افسانه‌های غبار گرفته «گاومیشان»
مرمت پل تاریخی گاومیشان که به‌صورت مشترک به نام ایلام و لرستان به‌ثبت رسیده، چشم به‌راه اعتبار است.
بر فراز رودخانه سیمره، بقایای یکی از حیرت انگیزترین پل‌های تاریخی غرب کشور، به‌جا مانده از دوران ساسانیان خودنمایی می‌کند؛ پل تاریخی و کهن «گاومیشان»، در مرز 2 استان ایلام و لرستان، در شهرستان دره دشت قرار گرفته و با اینکه حدود 90درصد از سازه پل در لرستان قرار دارد، در ابتدا به‌عنوان آثار تاریخی ایلام به ثبت رسید، اما در سال1398 وزیرمیراث فرهنگی در اصلاحیه‌ای، ثبت مشترک پل تاریخی گاومیشان را در فهرست آثار ملی کشور به استانداران لرستان و ایلام ابلاغ کرد. در سال۱۳۸۴ اختلاف برسر تملک پل گاومیشان میان استان‌های ایلام و لرستان عملیات مرمت و کاوش دراین محوطه را متوقف گذاشت؛ تخریب دراین پل ساسانی به‌حدی بود که فقط یک مرمت اضطراری می‌توانست آن را نجات دهد. در اواخر همان سال 50میلیون تومان از محل اعتبارات ملی برای بازسازی پل تاریخی «گاومیشان» در ایلام در اختیار اداره‌کل میراث فرهنگی این استان قرار گرفت و نخستین فصل مرمت پل در سال۱۳۸۷ به پایان رسید. هرسال بخش‌هایی از این پل به‌صورت جزئی مرمت و بازسازی می‌شود، اما امسال به‌دلیل نبود اعتبار، هنوز کار مرمت پل آغاز نشده‌است.
قدمت تاریخی پل
مورخان با مطالعه تاریخ کهن دره‌شهر، آن را نخستین شهر دوران ساسانیان می‌نامند که قدمتی چندهزارساله دارد. پل تاریخی و زیبای گاومیشان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی و البته گردشگری دراین شهرستان بوده و براساس نظریات مختلف، وجه تسمیه نام این پل برگرفته از «گومیشه» یعنی محل پرورش گاو است. مردمان این دیار براین باورند که گاومیش نر در قدیم جفت خود را گم می‌کند و درپی یافتن آن تمامی دره‌ها و غارها را درهم می‌نوردد و سرانجام آن را در غاری دراین محدوده می‌یابد و ازآن‌پس این منطقه را گاومیشان نامیده‌اند.
مورخ و باستان‌شناس ایلامی درباره این پل تاریخی به همشهری می‌گوید: این پل تاریخی از 5چشمه بزرگ تشکیل‌شده‌است که درحال‌حاضر فقط یکی از چشمه‌ها سالم است. قوس‌های جناقی آجری و سایر تعمیرات سنگی و نمای فعلی پل بیانگر مرمت این پل در دوران بعد، به‌ویژه در دوران اتابک لر کوچک است.
«افسانه حجت‌زاده» می‌افزاید: یکی از دهانه‌های پل پس از عقب‌نشینی سپاه ایران در جنگ با اعراب، برای جلوگیری از نفوذ آنان تخریب شد. این پل بسیار فنی و پیچیده ساخته‌شده‌است و رقیبی جدی برای پل‌های مهم دیگر ایران به‌شمار می‌رود. این پل به‌گونه‌ای مستحکم است که انگار به‌تنهایی جلوی تمام بلایای طبیعی و انسانی ایستاده‌است.
وی ادامه می‌دهد: پایه‌ها و تکیه‌گاه‌های اصلی پل مدور و قطور است و مصالح آن از سنگ‌های مکعبی بزرگ و تراشیده در ابعاد مساوی است که به‌صورت «رگ چین» روی هم چیده شده‌اند و پایه اصلی پل را به‌وجود آورده‌است. داخل پایه‌ها نیز از قلوه سنگ و ملات گچ پر شده و مصالح پل از سنگ و ملات گچ و در سقف طاق‌ها از آجر است که همگی در پیچیدگی این پل نقش دارند.
حجت‌زاده اضافه می‌کند: تاق‌های جناغی، دالان‌ها و راهروها همگی از آجرهایی به ابعاد 20 در 25سانتیمتر ساخته شده‌است و نمای این پل تاقچه‌های مسدود و باز و موج‌شکن‌هایی دارد که به‌وسیله راهروها با چند پل به‌هم متصل می‌شوند که این نیز حتی در دوران کنونی بسیار مهندسی شده به‌نظر می‌رسد.
این باستان‌شناس ایلامی معتقد است وجود پله‌ها درمیان دالان ستون میانی، بیانگر این است که این پل فقط کارکرد ارتباطی نداشته‌است، بلکه راهروهای داخل و پلکان نشان از این دارد که کاروان‌ها از این پل به‌عنوان سرپناه به‌هنگام عبور استفاده می‌کردند و شب‌ها را در دل این دالان‌ها به صبح می‌رساندند.
مرمت پل؛ چشم‌به‌راه اعتبار
یکی از مورخان تاریخ به نام «سرهنری راولینسون» در سفرنامه خود درباره این پل می‌نویسد: «پلی که هم‌اکنون بر روی سیمره (دره‌شهر فعلی) قرار دارد، یکی از بهترین پل‌های ایران است که حسین‌خان بزرگ (والی بزرگ و معروف ایلام و لرستان) به سال 1008هجری‌قمری آن را تعمیر کرده‌است». به اعتقاد مورخان، این پل یک‌بار در سال 1334 هجری‌قمری براثر زلزله از بین رفته است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان ایلام می‌گوید که همه ساله در ایام تعطیل مسافران و گردشگران زیادی به دیدن این اثر تاریخی رهسپار ایلام می‌شوند. «عبدالمالک شنبه‌زاده» به همشهری توضیح می‌دهد: پل تاریخی گاومیشان در سال 1377 به شماره 2222 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده‌است. 3سال پیش سیل باعث تخریب قسمتی از حاشیه این بنای تاریخی و ریزش جزیی آن شد که به‌صورت اضطراری مرمت و استحکام‌بخشی شد.
وی با بیان اینکه هرسال مرمت‌های جزئی در محوطه و روی بنای پل انجام می‌شود، اما این مرمت‌ها باید ادامه‌دار باشد، می‌گوید: خوشبختانه مشکل خاصی پل را تهدید نمی‌کند، اما هرسال باید استحکام‌بخشی‌های لازم صورت گیرد. به‌دلیل اینکه این پل در مسیر اصلی ایلام به لرستان واقع شده، بازدیدکننده زیادی دارد و ما هرسال از محل اعتبارات ملی، بودجه مرمت را دریافت و پایه‌های پل و بدنه بنا را مرمت می کنیم.
شنبه‌زاده ادامه می‌دهد: امسال اما محل دریافت اعتبار تغییر کرده و پایگاهی تشکیل شده به نام پایگاه ملی پل‌های کشور که قرار است اعتبارات از این پایگاه اختصاص پیدا کند، اما هنوز اعتبار امسال مرمت پل به استان داده نشده و پیگیری‌های ما هم به نتیجه نرسیده‌است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان ایلام اضافه می‌کند: پل گاومیشان یکی از پل‌های مهم کشور است و تعیین حریم آن هم صورت گرفته و قرار است محلی برای گردشگری باشد. بنابراین ضروری است مدیران وزارت میراث فرهنگی کشور نگاه ویژه‌ای به این پل داشته باشند.