اشکذر یزد؛ خطه‌ای دیدنی، بازمانده از دوران اشکانیان
شهرستان اشکذر که قدمت آن به دوره اشکانیان بازمیگردد، دارای بناهای منحصربفردی از جمله یکی از بزرگترین آسیابهای آبی ایران و تنها آب‌انبارهای هفت بادگیری کشور است.
«اشکذر»، شهرستانی در شمال غربی و چسبیده به مرکز استان یزد است، شهرستانی دیدنی که وجه تسمیه آن به «اشک بن زال» از ملوک الطوایف زمان اشکانیان بازمیگردد و همین بیانگر قدمت دیرین این خطه است.
مسجد ریگ مجومرد (رضوانشهر) یکی از مهمترین آثار تاریخی این شهرستان است. این مسجد کهن از مساجد یک ایوانی است که شامل صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان‌های جانبی است.
شبستان غربی جنب گنبدخانه مدفن عالمان و بزرگان دوره‌ی تیموری است که چند سنگ قبر آن با کاشی‌های معرّق بسیار نفیس تزیین شده و یکی از آنها قبر بانی مسجد به نام «حاجی کمال الدین» است. گنبدخانه‌ی مسجد با محراب گلین از کهن‌ترین بخش‌های بنا است که بر جای مانده است. این مسجد دو دهه‌ی پیش، از زیر ریگ‌های روان بیرون آورده شد و به طرز شایسته‌ای مرمّت و احیا شد.
امام‌زاده سیّد حسین بندرآباد یکی از بناهای دیدنی و گنبدوار در نزدیکی بقعه‌ی سلطان محمودشاه است. در مورد آن گفته می‌شود چهار برادر به نام‌های «شمس‌الدّین»، «نورالدّین»، «سیّدمحمّد»و «سیّدحسین» بوده‌اند که در زمان خلافت مأمون به یزد آمده‌اند. سه نفر اوّل در ارخبان، گاپله و هفتادُر مدفون هستند و سیّد حسین نزدیک «دزک» (که به آن جلال‌آباد نیز گفته می‌شود)، کشته شده و بعداً او را به بندرآباد آورده و دفن کرده‌اند.
مجموعه‌ی سلطان بندرآباد در این شهرستان متعلّق به قرن هفتم هجری قمری است. این بنا شامل خانقاه، مسجد جامع، حسینیّه، آب‌انبار، برج حفاظتی و مقبره است که در حصار و بارو محفوظ شده است.
این مجموعه مدفن عدّه‌ای از مشایخ سلسله‌ی «دادایی» است. در مسجد این مجموعه، منبری از کاشی معرّق با نقش‌های گره، اسلیمی و خط ثلث وجود دارد که از نظر هنری، شبیه آن را در هیچ جای استان نمی‌توان دید. این مجموعه که به مرور زمان، در زیر ریگ‌های روان کویری مدفون شده بود به همّت اداره‌ی میراث فرهنگی، از زیر خاک بیرون آورده شد.
آب‌انبار هفت بادگیری عصرآباد و حسین‌آباد از نظر تعداد بادگیر در بین آب‌انبارهای کشور در رتبه‌ی اول قرار دارند و تنها آب‌انبارهای هفت بادگیری هستند که دارای دو مخزن هستند.
ارتفاع بادگیرها حدود شش متر است و دارای چهار منفذ در هر ضلع هستند. بادگیرها به شکل زیبایی بنا شده و قسمت فوقانی آنها با آجرهای شرفی و تزیینات دندانه موشی مزیّن شده است.
آب‌انبار عصرآباد متعلّق به دوره‌ی قاجار و دارای یک ورودی بوده که برخلاف سایر آب‌انبارهای منطقه در جهت قبله نبوده و مخصوص زرتشتیان است اما آب‌انبار حسین‌آباد متعلّق به دوره‌ی پهلوی و دارای دو ورودی بوده که یکی متعلّق به مسلمانان و دیگری متعلّق به زرتشتیان بوده است.
مجموعه‌ی تاریخی حجّت‌آباد وزیر شامل باغ، عمارت، حمّام، آب‌انبار، ساباط و کاروانسراست و بانی آن «میرزامحمّد مستوفی» است که حاکم یزد در اواخر سلطنت ناصرالدّین‌شاه بوده است.
این مجموعه در مسیر قنات حجّت‌آباد قرار داشته که آب آن به حوض عمارت ختم می‌شده است و از آن برای آبیاری باغ استفاده می‌کرده‌اند. عمارت این مجموعه با مساحت ۱۴۰۰ مترمربع در سه طبقه ساخته شده که حدود ۱۳۰ سال قدمت دارد. حمّام این مجموعه دارای دو صحن هشت‌ضلعی با ترکیب آجرنماها در رنگ‌های سبز، کرم و قرمز با طرح‌های حصیری و خفته‌ی راسته است.
آسیاب آبی اشکذر از بزرگترین آسیابهای ایران است که متعلّق به دوره‌ی قاجاریّه بوده و زمانی با آب قنات همّت‌آباد، سنگ‌های آن با قدرت تمام می‌چرخیده است.
ورودی آسیاب، دالانی شیب‌دار به طول ۵۶ متر است که به قسمت اصلی آسیاب که هشت ضلعی است می‌رسد. سقف این هشت ضلعی به شکل گنبدی بنا شده است. سقف کاربندی شده‌ی صحن اصلی آسیاب با نقوش هندسی از ابتکارهای معماری کهن ایرانی است. آجر تنها مصالح ساختمانی این بنای دیدنی است.