رویشگاه ارس آرچلی، گنجینه درختان کهن‌سال خراسان شمالی
این رویشگاه شامل چهار درخت ارس است که در میان دو تپه و بر روی شیب یکی از این تپه‌ها واقع‌شده‌اند. اطراف این توده و در ضلع شرقی، باغات میوه وجود دارد. فاصله میان دو تپه توسط مسیل جدا می‌شود. چشمه‌ای در سمت شمال شرق این درختان وجود دارد که آب آن توسط لوله تا فاصله ۵۰ متری درختان کشیده شده است. بیشتر در فصول بارندگی یعنی در اواخر زمستان و اوایل پاییز آب داخل مسیل جریان دارد.
مسن‌ترین این توده بسیار تنومند است و بقیه قطر کمتر از یک متر را دارند. پایه اول، دوم و چهارم دارای یک‌تنه هستند ولی پایه سوم از این مجموعه از محل بن سه شاخه شده است که یکی از شاخه‌های آن در اثر وزش طوفان شکسته و به سمت شیب دامنه روی زمین قرارگرفته است.
اولین پایه که از دیگران مسن‌تر بوده و دارای قطر بیشتری است، اولین درختی است که به لحاظ بزرگی توجهات را به خود جلب می‌کند. قطر این پایه حدود ۱۶۰ سانتیمتر است. شاخه‌های بزرگ آن به اطراف منشعب شده و در قسمت‌های بالای تپه روی زمین افتاده است. آثار کهن‌سالی به‌خوبی بر روی آن مشخص است طور یکه حفره‌ای در داخل تنه ایجادشده که از سمت غرب درخت قابل‌مشاهده است. این پایه از کم‌آبی رنج می‌برد و نشانه‌های آن سرشاخه‌های خشک موجود بر روی شاخه‌های اصلی است. همچنین به‌علت کهولت سن این پایه دارای بذرهای کمتری نسبت به سایر پایه‌هاست.
در فاصله شش متری شرق این درخت، مسیل آبی کم‌عمق وجود دارد که آثار ریشه‌های این پایه بر روی دیوار مسیل مشخص است. بقیه پایه‌ها در سمت شمال و شمال غرب پایه اول قرارگرفته‌اند. قطر این پایه‌ها زیر یک متر است، همگی سالم و شاداب هستند، ولی به سبب قرارگرفتن در کنار پایه‌ای کهن‌سال و ارزشمند می‌توانند به‌عنوان یک رویشگاه موردتوجه قرار بگیرند و نمونه‌ای مناسب برای مطالعات باشند.
درخت ارس یکی از گونه‌هایی است که می‌تواند در مکان‌هایی که سایر گونه‌ها به دلیل شرایط سخت اقلیمی و خاک نمی‌توانند زندگی کنند رشد کند. این درخت باتوجه‌به شرایط ژنتیک و فیزیولوژیک آن و رشد در مناطق سخت دارای طول دوره رویشی کوتاهی در سال بوده و بدین لحاظ میزان متوسط رشد سالیانه آن بسیار کوتاه است. همان‌طور که اشاره شد این‌گونه به دلیل اینکه می‌تواند شرایط سخت را به‌خوبی تحمل کند، از نهال‌های آن در جهت ایجاد فضای سبز در کوهستان‌ها استفاده می‌شود. این‌گونه در صورت ایجاد قرق برای حفاظت از آن به‌راحتی می‌تواند به‌صورت طبیعی تکثیر شود.
با توجه به شناسایی پایه‌های کهن‌سال آن در منطقه، می‌توان ادعا کرد که این‌گونه برای این منطقه یک‌گونه بومی محسوب می‌شود که با اقلیم و شرایط رویشی آن به‌خوبی سازگار شده است. بنابراین اگر ازاین‌گونه جهت ایجاد فضای سبز برای کوهستان‌های این منطقه استفاده شود و مراقبت‌های لازم صورت گیرد می‌تواند برای چندین هزار سال زندگی کند و موجب سرسبزی محیط و طبیعت اطراف خود شود.
همان‌طور که اشاره شد به منطقه ای‌که این درختان در آن رشد کرده‌اند، نظرگاه آرچلی می‌گویند و علت آن این است که درختان برای مردم منطقه دارای احترام بوده و در باورهای محلی به آن‌ها اعتقاد دارند. آثار بسته شدن دخیل به‌صورت انواع تکه پارچه‌های رنگی روی قطورترین پایه این مجموعه دیده می‌شود.
طبق تحقیقات محلی این مجموعه برای مردم روستا بسیار اهمیت دارد و به آن نظرگاه می‌گویند. قطورترین درخت این مجموعه که کهن‌سال‌ترین آن‌ها نیز است به نام پیر شناخته شده و مردم به آن دخیل می‌بندند.
این مجموعه کهن‌سال با توجه به قدمتی که دارد، توانسته با آب‌وهوای منطقه به‌خوبی سازگاری پیدا کند؛ بنابراین می‌تواند برای تحقیقات مربوط به تکثیر و اصلاح برای تولید نهال ازاین‌گونه پیشنهاد شود.
تشکیلات این ناحیه مربوط به دوران زمین‌شناسی سنوزوئیک، کواترنری و دوره هولوسن است که متشکل از واریزه‌ها و نهشته‌های آبرفتی جوان است. تشکیلات کواترنری به ترتیب شامل پوشش‌های لسی، تراس و مخروط‌افکنه‌ها و مواد آبرفتی می‌شود. آبرفت‌های جوان، مواد رسوبی است که قسمت‌های جنوبی دشت بجنورد را پوشانده و شهر بجنورد بر روی همین آبرفت بنا شده است.
طبق تحقیقات انجام‌شده به‌علت نوع اقلیم و شرایط کوهستانی بودن منطقه، از گذشته پوشش گیاهی خاصی در آن وجود نداشته است و فقط تک‌پایه‌های درخت ارس در فواصل دور از هم دیده می‌شود که گونه خاص این مناطق است. تپه‌ماهور بودن منطقه باعث می‌شود تا کشاورزی نیز به‌صورت دیمی باشد. مهم‌ترین عامل تغییر زیستی برای توده فوق کهن‌سالی یکی از پایه‌ها و ایجاد درون پوسیدگی در بخش تنه چوبی آن است. سایر پایه‌ها سالم هستند و در سن‌های متفاوتی بین ۳۰۰ تا ۱۲۰۰ سال قرار دارند.
این مجموعه اثر طبیعی جزو درختان کهن‌سال باارزش است که با توجه قدمت آن و اینکه خود را با شرایط منطقه به‌خوبی وفق داده‌اند، جزو درختان بومی منطقه محسوب می‌شوند که با شماره ۲۳۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
منبع:میراث آریا