اگر تاریخ، تمدن، فرهنگ، مردمانی میهمان‌نواز و مهم‌تر از همه، آب‌وهوایی فوق‌العاده مطبوع می‌خواهید، زنجان مقصد مناسبی برای شماست. این استان، انسان‌هایی خون‌گرم و صمیمی در دل خود جای داده است که قدم مسافران و گردشگران عزیز را گرامی می‌دارد.
جاذبه‌های گردشگری استان زنجان چیست؟
زیارتگاه‌ها و اماکن مذهبی زنجان
مسجد جامع زنجان
مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید که در قلب بافت قدیمی شهر و در مکان مناسبی از نظر دسترسی قرار گرفته‌است، از سمت غرب با بازار قیصریه، از سمت شرق با کوچه مسجد سید و از سوی شمال با خیابان امام خمینی و سبزه میدان در ارتباط است. این مجموعه تاریخی که در شمار بزرگ‌ترین و زیباترین مساجد و مدارس دینی زنجان است، یکی از بناهای ارزشمند ساخته شده بر اساس طرح مساجد چهار ایوانی می‌باشد.
ایوان‌های چهارگانه‌ای که در چهار ضلع مسجد به شکل قرینه قرار گرفته‌اند، بیش تر از هر چیزی در صحن مسجد، خودنمایی می‌کند. صحن این مسجد مانند سایر مساجد چهار ایوانی، به شکل مربع مستطیل است و ۴۸ متر طول و ۳۶ متر عرض دارد. دیدنِ این مسجد خالی از لطف نیست.
مسجد چهل‌ستون زنجان
مسجد چهل‌ستون زنجان از مساجد تاریخی شهر زنجان است. این مسجد در بافت بازار بالای زنجان در ضلع جنوب شرقی مسجد جامع زنجان در راسته معروف به راسته‌ی حجت‌الاسلام قرار دارد.
این مسجد یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین حوزه‌های علمیه ایران در دوره قاجار بوده و توسط یکی از علمای معروف آن زمان بنام ملا علی قارپوز آبادی ساخته شده است. طبق کتیبه‌ای که بر روی پیشانی ورودی بنا نصب شده این بنای در سال ۱۲۸۴ هجری قمری ساخته شده است. این مسجد دارای صحن و شبستان‌های بزرگی است که طاق و تویزه‌های ضربی آن بصورت متقارن بر روی ۳۲ ستون قطور استوار گشته است.
محراب این مسجد با رسمی‌بندی و کاشی معقلی آرایش شده و ازاره‌های آن نیز مزین به کاشی‌هایی با طرح‌های گل و بوته (طرح گلدانی) است که متأثر از مکتب کاشیکاری دوران قاجار است.
مسجد خانم زنجان
مسجد خانم مربوط به دوره قاجاریه است و در زنجان، خیابان امام، کوچه فخیم‌الدوله واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۵۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. وجود مناره‌های قطور و کوتاه بر فراز سردر که دارای تزئینات بدیع آجر کاشی است و قابل مقایسه با مناره‌های مدرسه سپهسالار تهران است.
تمامی شیوه‌های به کار رفته در معماری مسجد خانم منحصرا از خصوصیات معماری دوره قاجار است. برای مثال تزئینات پرکار بخش اعظمی از درب ورودی، سطوح فوقانی حجره‌های مشرف به میانسرا، نقوش هندسی موجود در آن‌ها و رنگ‌های استفاده شده در آن‌ها به بهترین شکل گویای معماری دوران قاجار است.
مسجد عباسقلی زنجان
مسجد عباسقلی مربوط به دوره قاجار است و در زنجان، خیابان سعدی وسط واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۳ مرداد ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۳۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. از آنجایی که این مسجد در قلب شهر قرار دارد، می‌توانید با یک تیر چند نشان بزنید و همزمان چندین مکان را ببینید.
مسجد اسحاق‌میرزا زنجان
مسجد اسحاق میرزا مربوط به دوره قاجار است و در زنجان، خیابان آیت‌الله طالقانی، ضلع شمالی محله سرچشمه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۷۶۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بلوار شیخ اشراق زنجان
این مکان مذهبی نیست اما چون به نام شیخ اشراق، شهاب‌الدین یحیی سهروردی نامگذاری شده، ترجیح دادیم تا این مکان را در طبقه‌بندی اماکن مذهبی قرار دهیم.
این مکان بالاتر از سازمان صدا و سیمای زنجان و در بلوار خرمشهر واقع شده است. بلوار شیخ اشراق با پارکی زیبا و تندیس‌های عظیمِ صنایع‌دستی، مکانی دیدنی و دلنشین می‌باشد که در صورت امکان حتما به آن سر بزنید.
موزه باستان‌شناسی و مردان نمکی زنجان
مردان نمکی نامی است که به شش مومیایی کشف‌شده در زمستان سال ۱۳۷۲ (۱۹۹۳ میلادی) در معدن نمک چهرآباد استان زنجان داده شده‌است. در میان آن‌ها جسد یک زن و یک پسر نوجوان نیز وجود دارد. تعدادی از مردان نمکی بر اثر ادامه کار معدن با بولدوزر، به‌شدت آسیب دیده‌اند. در سال ۲۰۰۸ بهره‌برداری از معدن متوقف شد و جسد ششمین مرد نمکی به دلیل کمبود امکانات لازم برای نگهداری از آن، دست‌نخورده در معدن باقی ماند.
از میان مردان نمکی یافت شده، سه مرد نمکی مربوط به زمان هخامنشیان (حدود ۴۰۰ پیش از میلاد) و دو مرد نمکی دیگر نیز مربوط به اواخر دوران ساسانی (حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰بعد از میلاد) هستند. اگر خواستار دیدن این مردان نمکی هستید، می‌توانید به موزه‌ی مردان نمکی واقع در سبزه‌میدان، خیابان زینبیه بروید.
موزه حیات وحش طبیعی، پارک ارم زنجان
پارک جنگلی ارم در بخش غربی شهر زنجان، بعد از میدان جهاد، ابتدای اتوبان زنجان- میانه واقع شده است. موزه تاریخ طبیعی شهر زنجان نیز در این پارک قرار دارد. این پارک محل مناسبی برای طبیعت‌گردی و چادرزنی است.
موزه آثار شهدا زنجان
موزه شهدای زنجان که در منزل مسکونی مرحوم علی اکبر خان توفیقی اولین شهردار زنجان مستقر است، در سال ۷۸ افتتاح شد. این موزه در خیابان خواجه نصیر طوسی زنجان قرار دارد. این موزه که در نوع خود بی‌نظیر است دارای آثار ارزشمند بسیاری از شهدای استان می‌باشد که شامل چفیه، لباس، پوتین، پلاک، کتاب، دفتر و ده‌ها مورد دیگر نیز است.
موزه‌ی آثار شهدا وابسته به بنیاد شهید امور ایثارگران استان زنجان می‌باشد و بازدید از آن همه روزه بجز روزهای تعطیل برای عموم آزاد است.
موزه‌ی نسخ خطی زنجان
این موزه در آرامگاه میرزا مهدی قرار دارد. بنای آرامگاه، محوطه‌ای به وسعت ۷۰۰ متر مربع است که دارای یک ورودی زیبا با پلان پنج ضلعی است. درچهار ضلع ورودی سکوهای نشیمن دارد و بالای طاق نماهای شمال شرق و شمال غرب مقرنس‌های گچی به رنگ آبی داشت. آرامگاه از یک حیاط و ساختمانی در شمال آن تشکیل یافته است. ساختمان آرامگاه دارای دو ایوان ستوندار همسان در دو طرف ورودی و مجموعه فضاهایی در پشت ایوان‌ها است.
آدرس: بلوار استقلال، روبروی شهرداری ناحيه ۲، مقبره ميرزا مهدی. این موزه در روزهای دوشنبه و تعطیلات رسمی کشور، تعطیل است.
مناطق تاریخی زنجان کجاست؟
بازار زنجان
بازار زنجان در دوران آقا محمدخان قاجار آغاز و در سال ۱۲۱۳ در زمان فتحعلی شاه قاجار خاتمه یافته و مساجد و سراها و گرمابه‌ها در سال ۱۳۲۴ به آن اضافه شده است.
مجموعه بازار قدیمی به صورت یک خط مستقیم به عنوان بازار بالا و پایین به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده است. گستردگی جغرافیایی بازار زنجان و تنوع راسته‌ها، تعدد سراها و کاروانسراهای درون شهری در راسته‌های فرعی که هر کدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته و وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه در طول زمان‌های گذشته و شرایط حاکم بوده است.
این بازار که طولانی‌ترین بازار ایران سرپوشیده است، از سوی غرب و شرق گسترده شده و بدین لحاظ بازار پائین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است. تکنیک‌های معماری و سبک‌ها وشیوه‌های تزئینی دوران قاجار در راسته‌ها، حجره‌ها، چهار سوق‌ها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری، گرمابه‌ها به شکل زیبا اجرا شده است.
این فنون عبارتند از: کاربرد انواع طاق و قوس‌های هلالی، جناغی و ضربی، و گهواره‌ای خاصه در راسته‌های اصلی و فرعی، مزین به آجر چینی‌هایی با طرح‌های مختلف هندسی خفته، راسته، و حصیری، و بکارگیری آجر و کاشی به سبک قدیمی، و کاشیکاری به رنگ‌ها و طرح‌های قاجاری درسطوح خارجی و داخلی بناها، طاق‌نماها، طاق و قوس‌ها و همچنین ستون نماهای گلدانی.
اوج این سبک‌های معماری و شیوه‌ها و نو آوری‌های تزئینی در اجزای و ارکان مساجد تاریخی زنجان مخصوصا مسجد جامع زنجان به ظهور رسیده است. مجموعه بازار زنجان در فهرست آثار ملی کشور ایران به به ثبت رسیده است.
بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می‌شود از جمله راسته زرگرها، کفاشها، بزازها، سراج‌ها و چند راسته دیگر. از کاروانسراهای این مجموعه که در قدیم نقش مؤثری در عرضه کالاها ایفا می‌نمود، سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را می‌توان نام برد. حتما به این بازار سری بزنید.
بنای رخت‌شوی‌خانه (موزه رخت‌شوی‌خانه)زنجان
بنای رخت‌شوی‌خانه یا مجموعه تاریخی رخت‌شوی‌خانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان که منطبق بر حصار قدیمی شهر می‌باشد، در یک منطقه پرتراکم مسکونی احداث شده است. مردم شهر لباس و رخت خود را در آن محل می‌شسته‌اند. چنین کاربری برای یک بنای عمومی در جهان مشابه ندارد یا کم‌نظیر است.
این بنا در حال حاضر تعمیر و مرمت شده و به عنوان موزه مردم‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مردم می‌توانند از آن بازدید کنند. این بنا در سال‌های گذشته به جهت وجود هوای سرد در زمستان‌ها برای بانوان زنجانی ساخته شده‌است.
سبک و سیاق معماری این بنا را می‌توان به شیوه اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی نسبت داد. دسترسی به بنای رخت‌شوی‌خانه از خیابان سعدی از طریق کوچه فرهنگ امکان‌پذیر است.
حمام حاج‌داداش (چایخانه سنتی حاج داداش) زنجان
بازار قدیمی شهر زنجان و روبروی مسجد میرزایی حدود یکصد سال پیش به‌عنوان حمام احداث گردیده و هم‌اینک با حفظ بافت حمام با اندکی تغییر و ایجاد تزئینات زیبای سنتی به عنوان سفره‌خانه، محل پذیرائی گردشگران و اهالی شهر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این بنای تاریخی با کاشی‌هایی به رنگ فیروزه‌ای، آبی روشن، آبی‌سیر و زرد تزئین شده است.
فضای بینه، زیباترین بخش این حمام سنتی است که طاق اصلی بر روی چهار ستون سنگی مزین به سر ستون‌های مکعبی شکل و بدنه مارپیچی (از نوع ستون‌های ترکیبی) قرار دارد. گنبد اصلی حمام حاج داداش قدیمی‌ترین بناهای تاریخی شهر زنجان و تنها حمام ستون سنگی این شهر بر روی چهار ستون سنگی است و این ستون‌ها در زمان خود توسط هنرمندان همدانی تراشیده شده است.
گرمابه حاج ابراهیم زنجان
این گرمابه‌ی سنتی در بازار زنجان، کوچه سقالر واقع شده است. روزهای شنبه گرمابه مختص بانوان است و در سایر روزها به آقایان اختصاص دارد. در قسمت مرکزی این فضا گنبد بزرگ بر جرزهای جانبی استوار شده و در مرکز این گنبد نیز یک نورگیر قرار گرفته که در سه جانب آن (شرقی، جنوبی و غربی) بر روی ساق گنبد سه نورگیر کوچک‌تر تعبیه شده است. این بنا از ساروج ساخته شده و دارای یازده ستون است که به جای بتون داخل آن‌ها سرب ریخته شده تا مانع از تخریب بنا شود.
خانه ذوالفقاری زنجان
خانه‌ی ذوالفقاری‌های زنجان که قریب صد سال از احداث آن می‌گذرد یکی از آثار ارزشمند شهر زنجان است که در یاد مردمان این شهر همواره جایگاه مهمی داشته است. این مکان در روبروی موزه‌ی مردان نمکی و در سبزه‌میدان واقع شده است.
دیگر مکان‌های دیدنی شهر زنجان
خانه شیخ‌الاسلامی، خانه بهمنی، خانه خدیوی، آرامگاه سید ابوالقاسم مجتهد میرزایی، آرامگاه مجتهدی، کاروانسرای سنگی، کاروانسرای دخان، بنای توفیقی، پل حاج سید محمد، پل سردار، پل میر بهاءالدین، کبریت‌سازی سه‌ستاره زنجان و قلعه زیر زمینی دژمنده.
جاذبه‌های طبیعی
سد گاوازنگ و مجموعه‌ی ائل‌داغی زنجان
در قسمت شمالی شهر زنجان، مجموعه‌ی تفریحی گاوازنگ و ائل داغی قرار دارد که از آن، با عنوان بام‌زنجان نیز یاد می‌شود. این مجموعه به دو قسمت تقسیم می‌شود. قسمت اول مجموعه‌ی تفریحی ائل‌داغی که در دارای پارک و آلاچیق، رستوران، مراکز تفریحی و البته قله‌ی کوه برای کوهنوردی است.
قسمت دوم نیز شامل سد گاوازنگ می‌باشد؛ در گاوازنگ می‌توانید به رستوران و کافی‌شاپ بام‌شهر بروید، در آب سد به قایق‌سواری بپردازید و در نمایی زیبا، کل شهر را نظاره‌گر باشید. حتما به گاوازنگ بروید.
روستای شیت زنجان
روستای شیت از توابع بخش چورزق شهرستان طارم در استان زنجان می‌باشد. روستای شیت از روستاهای نمونه گردشگری و دارای ظرفیت‌های زیبا و طبیعی است.
روستای سرسبز شیت روستایی کوهستانی است که در بخش شمالی استان زنجان واقع شده‌است. فاصله این روستا تا مرکز استان در حدود ۱۲۶ کیلومتر و تا نزدیک‌ترین شهر (چورزق: مرکز بخش) ۸ کیلومتر و تا مرکز شهرستان (آب بر) ۳۸ کیلومتر است. این روستا با قدمت ۵۰۰ ساله، در حال حاضر دارای ۲۴۰ خانوار و قریب به هزار نفر جمعیت دارد.
بخشی از جاذبه‌های دیدنی و گردشگری روستا: چشمه سارها، قلعه شیت، رودخانه چهار فصل، غار سیدباغی، ییلاق دولا و ییلاق نراب، امامزاده سید محمد ماهوری شیت. روستای شیت بر روی دامنه میانی کوهی قرار گرفته‌است که از سمت مقابل و کناره‌ها نیز توسط کوه‌های بلندی احاطه شده‌است و گیاهان سبز و درختان گیلاس و انار و انجیر و ده‌ها درخت میوه دیگر و رودخانه چهار فصل آن که آبی زلال از میان دو کوه بلند در جریان است منظره بسیار زیبا و دلنشینی را به‌وجود آورده‌است که همه ساله تعداد زیادی گردشگر را به این منطقه جذب می‌کند.
پیست اسکی پاپایی زنجان
پیست اسکی پاپایی در ۴۵ کیلومتری جنوب غربی زنجان در منطقه‌ای کوهستانی و در ۳ کیلومتری مرکز شهرستان ایجرود واقع است. این پیست، با وسعت ۸۰ هکتار تنها پیست اسکی استاندارد در استان زنجان است.
پیست پاپایی به دلیل داشتن شیب نه چندان تند برای استفاده مردم عادی نیز مناسب است و از طرفی با استفاده از قسمت شرقی پیست می‌شود جهت استفاده مردم عادی و اسکی‌بازان مبتدی و آماتور از آن بهره برد. اما عملا این پیست برای گردشگران نوروزی بلااستفاده خواهد بود!
جاذبه‌های گردشگری شهرستان‌های زنجان
سلطانیه زنجان
شهر سلطانیه یکی از شهرهای استان زنجان است که در ۴۳ کیلومتری شهر زنجان واقع است. گنبد سلطانیه و مقبره‌ی اولجایتو در این شهر قرار دارند. از دیگر آثار تاریخی این شهر می‌توان به آرامگاه ملا حسن کاشی و خانقاه حسام‌الدین حسن چلبی (معروف به چلبی اوغلی) اشاره کرد.
گنبد سلطانیه مقبره الجایتو است که در ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی از شیوه معماری آذری به شمار می‌رود.
گنبد سلطانیه در فهرست آثار میراث جهانی به ثبت رسیده است. گفته می‌شود در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از این گنبد الگوبرداری شده‌است. بنای این گنبد که بعد از گنبدهای سانتاماریا دلفیوره و ایاصوفیه سومین گنبد بزرگ دنیاست.
شهرستان ابهر
از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر می‌توان به بقعه امامزاده اسماعیل در شناط، بقعه امامزاده زیدالکبیر در شرق این شهر و بقعه پیر زهرنوش در جنوب‌غربی شهر اشاره کرد. از جاذبه‌های تاریخی شهرستان ابهر می‌توان به سلطانیه، مسجد جامع قروه، ملا حسن کاشی، مقبره چلپی اوغلی، معبد داش کسن ویر، چمن تاریخی سلطانیه و آرامگاه پیر احمد زهرنوش اشاره کرد.
جاذبه‌های مذهبی این شهر نیز عبارتند از: امامزاده شاه زید الکبیر، مسجد جامع ابهر، امامزاده اسماعیل شناط و امامزاده یعقوب صائین قلعه. و در نهایت جاذبه‌های طبیعی شامل کوه‌ها و قلعه‌ها وشیب‌های مهم و چشمه‌های آب معدنی، رودخانه‌های مهم را می‌توان نام برد.
امامزاده زیدالکبیر ابهر
شهرستان خرمدره
یکی از آثار تاریخی شگفت‌انگیز و تازه کشف‌شده در خرمدره، تپه باستانی خالصه می‌باشد که در آن خمره‌های بزرگ گلی با قدمت ۶ تا ۸ هزار سال و ابزار ساده گلی مربوط به دوره کرومانیون‌ها و هموساپین‌ها کشف شده است.
بنا به نظر باستان‌شناسان این کوزه‌های بزرگ گلی جهت دفن کردن مردگان به صورت عمودی مورد استفاده قرار می گرفته است. این شهرستان دارای یک حمام تاریخی معروف به حمام یان‌یان است که در گذشته‌های دور ساخته شده است ولی متأسفانه اکنون این اثر تاریخی به یک سفره‌خانه سنتی مبدل گشته است. جالب است بدانید، این شهرستان بر روی جاده‌ی ابریشم قرار گرفته است.
شهرستان طارم
طارم، به هندوستان ایران مشهور است. طبیعت سرسبز، آبشارهای زیبا و مردمانی خون‌گرم، طارم را به یک قطب گردشگری مبدل کرده است. آبشار هشترخان طارم در دره‌ای سرسبز میان کوه‌های ناحیه طارم، در شرق شهر زنجان در نزدیکی روستای لار واقع است.
ارتفاع آبشار حدود ۳۰ متراست. برای دیدن آبشار زیبای هشتر خان باید از جاده زنجان-طارم وارد راه خاکی و ناهمواری شد و پس از عبور از امامزاده حسن مثنی و روستای امام به‌آبادی لار رسید و از آنجا تا آبشار را حدود دو ساعت پیاده پیمود.
کوه‌های بلند و سرسبز، دره‌ای بسیار عظیم، رودخانه‌ای خروشان و پرآب، جنگل درختان فندق، هوای خوب و طبیعت بکر، آبشار و ناحیه هشترخان یا هشت چشمه را به یکی از نواحی زیبا و مناسب برای گردشگری، کوهنوردی و دوچرخه‌سواری در کوهستان تبدیل کرده است. این آبشار حاصل تلاقی هشت چشمه جوشان است که منظره بدیعی را به وجود آورده است.
در طول مسیر، جنگل درختان فندق متعلق به روستاییان، زیبایی خاصی به منطقه داده است. منظره عمومی رودخانه قزل اوزن و باغ‌های زیبای زیتون از جاده زنجان به طارم و قبل از سرخه دیزج، بسیار جذاب و دیدنی است.
ارتفاعات جالب منطقه، باعث پدید آمدن این مناظر بدیع برای مسافران عبوری شده است. همچنین رودخانه آب‌بر که از قله‌های سر سبز ییلاق آب‌بر در منطقه دیزاب و گرداب سرچشمه گرفته و از کنار شهر آب بر عبور می‌کند و داری مناطق سر سبز گردشگری مانند چشمه خانسر، باغات سرسبز جور کان و پیر همدان بوده و محوطه سرسبز امامزاده جعفر و هاشم و عوف (ع) در جوار این رودخانه واقع شده است.
رود قزل‌اوزون که از کوه‌های چهل چشمه در کردستان سرچشمه می‌گیرد با طی مسیری طولانی وارد طارم شده و پس از عبور از آن در منجیل با شاهرود پیوند می‌خورد. حتما به قزل‌اوزن بروید.
شهرستان خدابنده و غار کتله‌خور
غار کتله‌خور غاری است خشکی-آبی که در استان زنجان، شهرستان خدابنده و در ۸۰ کیلومتری جنوب قیدار و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان و ۴۱۰ کیلومتری تهران و ۵ کیلومتری شهر گرماب واقع است. در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده‌است.
بخش ورزشی آن که تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره‌نوردان قرار می‌گیرد، حدود ۴ کیلومتر است که البته هنوز انتهای آن کشف نشده است. بخش تفریحی غار نیز که جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می‌گیرد حدود ۲ کیلومتر مسیر مستقیم است که گفته می‌شود این مسیر تنها ۳/۱ کل غار است.
بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد. قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی که جهت برگزاری مراسم‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته این دالان هیچگونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی کنده شده اما خود دالان تماما طبیعی بوده است.
غار کتله‌خور ازلحاظ کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقات اولین غار آهکی جهان شناخته شده است. یک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله‌خور این است که شواهد و بررسی‌های انجام شده مؤید این موضوع است که این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می‌شود.
همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی‌های این غار تعدد طبقات آن است که اینگونه غارها در جهان بسیار کم‌نظیر هستند. گمان می‌رود که این غار دارای ۷ طبقه باشد که البته تاکنون تنها ۳ طبقه آن کشف شده است. وجود چشمه‌های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره‌های متعدد طبیعی هم از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این غار است.
علاوه بر تمامی این مسائل در غار کتله‌خور همان طور که پیش‌تر آمد می‌توان تجمع‌های متفاوتی مشاهده کرد که یکی از این تجمع‌های زیبا و جالب‌توجه استالاگمیت‌هایی است که بسیار شبیه عروس و داماد هستند و به همین اسم نامگذاری شده‌اند.
شهرستان ماهنشان
اگر گذرتان به ماهنشان خورد می‌توانید از مهم‌ترین اماکن تاریخی این شهر دیدن کنید که برخی از آن‌ها عبارتند از: قلعه بهستان متعلق به دوره هخامنشیان، حسینیه روستای قلعه ارزه‌خوران اواخر قاجاریه، مقبره مولانا همتی انگورانی (سده دهم هجری) و قلعه کلیسا در روستای کلیسا.
خوراکی‌ها استان زنجان چیست؟
سوغاتی‌های خوراکی زنجان بسیار لذیذ و خوشمزه‌اند، اگر روزی به این شهر زیبا سفر کردید، خوراکی‌های زنجان را از دست ندهید، از محبوب‌ترین سوغاتی‌های خوراکی شهر می‌توان به نان اردک، انگشت‌پیچ، سبزی گل‌آقا، سبزی ماتار و پیاز کوهی اشاره کرد.
نان اردک زنجان
نان اردک زنجان نوعی نان سنتی است که در ابتدا توسط زنان پخت می‌شد، اکنون در قنادی‌ها و کارگاه‌های شیرینی‌پزی شهر زنجان درست می‌شوند.
آرد نان بربری، تخم‌مرغ، شیر، شکر، بکینگ پودر و روغن موادی هستند که در تهیه‌ی نان اردک استفاده می‌شوند. گاهی متناسب باسلیقه‌ی آشپز در تهیه آن آب‌پنیر هم بکار برده می‌شود.
بعد ازاینکه با مواد گفته‌شده خمیر درست شد آن را در داخل روغن سرخ می‌کنند و پس‌ازآن نان آماده خوردن می‌شود. البته آنچه درگذشته پخت می‌شد بدون تخم‌مرغ و بکینگ پودر بوده و درروش تهیه امروزی آن این مواد استفاده می‌شود.
سبزی غازیاغی زنجان
غاز یاغی گیاهی خودرو است که در کنار رودخانه‌ها و یا در دامنه‌ی کوه می‌روید، استان زنجان هم منطقه‌ای کوهستانی است که کوه‌های بسیاری را در دل خود جای‌داده و بارندگی مناسب آن سبب شده گیاهان بسیاری در این منطقه رشد کند که هرکدام خواص و کاربرد منحصربه‌فرد دارند.
می‌توان به سبزی گل‌آقا، ماتار، پیاز کوهی اشاره کرد. غازیاغی به معنی پای غاز است به خاطر شباهت آن نامگذاری شده است. گیاهی خوشبو و خوش‌طعم است که در غذاهایی، چون آش، سوپ و برنج استفاده می‌شود.
این سبزی به همراه سبزی کوهی در بازار‌های زنجان در دسترس قرار دارد.
پیاز کوهی زنجان
یکی دیگر از سبزی‌های زنجان که به‌عنوان سوغات می‌توان از آن یادکرد، پیاز کوهی است. این پیاز در روستا‌ها و کوه‌های اطراف زنجان می‌روید. جزو دسته‌ی گیاهان خودرو به‌حساب می‌آید. از پیاز کوهی در سالاد و آش استفاده بیشتری می‌شود. نام محلی آن والک است و در دامنه‌ی کوه‌ها بیشتر می‌روید.
پیاز کوهی طعم بی‌نظیری به غذا می‌دهد و علاوه بر آن می‌توان به خواص گوناگونش نیز اشاره کرد. این سبزی بیشتر به خاطر خواصی، چون برای درمان مو‌های سفید و رشد مجدد مو‌های مشکی، ضدعفونی‌کننده و ضد میکروب شناخته‌شده است. آشی که در آن پیاز کوهی مصرف‌شده باشد را برای عفونت ریه‌ها، سرماخوردگی و … توصیه می‌کنند.
شیرینی شستی زنجان
یکی دیگر از سوغاتی‌های خوشمزه زنجان شیرینی شستی است. در نوروز از این نوع شیرینی استقبال زیادی می‌شود و بانوان زنجانی نیز در خانه و کارگاه‌هایشان از آن درست می‌کنند. معروف‌ترین شیرینی زنجان در بین تمام خوراکی‌های شیرینش، شیرینی شستی است.
همان‌طور که از اسم شیرینی پیداست با انگشتان دست بخصوص شست حفره‌ای در میان خمیرمایه گرد ایجاد می‌کنند و سپس میان آن را از مربا، عسل، شیره انگور یا خرما و … پر می‌کنند تا طعم بی‌نظیری به خود بگیرد و آن را در مغر پسته و بادام می‌غلتانند تا به گونه‌های مختلف پسته‌ای، بادامی، کنجدی و … تبدیل شود.
انگشت‌پیچ زنجان
لغت انگشت‌پیچ به‌طورکلی به هر چیز غلیظ و بسته‌ای که دور انگشت می‌پیچد، مانند عسل و شیره انگور، اطلاق می‌گردد. سفیده تخم‌مرغ، گلاب، شکر و آب موادی هستند که در تهیه‌ی انگشت‌پیچ از آن‌ها استفاده می‌شود. ترکیب این مواد به هم می‌زنند و این کار را ادامه می‌دهند تا ترکیب سفتی شبیه عسل به دست آید.
سقز زنجان
سقز، صمغ یا شیره غلیظ درختی به نام بنه یا درخت پسته وحشی است که در فصل پاییز به‌طور طبیعی یا با دادن شکاف از آن خارج می‌شود.
این ماده علاوه بر اینکه مانند آدامس مورداستفاده قرار می‌گیرد دارای خواصی همچون کمک به هضم غذا، رفع بوی بددهان و جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها نیز است. همچنین از آن به‌عنوان ضماد (مرهم زخم) نیز استفاده می‌کنند.
صنایع‌دستی استان زنجان
ساخت اشیا فلزی از گذشته‌های دور در شهر زنجان رواج داشته است و ازجمله هنر‌هایی که به ساخت اشیا فلزی در ارتباط است می‌توان به ملیله‌کاری، چاقوسازی و چارق‌دوزی اشاره کرد. از دیگر صنایع‌دستی زنجان می‌توان به مسگری، فرش، گلیم، جاجیم، تابلو خاتم، رنگرزی، گیوه‌بافی و سفالگری اشاره کرد.
ملیله‌کاری زنجان
ملیله‌کاری از صنایع‌دستی قدیمی زنجان است و بر اساس شواهد تاریخی می‌توان ثابت کرد قدمت آن به قرن دهم هجری برمی‌گردد که در دوران سلجوقی رونق گرفت و همزمان با حکومت صفویان به اوج خود رسید. همچنین نمونه‌های باقی‌مانده و آنچه در آثار و سفرنامه‌های قدیمی دیده می‌شود گواهی بر قدمت هنر ملیله‌کاری هستند.
در کتب تاریخی بسیاری به فلزکاری به‌عنوان یکی از صنایع‌دستی زنجان اشاره‌شده است که ملیله‌کاری شاخه‌ای از این صنعت است. ملیله‌کاری تا قبل از حکومت پهلوی یکی از هنر‌های بومی زنجان بود، اما پس‌ازآن هنرمندان این حرفه به شهرهای تهران، اصفهان و… مهاجرت کردند و این هنر در دیگر نقاط ایران رواج یافت. نقش‌هایی مورداستفاده در ملیله‌کاری بته ترمه، جقه، برگ فرنگی، برگ، غنچه، پیچک و … است.
چاقوسازی زنجان
از معروف‌ترین صنایع‌دستی زنجان ساخت چاقو است که در سطح کشور شهرت بسیاری دارد. این هنر به مدت‌ها پیش بازمی‌گردد که نسل به نسل، به هنرمندان معاصر انتقال‌یافته است.
باوجود وارد شدن ابزار‌هایی برای ساخت چاقو از زحمت هنرمندان این عرصه کاسته شده است و همچنان کیفیت بالایی دارد.
چون در ساخت چاقو قدرت بدنی زیادی بکار گرفته می‌شود، معمولاً جوانان مشغول این کار هستند و استادکاران قدیمی به آموزش می‌پردازند. چاقو‌ها معمولاً از فولاد استیل محکم و ضدزنگ درست می‌شوند که بعد از اجرای عملیاتی همچون چکش‌کاری و حرارت دادن به فلز سختی تبدیل می‌شوند و بر برش و تیز بودن چاقو مؤثر است. تناسب، ظرافت، قدرت دربرش و نحوه‌ی آبکاری فلز ازجمله مشخصات برجسته چاقوی زنجان است.
انواع چاقو‌های که در استان زنجان تولید می‌شوند عبارت‌اند از چاقوی ضامن‌دار، ساده، میوه‌خوری، مرکب، کارد‌های شکاری، کارد‌های کمری، کارد‌های آشپزی و قلم‌تراش.
چاروق دوزی زنجان
چاروق نوعی کفش است که درگذشته برای عبور از مناطق سخت و کوهستانی از چرم گاو و با نخ ابریشمی یا نخ گلابتون می‌دوختند. این هنر به دوران ساسانیان بازمی‌گردد و اوج رونق آن مانند بسیاری از صنایع‌دستی شهرهای ایران به دوران صفوی می‌رسد. تنوع در نقش و طرح‌های این چاروق نظر هر هنرمندی را به خود جذب می‌کند.
انواع مختلف چاروق تمام چرم، توری، پرده بند، تمام پوست و… هستند؛ که هرکدام از این نوع‌ها روش و سبک خاصی در ساخت دارند و از جنس چرم، پنبه، ابریشم و پوست عمل‌آورده درست می‌شوند. امروزه چاروق‌های بیشتر زنانه بوده و جنبه‌ی تشریفاتی دارد.
مسگری زنجان
در میان صنایع‌دستی مرتبط با فلزات، مسگری، قدیمی‌ترین صنعت است به این دلیل که مس، اولین فلزی بود که بشر کشف کرد و بعد از سنگ و گل برای رفع نیازهایش از آن استفاده کرد.
مس، به‌صورت خالص در طبیعت وجود داشت، استخراجش ساده بود و علاوه بر استحکام لازم، بسیار انعطاف‌پذیر بود. همین عوامل باعث شد که مس تا مدت‌ها به‌عنوان کاربردی‌ترین فلز شناخته شود. امروزه ظروف مسی کهن تقریباً در هر موزه‌ای دیده می‌شوند.
صنعت مسگری در ایران سابقه‌ای درخشان دارد. رواج این صنعت در ایران به‌گونه‌ای بوده است که در مناطقی که مسگری رونق داشته، یا مسگر‌ها بازاری جداگانه داشته‌اند یا قسمتی از بازار آن شهر متعلق به مسگر‌ها بوده است.
مسگری در زنجان قبل از دوره‌ی سلجوقیان وجود داشته، اما رونق و رشد آن مربوط به دوران سلجوقیان و سپس ایلخانان بوده است. تولیدات مسی مناطق مختلف، شناسه‌هایی دارند که مختص به همان منطقه است.
ویژگی و وجه تمایز تولیدات مسی زنجان، ایجاد نقوش به روش کنده‌کاری است. امروزه در زنجان انواع ظروف مسی کاربردی و تزیینی در اندازه‌های بزرگ و کوچک تولید می‌شوند که علاوه بر بازار‌های استان، در مناطق دیگر کشور نیز به فروش می‌رسند.
در سال‌های اخیر به دلیل آگاهی بیشتر مردم نسبت به مزیت پخت‌وپز در ظروف مسی در مقایسه با سایر ظروف، تولید ظروف مسی از رونق خوبی برخوردار شده است.
قالی‌بافی زنجان
بافت فرش در استان زنجان قدمتی برابر با قدمت بنای شهر زنجان دارد و مربوط به اوایل دوران ساسانیان است. از طرح‌های مشهور فرش در استان زنجان، می‌توان به ریز ماهی، ماهی درهم، نقشه‌ی قلتوق، بیجار و افشار اشاره کرد.
فرش افشار زنجان که جزو قالی‌های ریزبافت و پشمی است از پرطرفدارترین فرش‌های ایرانی به شمار می‌رود و جایگاه ویژه‌ای در صادرات فرش ایران دارد. زیبایی طرح، ظرافت بافت و دوام رنگ، از ویژگی‌های فرش افشار زنجان است.
بافت قالی در بسیاری از مناطق استان زنجان رواج دارد و در کنار دامداری و کشاورزی، جزو مشاغل اصلی جمعیت روستایی استان به شمار می‌رود. میزان تولید سالانه‌ی فرش در استان زنجان، در حدود ۶۰ هزار تخته است که شهرهای زنجان، ابهر و قیدار بیشترین سهم را در این حجم تولید دارند. در برخی از مناطق روستایی استان زنجان، بافت گلیم و جاجیم نیز وجود دارد.
گفتنی است : با سفر به استان زنجان می توانید لحظه های شیرینی برای خود رقم زد.
