استان زنجان دارای جاذبه‌های گردشگری، باستانی و طبیعی بسیاری است که مقبره سید (میرزا) ابوالقاسم مجتهد میرزایی شهرستان زنجان یکی از آثار تاریخی و دیدنی این استان است. صاحب آرامگاه یکی از روحانیون تراز اول عصر ناصری در شهر زنجان و در قلع‌وقمع عوامل ملامحمدعلی باب مؤثر بوده است. مقبره سید (میرزا) ابوالقاسم مجتهد میرزایی یکی از آثار ملی ثبت‌شده ایران در زنجان است که قدمت آن مربوط به قاجاریه است و در تاریخ ۱۳۸۲/۰۵/۱۴ به شماره ثبت ۹۴۴۵ در مجموعه آثار تاریخی ایران ثبت‌شده است. نشانی این اثر ملی ثبت‌شده زنجان شهرستان زنجان، انتهای خیابان امام نرسیده به میدان ۱۵ خرداد کوچه رضایی است.

در منتهی‌الیه سمت غربی شهر قدیمی زنجان، آرامگاه موسوم به مقبره میرزا قرارگرفته است. این همان آرامگاهی است که ادوارد براون آن را ذکر می‌کند. صاحب آرامگاه میرزا ابوالقاسم مجتهد است. ایشان یکی از روحانیون طراز اول عصر ناصری در شهر زنجان و در قلع‌وقمع عوامل ملأ محمدعلی باب مؤثر بوده است. در این آرامگاه حداقل دو شخصیت مذهبی مدفون است. آیت اله محمدکاظم، پدر میرزا و سپس در سال ۱۲۹۲ هجری قمری میرزا ابوالقاسم مجتهد پسر ایشان، در این محل دفن شده است.

آرامگاه میرزا در وسط محوطه‌ای که با استفاده از دیوار محاط گردیده قرار دارد و در مدخل این محوطه یک واحد عنصر شبیه به مناره ایجادشده است. پلان این مناره آجری در رقوم کف فعلی، هشت‌ضلعی متمایل به منتظم و سپس پلان آن به دایره تبدیل‌شده و پایان‌بخش آن مقرنس‌های آجری نسبتا زیبا آن را مزیّن کرده‌اند بنای آرامگاه در کلیات از دو قسمت تشکیل یافته، قسمت نخست، ایوان ورودی و اتاق‌های جانبی آن و قسمت دوم شبستان است. سقف ایوان با قوس‌های پنج او هفت تند مزیّن است و در بالای آن پوشش آجری یکنواختی را از ایوان سلب می‌کند. در طرفین این ایوان دو ستون نمای چسبیده به آن تعبیه‌شده است. اتاق‌های ایوان دوطبقه بوده و از سمت جنوبی راه پلّه‌ای دارد که به پشت‌بام هدایت می‌شود. قسمت دوم که محل اصلی آرامگاه است بلا واسطه پشت سر ایوان احداث‌شده و سقف شبستان را گنبدی با ساقه‌ی نسبتاً» بلند پوشش می‌دهد. ارتفاع ساقه گنبد زیاد و نسبت به ارتفاع عرقچین نامتناسب است. به هر تقدیر روشنایی شبستان از طریق شبکه‌های ساقه گنبد تأمین می‌شود. تاروپود بنا از آجر و تقریبا فاقد تزیینات است.

میرزا ابوالقاسم مجتهد (۱۹۲-۱۲۲۴ ه. ق) 

یکی از حوادث بزرگی که در تاریخ زنجان روی‌داده و بر مسیر و سرنوشت بعدی شهر تأثیر بسزایی داشته است، بی‌گفتگو قیام شخصی به نام ملامحمدعلی زنجانی (علیمردان خان) در سال ۱۲۶۷ ه. ق بر علیه حکومت وقت است. حاکم زنجان در این موقع امیر اصلان خان مجدالدوله، دایی ناصرالدین‌شاه بود که بلافاصله پس از مرگ محمدشاه قاجار (۱۲۶۵ ه. ق) به اصرار مهد علیا، مادر ناصرالدین‌شاه، جایگزین عبدالله‌میرزا فرزند یازدهم فتحعلی شاه شده بود. ملامحمدعلی به سبب فتواهایی که صادر می‌کرد اعتبار و شهرتی کسب کرده بود، از جمله روزه متوالی سه‌ماهه رجب و شعبان و رمضان – واجب نمودن نماز نافله و جعفر طیار – حرام دانستن متعه و… با توجه به اینکه دوران او مواجه با اوج‌گیری دعاوی سید علی‌محمد باب بود، روحانیون وقت (ازجمله میرزا ابوالقاسم مجتهد) او را به بابیت منتسب کردند تا نفوذ و محبوبیت او را از بین ببرند. جالب آنکه او این اتهام را تلویحا می‌پذیرد و به خویشتن لقب حجت می‌دهد تا بابیان زنجان را که تعداد کمی نبودند با خود همراه سازد. امّا دریکی از گزارش‌های نماینده سیاسی بریتانیا در ایران به وزارت خارجه آن کشور آمده استاو در نامه‌ای به امیرکبیر این اتهام را نپذیرفته است و گویا امیرکبیر پاسخ داده بود ملامحمدعلی برای اثبات ادعای خویش باید به دربار آمده و خود را تسلیم نماید. نتیجه اینکه این فتنه بیشتر ریشه‌های سیاسی و اجتماعی داشته تا مذهبی. درنهایت این اختلاف شدید می‌شود، به‌نحوی‌که هر دو طرف حکم به جهاد می‌دهند و درگیری خونینی بین طرفداران ملامحمد علی و روحانیون صورت می‌گیرد. نیروهای دولتی نیز به نفع روحانیون زنجان وارد عمل شده و پس از کشته شدن ۱۵۰۰ سرباز و هزاران نیروی مردمی پایان می‌پذیرد و ملامحمدعلی در این جنگ کشته می‌شود.

فتوای قتل و اعدام طرفداران ملامحمدعلی زنجانی (علیمردان خان) توسط دو شخص صادر می‌شود: مرحوم آقای سیدمحمد و مرحوم آقای میرزا ابوالقاسم مجتهد. به‌عنوان‌مثال یکی از طرفداران ملأ محمدعلی به نام «شیخی» که در شجاعت نامدار شهر بود، توسط ایشان اعدام گردید. آنچه می‌توان راجع به خاندان میرزایی و سایر روحانیون متنفذ شهر گفت این است که اداره شهر با موافقت ایشان صورت می‌گرفته و حاکمان همیشه در مسائل مختلف نظر آن‌ها را لحاظ می‌کردند. از میرزا ابوالقاسم بیش از پنجاه کتاب و رساله باقی‌مانده است و گویا در یکی از السنه خارجی نیز مهارت و تسلّط داشته است. او در اواسط روز دوشنبه سوم جمادی‌الاولی سنه ۱۲۹۲ در سن هفتادسالگی دارفانی را وداع می‌کند و در مقبره مخصوص به خود در خارج شهر (آن روزگار) دفن می‌گردد. ادوارد براون که در سال ۱۸۸۷ میلادی (۱۳۰۵ ه. ق) از زنجان عبور نموده در کتاب خود می‌نویسد: «ما از دروازه غربی شهر زنجان وارد شهر شدیم و از طرف راست قبرستان بزرگی که گنبد دو امامزاده در آن دیده می‌شد عبور کردیم». که منظور او همان مقبره مرحوم میرزا و مرحوم سید محمد مجتهدی در شمال شرقی گورستان پایین است.

سه فرزند ذکور از مرحوم حاج ابوالقاسم باقی می‌ماند.

آثار و بناهای به‌جامانده از خاندان میرزایی

مسجد و مدرسه میرزایی بالا و پایین در شهر زنجان توسط حاج میرزا ابوالقاسم مجتهد بنا شده است. این دو بنا در قسمتی از بازار زنجان (بین خیابان فردوسی تا ابتدای بازار پایین) که به بازار و راسته میرزایی مشهور است واقع شده است. همچنین گفته می‌شود در جبهه شمالی بازار، روبه‌روی مسجد میرزایی نجفی (پایین)، کوچه میرزایی واقع است که خانه میرزایی‌ها نزدیک به بازار، سمت شرق کوچه قرار دارد.

منبع:میراث آریا