داده‌های تاریخی اسپهبد خورشید مبهم است
بیش از سه سال قبل، نام «اسپهبد خورشید» برای غاری در منطقه‌ی سوادکوه مازندران دهان به دهان شد که فعالیت شرکت‌های معدنی فعال در سواد کوه مازندران آن را در معرض تهدید قرار داده بود. محوطه‌ای تاریخی که در همان زمان خبرنگاران کشوری را به پای کوه کشاند تا وضعیت این محوطه را از نزدیک ببینند و اثراتی که انفجار معادنِ سنگ بر پیکر این محوطه وارد کرده بودند را گزارش کنند.
هر چند گاهی خبرهای مختلفی از آخرین وضعیت این محوطه تاریخی منتشر می‌شود، اما برای نخستین بار است که یک پژوهشگر درباره تاریخچه محوطه منسوب به «مجموعه اسپهبد خورشید» نظری متفاوت مطرح می‌کند.
احمد باوندسوادکوهی، مدیر بنیاد پژوهش‌های فرهنگ و تاریخ سوادکوه نخست به نام «اسپهبد خورشید» برای این محوطه تاریخی اشاره می‌کند.
او می‌گوید: علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت سوادکوه معتقدند که در سوادکوه غار یا مجموعه غاری به نام «اسپهبدان» وجود ندارد و این نام صرفا برای دهن پُر کردن است. غارنوردان و اهل تاریخ به درستی می‌دانند که غار اسپهبدان در شهرستان رودبار گیلان، بخش خرمگاه روستا شاه شهیدان قرار دارد.
وی با تاکید بر این‌که غار «طاق فرامرز» در سال ۱۳۴۲ و توسط چنگیز شیخلی، پیشکسوت و پدر غارشناسی ایران کشف شد، ادامه می‌دهد: وی همیشه در آرزوی صعود به این غار بود تا سرانجام در سال ۱۳۸۶ با چند تن از غارنوردان مانند «هیربد جاوید» آشنا شد و این غار را به وی معرفی کرد، این اعضا قول دادند که آقای شیخلی را در زمان حضور در منطقه و صعود همراهی کنند، ولی آن‌ها بدون حضور وی به غار صعود کردند و گزارش صعود را هیربد جاوید در فصلنامه‌ی کوه شماره‌ی ۶۲ فروردین سال ۱۳۹۰ در صفحه ۳۸ چاپ کرد و حتی بومیان سال‌های زیادی با این غار خاطره دارند.
او تاکید می‌کند: نه تنها غارهای ایران به ویژه سوادکوه، وامدار چنگیز شیخلی پدر و پیشکسوت غارنوردی ایران است، حتی تصویری از سال ۱۳۴۲ متعلق به شیخلی از غار طاق خانه و طاق فرامرز وجود دارد.
باوند همچنین از کشفِ «غار کیجاکرچال» در سال ۱۳۳۹ توسط گروه زنده یاد عظیمی خبر می‌دهد و می‌گوید: هر چند او در حین غارنوردی در این محوطه به دلیل حلق آویز شدن جان باخت، اما در سال ۱۳۴۰ استاد شیخلی این غار را کشف فنی کرد و بعدها گروه‌های زیادی به این غار صعود کردند. از سوی دیگر در سال ۱۳۸۶ محمد کشاورز دیوکلایی – دانش‌آموخته شیمی باستان‌شناسی – نخستین کسی بود که اعلام کرد بقایای سنگ در غار کیجاکرچال، سنگ پاشنه‌ی در است، نه سنگ آسیاب.
مدیر بنیاد پژوهش‌های فرهنگ و تاریخ سوادکوه با تاکید بر این‌که منطقه دواب سوادکوه بیش از ده غار تاریخی دارد، اظهار می‌کند: فقط در دل یک صخره چهار غار تاریخی وجود دارد. غار “طاق”، غار “طاق‌خانه”، غار “توران”، غار “پرو”، غار “طاق طویله”، غار “طاق فرامرز”، غار “کیجاکرچال”، غار “توفان”، غار “پری” و غار “اسپهبد خورشید”، همگی غارهای تاریخی و دارای معماری هستند.
منبع:اسکان