مولانا شیخ قطب‌الدین احمد ابهری، معروف به پیر زهرنوش که یکی از قطب‌های سلسله تصوف به شمار می‌رود که فقیه کاملی بوده است. سال‌های زندگانی او سال‌های ۵۰۰ تا ۵۷۷ هجری قمری است از او کتاب‌های شعر و عرفان باقی مانده است ازجمله، مقام العارفین، داستان سلامان و ابسال گزارش از قطب المه و الدین مبین الاسلام الابهری و دیوان اشعار عربی.

بنای آجری بقعه پیر احمد زهرنوش در شهر ابهر به سده‌های ششم و هفتم هجری قمری مربوط می‌شود و اکنون بعد از گذشته صدها سال محل بازدید گردشگران داخلی و خارجی است. آرامگاه پیر احمد زهر نوش در منتهی‌الیه جنوبی ابهر قرارگرفته و شامل بقعه و چند واحد الحاقی در شمال غربی آن است. بنای اصلی آرامگاه، از دوطبقه تشکیل یافته که طبقه زیرین، محل آرامگاه و تالار بالایی، محل خانقاه و جایگاه ذکر و بحث دراویش بوده است. بنای آجری بقعه پیر احمد زهرنوش شهر ابهر سال ۱۳۵۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال ۱۳۹۰ نیز موزه باستان‌شناسی در این مکان دایر شد و هم‌اکنون در آن به روی هر بازدیدکننده‌ای باز است.

با توجه به بی‌پیرایه بودن بناهای اطراف، احتمال می‌رود کاربری نخست این بنا خانقاه باشد. معماری مقبره یک بنای چهارطاقی است، این بنا با شکست‌ها و جرزهای ایجادشده، از داخل به ۲۰وجهی تبدیل‌شده است. بر فراز چهارطاقی مقبره گنبد زیبایی به سبک پنج و هفت از گونه گنبدهای سلجوقی استوار گشته و به گنبدهای مساجد جامع قروه و سجاس شبیه است. علاوه بر ورودی مقبره از ساختمان غربی، ورودی اصلی مقبره از بیرون دری در ضلع شمالی بناست. کف مقبره یک پله بالاتر از ورودی در اصلی و محل گورها نیز در سرداب قرار دارد. سرداب با پلان چلیپا بوده که پنج پله پایین‌تر از کف مقبره است و سقف سرداب نیز طاقی از جنس آجر است. این بنا درواقع از بقایای مجموعه‌ای از دو بخش اصلی متصل و مرتبط باهم را تشکیل‌شده است.

بخش اول گنبدخانه‌ای مرتفع که به دلیل وجود سردابه‌ای در آن، محل دفن یک یا چند شخصیت مهم بوده و بخش دوم فضاهای غرب و شمال غرب گنبد خانه که به گفته برخی پژوهشگران محل خانقاه و عبادتگاه بوده است. توجه به نقشه بنای موجود و نگاهی به متون تاریخی نشان می‌دهد که این مجموعه دارای دو کارکرد متفاوت بوده است. وجود سردابه در داخل گنبد خانه نشانگر استفاده از این بخش به‌عنوان یک مکان تدفینی است.

شکل سردابه در زیر یک گنبد خانه به‌عنوان یک مکان تدفینی همواره در معماری دوران اسلامی مورداستفاده قرارگرفته است. در متون تاریخی نیز به آرامگاه برخی مشاهیر قرون اولیه و میانی شهر ابهر در نزدیکی شهر به ویژه آرامگاه ابوبکر عبدالله بن طاهر ابهری اشاره‌شده است. امروزه بر روی سنگ‌قبری که توسط برخی پژوهشگران و علاقه‌مندان ابهر تهیه‌شده نام چهار شخصیت به‌عنوان دفن شده‌ها در این گنبد خانه ذکرشده است.

برای تعدیل دما و رطوبت و تأمین روشنایی در بخش‌هایی از بدنه این فیل پوش‌ها روزنه‌هایی طراحی‌شده است. در داخل بقعه و زیر گنبد، در چهارگوشه، چهار ترنبه (مخروطی) زده‌شده است که طرح چهارضلعی را به هشت‌ضلعی تبدیل می‌کند. در طاق‌نماهای میان هر دو ترنبه (مخروطی) هم نورگیرهای جاسازی‌شده است. در ورودی با یک پله از کف محوطه از سمت شمالی قرار دارد و قبر پیر در وسط این بقعه ساخته‌شده است. هیچ نوع کتیبه و سنگ‌قبری که حاوی اطلاعاتی درباره تاریخ احداث بنا باشد، در این مجموعه پیدا نشده است.

ابهر با حدود صد و پنجاه‌هزار نفر جمعیت، به‌عنوان دومین شهر پرجمعیت استان زنجان محسوب می‌شود. به این شهر دروازه آذربایجان هم می‌گویند. فاصله این شهر تا تهران ۲۴۴ کیلومتر، تا زنجان ۸۵ کیلومتر و تا تبریز ۴۰۰ کیلومتراست. بااینکه شهر ابهر فاصله کمی تا تهران دارد، اما ازنظر فرهنگ، زبان و مردم شباهت زیادی به مردم شهرهای زنجان و تبریز دارد. زبان مادری مردم ابهر ترکی آذربایجانی است که عموماً دوزبانه هستند و از ترکی و فارسی به‌طور هم‌زمان استفاده می‌کنند.

منبع:میراث آریا