آیین شیره‌پزی حدود هفت قرن است که در روستاهای درّه جوزه ملایر به‌ویژه روستای هدف گردشگری «مانیزان» قدمت دارد و زنان دوشادوش مردان در برداشت انگور و تهیه شیره و دیگر فرآورده‌های آن مشارکت می‌کنند؛ آیینی که به دوشاب‌پزان معروف بوده و در گذشته پُر طمطراق برگزار می‌شد تا به امروز که در قد و قامت جشنواره ملی برگزار می‌شود.

در مدح این آیین کهن ملی باید گفت که هنرمندان با اجرای رقص‌های محلی، پوشیدن لباس‌های سنتی و اجرای نمایش‌های بومی با لهجه‌های بومی حال و هوای خاصی به آیین شیره‌پزی می‌دهند و از شعرا، ادیبان، مشاهیر ادب، فرهنگ و هنر و افراد فرهیخته در این آیین دعوت می‌شود و شعرا و نوازندگان با اجرای موسیقی سنگ تمام می‌گذارند.

با این قدمت طولانی، آیین سنتی شیره‌پزی مانیزان سال ۱۳۹۰ ثبت ملی شد تا به عنوان یکی از میراث‌های ناملموس ایران مسیر همواره گردشگری کشاورزی باشد؛ رویدادی مهم که پس از جهانی شدن نظام تولید انگور درّه جوزان ملایر در سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد(فائو) یک ضلع گردشگری استان همدان به شمار می‌رود و هر ساله همزمان با هفته گردشگری از پنجم تا ۱۲ مهرماه گردشگران زیادی را به منطقه انگورخیز ملایر می‌کشاند.

از آنجا که ملایر یکی از کهن‌ترین میراث معنوی استان همدان را در پیشانی خود حک کرده است، دست‌اندرکاران میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بر آن شدند تا جشنواره‌ای به بلندای فرهنگ و سنت دیرین این آب و خاک برگزار کنند و در این راستا از سال ۸۹ سور و ساتِ نخستین جشنواره ملی شیره‌پزی سنتی مانیزان برپا شد تا به امروز که این آیین ۱۱ ساله شده است.

آیین شیره‌پزی مانیزان زیر سایه کرونا

اما امسال آیین شیره‌پزی سنتی مانیزان زیر سایه کرونا متفاوت با سال‌های گذشته است. اینجا هم سلامت مردم بر هر سنت و آیینی ترجیح داده شد و دست‌اندرکاران شهر جهانی انگور بر آن شدند تا این آیین ملی را به دلیل همزمانی آن با ماه صفر و وضعیت نامساعد شیوع ویروس کرونا برگزار نکنند و در نهایت مهمان ناخوانده کرونا، این بخش اثرگذار از گردشگری را نیز بی‌نصیب نگذاشت و علاقه‌مندان این آیین ملی و کهن را خانه‌نشین کرد.

در این وادی خبری از موسیقی سنتی و محلی، ساز و دُهُل، رقص محلی، طَبَق‌کِشی، نمایش خیابانی، بازارچه عرضه انواع مشتقات انگور و سوغات روستا، کارگاه پخت شیره انگور و انواع آش‌های محلی نبود، گرچه ۲ سه سالی است به حرمت ماه محرم و صفر و همزمانی این جشنواره با ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان، نمایش آیینی تعزیه، نقالی از شاهنامه فردوسی و شعرخوانی جایگزین این سور و سات‌ها شده است.

آنچه در این آیین بومی و محلی حائز اهمیت و گفتنی است، برگزاری مسابقه شیره برتر انگور است که همه ساله در پایان جشنواره شیره‌پزی مانیزان این سنت نیز به جای آورده می‌شود و جزء جدایی‌ناپذیر این جشنواره ملی بشمار می‌ رود که امسال با وجود لغو آیین شیره‌پزی سنتی مانیزان، شهر جهانی انگور شیره‌پزان برتر خود را شناخت و باغ نمونه گردشگری «زمرّد» نهم مهر همزمان با هفته گردشگری میزبان این آیین بود.

شیره‌پزی مانیزان؛ مسیر طلایی گردشگری

به دلیل جلوگیری از شیوع ویروس کرونا و البته برای رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی، مراسم در فضای باز و دلنشین زیر خوشه‌های طلایی انگور در باغ داربستی «محمد غفاری» برگزار شد و ۱۸ نفر از باغداران کهنه‌کار ملایری به نمایندگی از روستاهای درّه جوزان در این آیین شرکت کردند.

همانگونه که جشنواره شیره‌پزی مانیزان با مشارکت مردمی و کمترین هزینه برگزار می‌شد، به گفته رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر این مسابقه نیز با علاقه و اشتیاق وافر باغداران درّه جوزان و با کمترین هزینه برگزار شد.

جلیلی: جشنواره شیره‌پزی سنتی مانیزان هر سال با مشارکت مردم و با کمترین هزینه برگزار می‌شد که بازتاب ملی و جهانی داشت و به جرات می‌توان گفت که برنامه‌ای پُر بیننده‌تر و با بازتاب بالایی همچون شیره‌پزی مانیزان در این شهرستان نبود که امسال به خاطر شیوع ویروس کرونا برگزار نشد.

ابراهیم جلیلی در این آیین به ۶ مهر روز جهانی گردشگری و هفته گردشگری از پنجم تا ۱۲ مهر اشاره و بیان کرد: هر سال در این هفته برنامه‌های مختلفی در سطح استان برگزار می‌شد که مردمی‌ترین آن جشنواره شیره‌پزی مانیزان بود که با حضور پُرشمار گردشگران، اقشار مختلف مردم و مسوولان در این روستا برگزار می‌شد.

وی افزود: این جشنواره هر سال با مشارکت مردم و با کمترین هزینه برگزار می‌شد که بازتاب ملی و جهانی داشت و به جرات می‌توان گفت که برنامه‌ای پُر بیننده‌تر و با بازتاب بالایی همچون شیره‌پزی مانیزان در این شهرستان نبود که امسال به خاطر شیوع ویروس کرونا برگزار نشد.

جلیلی اظهار داشت: به همین منظور با تاکید مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان برنامه محدود و مختصری را با محوریت روستاهای درّه جوزان و تحت عنوان یازدهمین مسابقه انتخاب شیره برتر انگور در باغ نمونه گردشگری «زمرد» برگزار کردیم.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر ادامه داد: در این راستا به دهیاران و شورای اسلامی روستاهای درّه جوزان تاکید شد که یک یا ۲ نفر از بهترین افراد در پخت شیره‌پزی را از روستای خود معرفی کنند تا مسابقه‌ای بین آنها برگزار و نفرات اول تا سوم مشخص ‌شوند.

جلیلی هدف از اجرای این مسابقه را ارایه گزارش مناسب به وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و بازتاب خوب و زنده بودن این آیین عنوان کرد و گفت: این‌گونه مراسم‌ها بیشتر به صورت وبینار برگزار می‌شود، اما ما این مراسم را به خاطر رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در فضای باز و به صورت محدود برگزار کردیم.

وی با بیان اینکه با ثبت این آیین در آثار ناملموس و ثبت جهانی انگور درّه جوزان ملایر اتفاقات خوبی در حوزه گردشگری این شهرستان رخ داد اظهار داشت: شیره‌پزی مانیزان و مسابقه شیره برتر انگور یک برنامه مردمی است و باید همیشه زنده باشد.

جلیلی ایجاد فضای کسب و کار جدید برای عرضه محصولات، سوغات و فرآورده‌های انگور، نمایش آداب و سنن، معرفی جاذبه‌ها و ظرفیت‌های منطقه، زنده نگه داشتن این آیین، ایجاد فرصت شغلی و افزایش درآمد برای ساکنان روستاهای درّه جوزان را از جمله فواید آیین شیره‌پزی سنتی مانیزان عنوان کرد.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر ادامه داد: جشنواره شیره‌پزی مانیزان یک آیین ملی است که بازتاب جهانی پیدا کرده است و هر سال اعتباراتی برای مهیا کردن زیرساخت‌های لازم برای میزبانی از گردشگران هزینه می‌شود.

جلیلی ایجاد فضای کسب و کار جدید برای عرضه محصولات، سوغات و فرآورده‌های انگور، نمایش آداب و سنن، معرفی جاذبه‌ها و ظرفیت‌های منطقه، زنده نگه داشتن این آیین، ایجاد فرصت شغلی و افزایش درآمد برای ساکنان روستاهای درّه جوزان را از جمله فواید آیین شیره‌پزی سنتی مانیزان عنوان کرد.

وی بیان کرد: به دلیل شیوع ویروس کرونا و شرایط نامساعد این بیماری، علاوه بر لغو این جشنواره، اهالی روستای مانیزان تمایلی به برپایی بازارچه فروش شیره انگور، سوغات و فرآورده‌های انگور نداشتند.

اما شیره‌ انگوری که در شهر جهانی انگور به روش کاملا سنتی تولید می‌شود، در هیچ جای ایران و جهان نظیر ندارد، این برند مختص شیره‌پزان ملایر است که آنان را در این سنت دیرینه یکّه‌تاز کرده است، هنری که می‌تواند در صنعت گردشگری صاحب جایگاه شود.

به گفته کارشناس فرهنگی و نویسنده آداب و رسوم ملایر، جهانِ امروز جهان گردشگری است و بعد از صنعت نفت و پتروشیمی و خودرو، گردشگری حرف نخست را می‌زند.

علیرضا گودرزی با بیان اینکه تاکداران ملایر به لحاظ توانمندی و تجربه با تاکداران سایر کشورهای جهان همچون آمریکا، ایتالیا و روسیه هیچ تفاوتی ندارند، افزود: ما آب و خاک داریم، آنها نیز دارند، اما چرا باید آنها بهترین وسایل رفاهی را داشته باشند.

وی تاکید کرد: برای قدرت پیدا کردن در این بخش، دید و نگاه تاکداران ما و محصول تولیدی آنان باید با هدف صادرات باشد و باید بدانیم مشتریان ما چه می‌خواهند و مکان را برای حضور گردشگران تبلیغ کنیم و این فرایندها طبق استانداردهای لازم باشد.

دخیل کردن گردشگران با روش پخت شیره 

این کارشناس فرهنگی ملایر با تاکید بر اینکه باغداران باید به سمت کشت ارقام تازه‌خوری انگور حرکت کنند، در عین حال فرا گرفتن نوع برخورد با گردشگران و دخیل کردن گردشگران با تاکداری همچون چیدن انگور، پخت شیره و آشنایی با نوع ذائقه و سلیقه گردشگر را یک ضرورت دانست.

گودرزی گفت: هر اندازه تاکداران ملایری گردشگران را در کار خود دخیل دهند، به موفقیت بیشتری در صنعت گردشگری دست پیدا می‌کنند.

کارشناس فرهنگی: باغداران باید محل ورود گردشگر را به گونه‌ای مهیا کنند که گردشگران به جای چند ساعت، چند روز اقامت داشته باشند و با پخت آش‌های محلی، ارایه سوغاتی‌های منطقه و روستا به صورت بسته‌بندی و آموزش روش پخت شیره برای گردشگران خاطره خوشی را برای آنان به یادگار بگذارند.

وی ادامه داد: باغداران باید محل ورود گردشگر را به گونه‌ای مهیا کنند که گردشگران به جای چند ساعت، چند روز اقامت داشته باشند و با پخت آش‌های محلی، ارایه سوغاتی‌های منطقه و روستا به صورت بسته‌بندی و آموزش روش پخت شیره برای گردشگران خاطره خوشی را برای آنان به یادگار بگذارند.

گودرزی بانوان را بهترین مبلّغ در این زمینه دانست و تغییر سیستم باغداری، ارتباط دوسویه با کارشناسان دانشگاهی، کشت ارقام تازه‌خوری انگور با توجه به سودآوری بالا و حرکت به سمت صادرات انگور را از ضروریات باغداری نوین دانست و افزود: تاکداران ملایری باید روش نگهداری انگور را نیز فرا بگیرند و در مجموع باغداری این شهرستان باید تحول پیدا کند.

وی همچنین به روش پخت شیره انگور اشاره کرد و گفت: تهیه شیره انگور به روش سنتی با رعایت اصول بهداشتی برای بازدیدکنندگان بسیار جذاب و دیدنی است و در این روستا می‌توان تفکر مزرعه بر روی میز غذا را اجرا کرد، کاری که دنیای جدید امروز سخت علاقه‌مند به اجرای آن است.

در این آیین از کتاب «شهر جهانی انگور» نوشته «علیرضا گودرزی» رونمایی شد که موضوع آن درباره کشت انگور، شیره‌پزی سنتی و شیوه پخت باسلق در ملایر است.

همچنین رسول شیدایی از روستای ازناوله، محمد همراهی و یزدان بیات هر ۲ از روستایی مانیزان به عنوان نفرات برتر در پخت شیره انگور انتخاب و مورد تقدیر قرار گرفتند.

منبع:ایرنا