیچ) اشاره کرد. داوری کشتی با چوخه در گذشته از سوی پیشکسوتان و کدخدایان انجام می‌شد و در حال حاضر هم از پهلوانان و کشتی‌گیران قهرمان و پیشکسوت استفاده می‌شود.
جوایز کشتی با چوخه در هر منطقه ممکن است مجزا و متفاوت باشد مثلاً قالی یا قالیچه، سکه طلا، قند، یک یا چند رأس حیوانات محلی (گوسفند، بز) جایزه داده شود. ولی دادن یک رأس قوچ به نفرات برتر متداول است. در آیین با چوخه اسفراین هم معمولاً یک یا چند رأس گوسفند به‌عنوان جایزه به نفر اول و پهلوان داده می‌شود.
بیشتر پهلوانان رسمی کشور در زمینهٔ کشتی آزاد و فرنگی، ابتدا کار خود را در زمینهٔ ورزش کشتی، با کشتی با چوخه آغاز کرده‌اند.
آیین کشتی با چوخه مفاهیمی والاتر از زورمندی و به خاک افکندن حریفان دارد و آن معنویت ویژه در این ورزش است که برخاسته از فرهنگ این منطقه است، داشتن ادبیات و موسیقی ویژه که در این منطقه متداول است، وجود مطابقت فرهنگی با ارزش‌های انسانی جامعه، شکل ورزشی و نحوه اجرای آن که برای ورزشکار و برای بیننده ایجاد هیجان و سرگرمی می‌کند، از جمله ابعاد فرهنگی و اجتماعی این آیین است.
کشتی با چوخه از نظر زیبایی، حرکات و استفاده از فنون فوق‌العاده، مورد توجه علاقه‌مندان این کشتی است. ایجاد روحیه پهلوانی و جوانمردی و بایستگی و شایستگی کامل در این آیین مطابق با فرهنگ موجود در منطقه است. آیین کشتی با چوخه، چون همراه با دهل و سرنا اجرا می‌شود به‌نوعی با شادمانی عجین شده است.
کشتی سنتی با چوخه خراسان شمالی، به‌عنوان میراث معنوی به شماره ۳۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.