نوشته‌ها

بازارهای تاريخی سمنان، تبلوری از جریان زندگی

گذشته از تنوع اجناس و دیگر مزایا، فضای قدیمی، معماری سنتی، دیوارهای قرینه و سقف‌های زیبای گنبدی بازارهای تاریخی نیز عاملی برای بازدید گردشگران و مسافران از بازارهای تاریخی است.

خوشبختانه در استان سمنان نیز در کنار پاساژها، فروشگاه‌ها و مغازه‌های جدید، بازارهای تاریخی این استان هنوز معماری قدیمی و اصالتشان را حفظ کرده‌اند و با گشت‌وگذاری در این بازارها می‌توان علاوه بر مشاهده معماری متناسب با آب‌وهوای استان در این بناهای تاریخی، محصولات استان را نیز به یادگار و به سوغات برد.

بازار سمنان

بازار سمنان، در حدود ۱۸۰ سال قبل، در اوایل سلطنت سلسله قاجاریه ساخته شده است، این بازار که به سبک معماری سنتی ایران با سقف‌های خشتی و آجری، متناسب با وضعیت آب‌وهوای خاص منطقه کویری ساخته شده در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین مراکز خرید و فروش کالاها در سمنان است.

نور داخل بازار به‌وسیله نورگیرهای شیشه‌ای بزرگی که بر بالای هر طاق ساخته شده تأمین می‌شود. عناصر اصلی بازار سمنان را کاروانسرا، حمام، مسجد، تیمچه و تکیه تشکیل می‌دهد.

سر در شمالی بازار آجرکاری شده و دارای پایه‌های سنگی و پشت بغل‌های زیبای کاشی‌کاری است. کتیبه‌ای از کاشی لاجوردی که قسمتی از سوره مبارک «اقراء» به خط ثلث را در بر دارد نیز بر بالای سر در به چشم می‌خورد.

بازار عمومی شهر سمنان در گذشته متشکل از راسته‌بازار و بازار شیخ علاءالدوله (بازار مرده‌ها) بوده است. بازار عمومی به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است، بازار شمالی که تقریباً ۵/۱ کیلومتر طول دارد و کماکان به نام قدیمی خود «راسته‌بازار» خوانده می‌شود، از تقاطع خیابان‌های نظامی و یغما (شهدا) آغاز می‌شود و تا خیابان امام خمینی (ره) ادامه می‌یابد.

این بازار دارای سقف و طاق ضربی است که روی طاق‌های جناغی استوار شده است. پنجره‌های شیشه‌ای بزرگ بر بام آن نصب شده است که نور داخل بازار را تأمین می‌کند. در این بازار سه حمام و پنج مسجد و چهار کاروانسرای مخروبه و یک تکیه بزرگ به نام ناسار وجود داشته که در حال حاضر بخشی از این آثار از جمله تکیه ناسار موجود است.

تکیه ناسار دارای یک سالن بزرگ برای انجام مراسم سوگواری ایام ماه محرم و چندین باب مغازه است که بر بالای آن ایوان و بالکن سرتاسری به چشم می‌خورد، بزرگ‌ترین آب‌انبار سمنان و یک مسجد کوچک نیز در این تکیه قرار دارد که سقف تکیه را شیروانی بزرگ با پنجره‌های مشبک پوشانده است.

در جریان نوسازی سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۰، دو سر در بسیار زیبا در شمال و جنوب راسته‌بازار ساخته شد. بازار جنوبی در امتداد راسته‌بازار است و به دلیل نزدیکی با حرم مطهر حضرت یحیی بن موسی رضا (ع)، «بازار حضرت» خوانده می‌شود. بازار حضرت به طول تقریبی ۲۰۰ متر از خیابان امام خمینی (ره) شروع شده و به تکیه بزرگ پهنه که در محله اسفنجان قرار دارد، ختم می‌شود. این بازار نیز دارای تعدادی مغازه است. در شمال بازار حضرت سردر جالب توجهی بنا شده که به سر در جنوبی راسته‌بازار شباهت کامل دارد.

نکته جالب توجه اینکه دو قسمت این بازار طوری ساخته شده که در تابستان‌ها خنک و در زمستان‌ها نسبتاً گرم است. راسته‌بازار و بازار حضرت کنونی در اصل به هم متصل بوده و راسته‌بازار اصلی شهر را تشکیل می‌دادند ولی در زمان پهلوی اول به دلیل خیابان‌کشی و شهرسازی، بازار بزرگ به‌وسیله خیابان امام خمینی (ره) فعلی به دو قسمت تقسیم شده است که هم‌اکنون به آن بازار شمالی و بازار جنوبی یا بازار حضرت می‌گویند. بازار سمنان به شماره ۱۷۴۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بازار شیخ علاءالدوله سمنانی
این بازار یکی از کهن‌ترین بازارهای استان سمنان است که تاریخ بنای آن را به دوره ایلخانیان و پیش از آن منتسب می‌دانند.

بنای بازار به‌وسیله شیخ علاءالدوله سمنانی از عارفان مشهور ایران در قرن هفتم و هشتم هجری قمری و هم‌زمان با بنای شبستان شیخ علاءالدوله مسجد جامع ساخته شده است. این بازار به دلیل اینکه در گذشته به گورستان قدیمی علمدار متصل بوده به «بازار مرده‌ها» نیز شهرت دارد. بازار شیخ علاءالدوله دارای طاق‌های ضربی بلند و سراسر آن با آجرکاری زیبایی پوشیده شده است.

در اطراف قوس سردر، کتیبه‌ای از کاشی لاجوردی به چشم می‌خورد که قسمتی از سوره شریفه نور به خط ثلث بر روی آن نوشته شده است. این بازار در گذشته مرکز خریدوفروش کالا و مایحتاج مردم بود اما به‌مرور زمان اهمیت خود را از دست داده است.

بازار شاهرود

این بازار در مرکز شهر شاهرود قرار دارد و قدمت احداث آن به دوره قاجار می‌رسد. مجموعه بازار شاهرود از زمان ساخت تا کنون همواره توسعه یافته و بخش‌های جدیدی به آن الحاق شده است. در بدنه بازار بناهایی چون کاروانسرا، بارانداز، مسجد و گرمابه تعبیه شده است.

بازار شاهرود از دو راسته اصلی به نام «راسته‌بازار» و «بازار انارکی‌ها» تشکیل شده و دارای پنج ورودی اصلی است. این مجموعه با مساحتی بالغ بر ۱۸ هزار متر مربع دارای بیش از ۲۵۰ باب مغازه است. شالوده اصلی بازار خشت خام است و پوشش گنبدها از خشت و آجر است که با چهار فرم مختلف اجرا شده است. بخش‌هایی از گنبدها و گرمابه و جداره بازار اصلی در سال‌های گذشته مرمت شده است. این بنا به شماره ۲۲۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بازار دامغان

این بازار در دوره قاجاریه بنا شده و از نظر موقعیت مکانی در راسته خیابان امام دامغان واقع است و از غرب به شرق امتداد دارد. سقف دالانی بازار به‌صورت گنبدهایی است که این گنبدها یک در میان دارای نورگیر است. در داخل بازار، امامزاده نورا…، مسجد، مدرسه علمیه، کاروانسرا، بارانداز، تیمچه، آب‌انبار و… وجود داشته که هر قسمتی از بازار نامی خاص داشته که از جمله این نام‌ها می‌توان به راسته‌بازار، بازارچه نواب، قیصریه و… اشاره کرد.

بازار دامغان بر اثر گسترش شهرسازی به دو قسمت تقسیم شده که شامل «راسته‌بازار بزرگ» و «قیصریه» می‌شود که امروزه به کوی قیصریه معروف است. در حال حاضر از آثار تاریخی به جا مانده در قیصریه می‌توان به یک گنبد کامل در قسمت ورودی مسجد جامع با پایه تویزه‌های آن و مدارس علمیه مانند مدرسه فتحعلی بیک و مدرسه مطلب خان اشاره کرد.

راسته‌بازار بزرگ کنونی نیز در امتداد خیابان امام و از غرب به شرق واقع شده است. سقف دالانی بازار به‌صورت گنبدی با نورگیرهای متعدد است که در حال حاضر اکثر مغازه‌ها نیز دارای سقف گنبدی و بعضی از مغازه‌ها به خاطر ریزش سقف‌ها و انجام تعمیرات در دوره‌های بعدی داری سقف مسطح تیرپوش است.

برای بازسازی و مرمت بازار دامغان در سال‌های گذشته فعالیت‌هایی انجام شده که شامل گاهگل‌اندود کردن و عایق‌بندی پشت بام، مرمت و اصلاح ناودان‌های مسیر باران، مرمت بعضی از ستون‌ها، تعمیر و مرمت اساسی تعدادی از گنبدها، آجرفرش کف بازار، سفیدکاری تمامی سقف گنبدها و مرمت و احیاء تمام نورگیرها است.

این اثر که پایه‌های اصلی آن دوره صفویه ایجاد و در دوره قاجاریه مرمت شده به شماره۲۹۱۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بازار آرادان

این بازار در دوره قاجاریه بنا شده و به نظر می‌رسد بر روی بنای قدیمی‌تری ساخته شده است. این بازار به دلیل هم‌جواری با جاده ابریشم در گذشته کاربرد تجاری داشته و استراحتگاه کاروانیان این جاده بوده است. این بازار کوچک سرپوشیده از چند باب مغازه تشکیل شده و محل خریدوفروش ارزاق و مایحتاج مردم است. این بازار در قسمت مرکزی شهرستان آرادان در نزدیکی گرمسار واقع شده است.

این بازار به شماره ۳۵۴۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

منبع:میراث آریا

سودای جهانی شدن در سر «قیصریه» اردبیل

ثبت جهانی بازار تاریخی اردبیل با اجرای طرح‌های مرمتی براساس اصول علمی، در دسترس است.

اردبیل ازجمله استان‌هایی به‌حساب می‌آید که ازنظر برخورداری از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری دست پری دارد و تا قبل از شیوع ویروس کرونا، سالانه گردشگران زیادی از سراسر کشور و حتی جهان برای بازدید از دیدنی‌های این استان، وارد اردبیل می‌شدند. دراین میان تنوع جاذبه‌های گردشگری اردبیل موضوعی است که سبب می‌شود گردشگران انتخاب‌های گسترده‌ای برای حضور در این استان داشته‌ باشند؛ از طبیعت‌گردها گرفته تا تاریخ دوستان از سفر به استان اردبیل لذت می‌برند و سفر پرخاطره‌ای برایشان رقم خواهد خورد. اما دراین میان مجموعه تاریخی بازار سرپوشیده اردبیل که در مرکز این شهر قرار گرفته است، همچون نگینی درمیان جاذبه‌های تاریخی این استان می‌درخشد و بازدیدکنندگان فراوانی دارد؛ بازاری که به «قیصریه» و «راسته بازار» هم معروف است و از مجموعه بازارهای سنتی ایران به‌حساب می‌آید که بهره فراوانی از جذابیت‌های تاریخی و گردشگری دارد و همواره به‌عنوان یکی از آثار تاریخی معروف شهر اردبیل مطرح بوده‌است. برهمین اساس مسئولان استان در تلاشند با اجرای طرح‌های بازسازی براساس اصول دقیق علمی، گام‌های موثری درمسیر ثبت‌جهانی این مجموعه تاریخی بردارند.

  یادگار عصر سلجوقی

این مجموعه تاریخی از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های کافی برای جهانی شدن برخوردار است، اما لازمه تحقق این اتفاق مهم، مرمت و معرفی این ظرفیت‌ها به گردشکران داخلی و خارجی است؛ موضوعی که می‌تواند حتی درمسیر ثبت جهانی این اثر تاریخی اقدام موثری تلقی شود.

معماری کم‌نظیر بازار تاریخی شهر اردبیل، یادگار دوران سلجوقی است که در دروه‌های بعدی، ازجمله عصر قاجار، اقدام‌های مختلفی برای توسعه آن انجام شده است. اگرچه برخی به اشتباه معماری بازار اردبیل را مربوط به دوره صفویه می‌دانند، اما به اعتقاد «رضا زرگری» شرق شناس، بنیان اولیه این بنا مربوط به پیش از اسلام است.

بازار سرپوشیده اردبیل در طول دوره‌های مختلف، مرکز فعالیت‌های گوناگونی در حوزه‌های متکثر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در شهر تاریخی اردبیل بوده که این مرکب از چند راسته، سرا، مسجد و حمام است.

  تاریخچه مرمت بازار

بازار تاریخی اردبیل در سال 1364 مرمت شده و به ثبت ملی رسیده است، اما در سال‌های گذشته برخی طاق‌ها و سراهای بازار به مرمت نیاز پیدا کرده است، به‌طوری‌که برخی کارشناسان احتمال فرو ریختن سقف سرای برخی راسته‌ها را مطرح کرده‌اند؛ موضوعی که باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد تا شاهد آسیب دیدن بخش مهمی از تاریخ شهر اردبیل نباشیم.

این بازار شامل راسته‌های متعدد ازجمله راسته اصلی بازار، راسته پیرعبدالملک، قیصریه، کفاشان، غلامان، زرگران، علافان، قماشان، سراجان، خراطان، قصابان، کلاه دوزان، پنبه فروشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران، خشکبارفروشان است و سراهای زیادی هم دارد که ازجمله آنها می‌توان به وکیل، حاج احمد، گلشن، امام‌جمعه، مجیدیه، حاج شکر، دوگوچی و تیمچه زنجیرلی اشاره کرد.دراین میان باید به این موضوع هم اشاره کرد که در سال‌های اخیر نسبت به مرمت راسته‌های مختلف این بازار اقدام شده‌است، اما به‌نظر می‌رسد برای حفاظت از این میراث ارزشمند استان اردبیل، اقدام‌های گسترده‌تری باید در دستورکار مسئولان مربوط قرار گیرد.

  جریان روح زندگی 

یک گردشگر ترکیه‌ای که در بازار سنتی شهر اردبیل حضور دارد، می‌گوید: معماری این بازار و اقلام سنتی که در آن به فروش می‌رسد، برای گردشگران بسیار جذاب است و خوشحالیم که از چنین فضای تاریخی‌ای بازدید کرده‌ایم. زیبایی‌های موجود در معماری این بنا هر بیننده‌ای را به‌سوی خود جذب می‌کند.

«سرحاد اینان نیت» اظهار می‌کند: بازدید از راسته‌های تخصصی این بازار برای ما بسیار جالب بود و تقریبا همه مشاغل و اصناف، در این بازار راسته مخصوص خود را دارند. نکته جالب هم این است که هنوز این بازار مرکزیت تجاری خود را حفظ کرده و رفت و آمد مردم در این بازار زیاد است. جریان زندگی دراین بازار بر زیبایی‌های آن افزوده است. اینکه مردم شهر هنوز خریدهای خود را ازاین بازار تاریخی انجام می‌دهد، بازدید از آن را جذاب‌تر کرده‌است.

 راسته‌های از رونق افتاده

کسبه این بازار که همیشه مشتری‌های ثابت و ویژه خود را دارند، در برخی راسته‌ها سال‌هاست که مشغول به کسب و کارند و نسل به نسل پیشه اجداد خود را ادامه داده‌ و چراغ راسته‌های مختلف این بازار را روشن نگه داشته‌اند. اما دراین میان راسته‌هایی را هم می‌توان یافت که دیگر رونق گذشته خود را ندارند، از جمله راسته کلاه‌دوزان یا چاقوسازان که به‌نظر می‌رسد ستاره رونق‌شان افول کرده‌است و مانند گذشته محل مراجعه مردم نیستند و کسب‌کارشان از سکه افتاده‌است.

راسته چاقوسازان زمانی مملو از دکان‌های چاقوسازی بود، درحالی‌که از نیم قرن پیش این شغل به‌تدریج در بازار رنگ باخته‌است و دکان‌ها بیشتر به فروش ابزارهای ساختمانی، شیرآلات و تاسیسات روی آورده‌اند.

یکی از کسبه که ۷۰سال است دراین بازار چاقوسازی می‌کند، می‌گوید: در گذشته این راسته با راسته «دمیرچی» یکی بود. بعدها که خیابان‌کشی شد، این دو راسته ازهم تفکیک شدند. آن زمان همه کسبه راسته، در کار چاقوسازی بودند، اما بعدها این شغل از رونق افتاد و دیگر نشانی از گذشته خود ندارد.

مطالعات علمی برای طرح‌های مرمتی

مدیرکل‌ میراث ‌فرهنگی استان اردبیل درباره مرمت این بازار، بر ضرورت انجام مطالعات علمی دراین طرح تاکید می‌کند و می‌گوید: بازار تاریخی اردبیل به‌عنوان یک نمونه ویژه از معماری اصیل و هویت تاریخی این شهر مطرح است و برای بازسازی آن  مهم‌ترین اقدام، مطالعه دقیق و کارشناسی بر روی طرح مرمت است تا پروژه در مسیر علمی و اصولی موردنظر پیش برود.

نادر فلاحی اظهار می‌کند: وظیفه ذاتی و مسئولیت اجتماعی ما این است که به چنین کانون فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی که در ادوار تاریخی موجب گسترش فرهنگ اردبیل و ارتقای اقتصادی آن شده است، توجه بیشتری داشته باشیم و در حفظ این اثر تاریخی نهایت تلاش خود را به‌کار بگیریم. وی همچنین به پایان مرمت سرای امام‌جمعه اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: این پروژه که در کمتر از 3ماه به پایان رسید، در کشور به‌عنوان نمونه‌ای شاخص از همکاری دستگاه اجرایی و مردم معرفی شد.

احیای سرای زنجیرلو

مدیرکل‌ میراث ‌فرهنگی استان اردبیل از آغاز طرح احیای سرای زنجیرلو نیز خبر می‌دهد و می‌گوید: امیدواریم این پروژه در کم‌ترین زمان و با بهترین کیفیت ممکن انجام شود.

فلاحی همچنین اظهار می‌کند: در بازار تاریخی اردبیل سامانه گرمایشی متناسب با بافت تاریخی نیز طراحی و اجرا می‌شود تا علاوه بر همگونی با بافت تاریخی بازار، از بروز حادثه دراین مجموعه تاریخی و مهم اردبیل جلوگیری شود.

وی از تلاش برای ثبت جهانی این بازار خبر می‌دهد و اضافه می‌کند: با انجام هدفگذاری‌های موردنیاز برای تبیین ارزش‌های بازار تاریخی اردبیل، ثبت جهانی این مجموعه دور از دسترس نیست. بر همین اساس بیش از پیش باید مراقب آسیب نرسیدن به بنا و حفظ هویت فرهنگی و معماری آن باشیم.

منبع:همشهری

آب و جاروی طولانی‌ترین بازار ایران

قرار است ۱۴ سرای بازار تاریخی زنجان که مدت‌ها بود خاک می‌خوردند دوباره محل کسب و کار شوند

یکی از بهترین راه‌های شناخت آداب و رسوم هر شهری بازارهای تاریخی آن است، دردانه‌های به جامانده از دوران زندیه، صفویه، قاجاریه با قدمتی صدها ساله که همچنان تکاپوی اقتصادی‌شان را حفظ کرده‌اند. بازار بزرگ تبریز، بازار تاریخی کرمان، بازار سنتی اصفهان، آنهایی که در فهرست میراث ملی و برخی هم در یونسکو ثبت شده‌ و حال و هوایشان شما را به صدها سال پیش می‌برد. آنهایی که در رقابت با پاساژهای مدرن و مراکز خرید چند طبقه‌ای که شهر را به تسخیر خود درآورده‌اند همچنان یکه‌تاز مانده‌اند. مردم هم به رسم به جامانده از گذشته مایحتاج روزانه‌شان را با قیمت کمتری از آنجا تهیه می‌کنند و البته اینکه هنوز هم اولویت گردشگران هستند. هر چند این اسناد فرهنگی، هنری، معماری و اقتصادی که ارکان اساسی هویت تاریخی هر شهر به شمار می‌روند سال‌هاست که در تب اجرا نشدن طرح‌های مرمت و البته اجرا شدن برخی طرح‌های شهری آسیب‌زا می‌سوزند. در این بین بازار تاریخی زنجان با قدمتی از دوران قاجاریه در قلب بافت قدیمی این شهر، عنوان طولانی‌ترین بازار ایران را بر پیشانی دارد. بازاری که علاوه بر راسته‌ ها، سراها، میادین، تیمچه‌ها، دالان‌ها، مساجد، حمام‌ها و تکیه‌ها، هزار باب مغازه در خود جای داده است. اغلب این مغازه‌ها در راسته فرعی به علت پایین بودن اجاره، تبدیل به انباری مغازه‌های راسته اصلی شده‌اند و درهایشان بسته و کرکره‌هایشان روزهای متمادی پایین است. به همین دلیل هم اداره میراث فرهنگی زنجان برای جان بخشیدن به راسته فرعی بازار، قرار است این سراها را به کارگاه‌ها و بازارچه‌های صنایع دستی تبدیل کند.

احیای ۱۴ سرا در بازار زنجان

مرمت سراهای بازار زنجان از سال گذشته آغاز شد و هنوز هم ادامه دارد. قرار است حجره‌هایی که کاربری خاصی ندارند و مدت‌هاست بلااستفاده خاک می‌خورند، بشوند جایی برای عرضه محصولات صنایع دستی تا هم این صنعت رونق بیشتری پیدا کند و هم تن نحیف گردشگری استان جانی دوباره یابد. یکی از جاذبه‌های گردشگری بازار زنجان، سرای ناصری است که بیش از ۹۰ درصد آن تاکنون مرمت شده و موزه، فضای پذیرایی و حجره‌های صنایع‌دستی، فضاهای پیش‌بینی شده در آن هستند. ۱۳ سرای دیگر بازار هم بناست به همین ترتیب مرمت و بازسازی شوند و بازارچه های صنایع دستی، این صنعت را هم از رکود نجات دهد.

رونق کسب و کارها

در بازار چاقوسازان، مردان روی چهارپایه‌های کوتاه با کمرهای خمیده و سرهای به زیر افتاده، تمام حواس‌شان به حرکت پرشتاب دستگاه‌هاست. چشم‌هایشان، خیره به حرکت لغزنده و لرزان ورقه‌های فولاد که تا چند ساعت دیگر چاقو، قمه و قداره و داس و ساطور می‌شود، با دسته‌های عجیب و تراش‌های ظریف، با عاج و صدف و دسته‌های چوب گردو و گیلاس. استاد غلامرضا چاقوها را با دسته‌های هم‌شکل و تیغه‌های ظریف ردیف می‌کند روی میز و می‌گوید: «یکی از حجره‌های سرای ناصری بازار را سال‌ها پیش اجاره داده بودم که شده بود انباری. از سازمان میراث فرهنگی آمدند و گفتند ۵۰ درصد هزینه را می‌دهند که حجره را بازسازی کنیم. قبول کردم تا پسر کوچکم در همان حجره کارگاه چاقوسازی راه بیندازد.» همانطور که حرف می زند، دسته چاقو را می‌چرخاند روی دستگاه تا صیقل بخورد: «چند ‌سال گرفتار واردات بودیم. آن‌قدر چاقوی چینی وارد کردند که بازار از دست ما رفت. حالا هم گرفتار کرونا شده‌ایم. امیدمان به راه اندازی همین بازارچه‌هاست شاید کسبمان کمی رونق بگیرد.»

مالکان همکاری کنند

امیر ارجمند، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان امید زیادی به همکاری مالکان حجره‌های بازار تاریخی دارد. می‌گوید تا حالا هم استقبال خوبی از طرح بازسازی سراها شده و فروشگاه‌های صنایع دستی که در خیابان های مختلف شهر پراکنده‌اند، قرار است در بازار مغازه اجاره کنند و در سراها و راسته‌ها متمرکز شوند. ارجمند معتقد است با رونق یافتن سراها، مالکانی که هنوز متقاعد نشده‌اند هم، برای بازسازی و مرمت ترغیب می‌شوند.

اکنون سرای ملک و سرای بهجت نیز در بازار زنجان در حال مرمت هستند. ارجمند درباره این سراها می‌گوید: در سرای بهجت ۱۷ حجره به‌عنوان انبار فرش استفاده می‌شوند؛ در حالی‌که با احیای آن‌ها می‌توان بهره‌وری بخش‌های مختلف میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری را ارتقا داد. صنایع‌دستی هم جزو جاذبه گردشگری به حساب می‌آید و می‌تواند مردم را به حضور در مکان‌های تاریخی دعوت کند. راسته‌ جگرپزها و غذاهای سنتی زنجان، راسته فرش فروشان، راسته چاقوسازان و مواردی از این دست نیز، باید در رونق گردشگری مورد توجه قرار بگیرد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان کرونا را عاملی برای کاهش گردشگران در استان می‌داند و اضافه می‌کند: هرچند صنعت گردشگری تحت تاثیر همه‌گیری کرونا به شدت ضعیف شده اما بالاخره این دوران هم تمام می‌شود و بازسازی بازار پس از کرونا می‌تواند باعث رونق دوباره صنایع دستی و گردشگری در استان شود. ما تسهیلات مورد نیاز را در اختیار مالکان ابنیه تاریخی قرار می‌دهیم و انتظارمان این است که آنها هم در این بازسازی همکاری داشته باشند. اکنون هم فروش صنایع دستی در فضای مجازی انجام می‌شود تا هنرمندان این حرفه آسیب کمتری ببینند.

منبع:همشهری

زندگی جاری بازار جهانی تبریز در روایت تاریخ‌نگاران

تعدد و تنوع کاربری‌ها، نحوه سازمان‌دهی فضاها، شبکه معابر داخل بازار و اتصال به شبکه‌های شهری و غیره از نکات بسیار مهم بازار تبریز به شمار می‌آیند که همیشه در دوره‌های مختلف تاریخی و حتی در زمان معاصر نیز با انعطاف‌پذیری بالا جوابگوی بسیاری از نیازهای ساختاری و فضایی یک مرکز تجاری بوده است. کل مجموعه با اقدامات میراث‌فرهنگی استان و حمایت کسبه و اصناف به مرور زمان مورد مرمت قرار گرفته و هم اکنون با ساخت‌وسازهایی که در اطراف بازار انجام شده با کارآیی نسبتا بالایی به زندگی ادامه می‌دهد.

بازار کنونی تبریز مربوط به اواخر زندیه (یعنی از زلزله‌ای که در سال ۱۱۹۳ ه.ق روی داد) و عصر قاجار است و در زمان عباس میرزا که تبریز ولیعهد نشین و دارالسلطنه کشور بود سراها، تیمچه‌ها و بازارهای عالی تازه‌ای در این مجموعه احداث شد.

اما بازار تبریز در دوره‌های مختلف تاریخی دستخوش تغییرات بسیاری بوده و مخاطرات بسیاری را از سر گذرانده است. در این مجال کوتاه سعی بر این است که بازار تبریز را از زبان مسافران و رهگذران تاریخ به تماشا بنشینیم و گذشته بازار را در دوره‌های مختلف بررسی کنیم.

تبریز به علت دروازه دنیای شرق و غرب بودن، مرکز مبادله کالاهای بازرگانی کشورهای اروپایی و آسیایی بوده و خود نیز بنا به مقتضیات جغرافیایی، محصولات کشاورزی و صنعتی فراوان داشته که به اقصی نقاط دنیا صادر می‌کرده است،  این معاملات موجب شد تا بازارها و مراکزی برای مبادله و فروش کالاهای گوناگون شرقی و غربی داشته باشد، به همین دلیل اکثر مورخان، جغرافی نویسان و جهانگردان اسلامی و خارجی مطالب جالبی درباره کالاها و وضع بازرگانی و بازارهای تبریز نوشته‌اند.

جهانگرد فرانسوی ژان شاردن (۱۷۱۳م – ۱۶۴۳م)

ژان شاردن جهانگرد فرانسوی درباره تبریز می‌نویسد: «…. تبریز شهر مستعد و بزرگی است. از نظر وسعت و استعداد دومین شهر ایران محسوب می‌شود. این شهر دارای ۱۵۰۰۰ خانه، ۱۵۰۰۰ دکان و مغازه، ۲۵۰ مسجد، ۳۰۰ کاروانسرا و ۵۵۰۰۰۰ نفر جمعیت دارد. در تبریز عمارات و قصرهای عالی ندیدیم، لکن بهترین و باشکوه‌ترین بازارهای آسیا را در این شهر یافتیم.

دکان‌ها و حجره‌ها از هم مجزا بوده و در کوچه‌های دالان مانند دراز و پهن و بلند و سرپوشیده به بلندی ۵ پا واقع شده‌اند که مجموعه آن‌ها بازار را تشکیل می‌دهند و فوق‌العاده زیبا، خوش‌منظر و تماشایی است.

این بازار قلب شهر را تشکیل می‌دهد، منازل و خانه‌ها در خارج بازار ساخته شده‌اند.

انبوه جمعیت و اجناس بازرگانی که در بازار انباشته شده‌اند  بسیار جالب و دیدنی بوده، به طور حیرت‌آوری ابهت و جلال بازار را نمودار می‌سازند.»

ابن‌بطوطه، نویسنده و جهانگرد مراکشی

ابن‌بطوطه در سفرنامه خود از وفور نعمت و عظمت بازارها به ویژه از بناهای تاریخی همچون عمارت شنب غازان و ارک علی شاه به عنوان آثار منحصر به فرد دوره خویش یاد کرده و اذعان دارد که از دیدن بازار تبریز غرق حیرت و تعجب شده است. او در بازدید از بازار طلا و جواهر که در آن زمان قیصریه نام داشت و در سال ۱۴۰۲ م (۸۰۵ هجری قمری) به فرمان شاه اوزون حسن بنا شده، چنین می‌نویسد:

«وقتی به بازار جواهریان رفتم، بسکه از انواع جواهرات دیدم، چشمم خیره گشت. غلامان خوشگل با جامه‌های فاخر، دستمال‌های ابریشمین به کمربسته پیش خواجگان ایستاده بودند و جواهرات را به زنان ترک نشان می‌دادند. زنان در خرید جواهر از یکدیگر سبقت می‌جستند.»

هم اکنون مرکز فروش طلا و جواهرات در بازار تبریز، بازار امیر نام دارد و از راسته طویلی از مغازه‌ها تشکیل شده است، در ضلع شرقی آن تیمچه امیر یکی از باشکوهترین تیمچه‌های مجموعه بازار تبریز قرار گرفته است. بنای تیمچه را به میرزا محمد خان نظام زنگنه نسبت می‌دهند که در زمان نائب السلطنه عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه به مقام امیر نظامی رسید، بعد از گذشتن از تیمچه امیر وارد حیاط بزرگی با درختان کهن می‌شویم که بنایی دو طبقه در دورتادور حیاط شکل گرفته‌اند و شامل کارگاه‌های جواهرسازی‌ هستند.

راسته‌های معروف بازار تبریز عبارت‌اند از بازار امیر، بازار کفاشان، بازار حرم‌خانه، راسته‌بازار، یمن دوزان، بازار حلاجان، قیز بستی بازار، بازار کلاهدوزان، دلاله زن بازار، بازار صادقیه، بازار مسگران، بازار حاج محمد حسین، بازار مشیر، بازارچه دوه چی، بازار صفی، بازارچه خیابان و چند بازار دایر و مرتب دیگر. بزرگ‌ترین گنبد بازار، گنبد تیمچه مظفریه است که هم‌اکنون یکی از مراکز بزرگ فرش در ایران محسوب می‌شود.

مادام دروتی اسمیت Druti Esmit از مستشرقان معروف فرانسه

مادام دروتی در سفری که در سال ۱۳۴۰ به تبریز داشته، در کتاب خاطراتی از شرق بازار تبریز را چنین توصیف کرده است:

« …. سقف بازار با طاق‌های آجری مرتبی پوشیده شده بود و در فواصل معین دارای روزنه‌های شیشه‌ای بزرگی هستند که حتی در روزهای ابری نیز فضای تیره داخل بازار را روشن می‌سازند. همه جا تا چشم کار می‌کرد، مغازه بود. ما برای تماشا به راه افتادیم. قریب ۵۰ دکان فقط کت و شلوار مردانه و لباس‌های دیگر و پارچه می‌فروختند. ده‌ها مغازه کفاشی وجود داشت که روی هر سه دیوار آن ردیف‌های کفش به اندازه‌ها و شکل‌های مختلف آویخته شده بودند علاوه بر این اجناس و لوازم خانه نیز در بازار عرضه می‌شدند. پتوهای پشمی، زیلوهای زبر ترک، شیرینی، میوه و انواع ادویه در کیسه‌های دهان باز هوای بازار را معطر می‌ساختند…»

در بازار تبریز علاوه بر کاروانسراها، حجره‌ها، تیمچه‌ها، بازارچه‌ها، در داخل و یا در جنب آن چند مسجد و مدرسه طلاب بنا شده‌اند و مهم‌ترین آن‌ها مسجد جامع تبریز است که در دوران صفوی بر روی ویرانه‌های مسجد جامع زمان سلجوقیان بنا شده است درازای مسجد ۶۷ متر و پهنای آن به ۱۴٫۵ متر می‌رسد. تزیینات کاشی‌کاری در این مسجد دیده نمی‌شود، فقط کتیبه‌های برجسته به خط ثلث عالی در ۱۵ سطر مربوط به سال ۱۵۶۴ ه.ق نوشته استاد علاءالدین محمد تبریزی، خوشنویس دوران صفوی، به چشم می‌خورد.

منبع:میراث آریا

بازار سنتی میراث تاریخی‌فرهنگی گذشتگان است

تلاش برای رفع نیازهای اولیه و داد‌و‌ستد، مردم را در مکان‌هایی خاص دور هم جمع می‌کند تا مایحتاج خود را تأمین کنند این مکان‌ها که بازار نامیده می‌شوند، سیر تحول جالبی را تا به امروز داشته‌اند، به‌ویژه در ایران که دارای فرهنگی کهن و تمدنی باستانی است.
تاریخچه ایجاد بازار با شکل‌گیری شهرنشینی در ایران هم‌زمان است. بازار مانند موجود زنده تداوم خود را در طول ادوار مختلف تاریخی از ابتدای پیدایش جوامع انسانی حفظ کرده است. بازارها  ابتدا در خارج از شهر بنا شدند و بعدها با گسترش نیاز مردم، تبادل و داد‌و‌ستد کالاهای اساسی و ضروری رومزه و همچنین افزایش فعالیت‌های تجاری به داخل دیوارهای شهر راه پیدا کردند. در بازارهای اولیه مردم محصولات مازاد را پایاپای مبادله می‌کردند. بازار برای اولین‌بار در ایران به‌عنوان نهادی اقتصادی در دوره ساسانیان شکل گرفت اما شکل سنتی آن به دوران صفویه و قاجار مربوط می‌شود.

بازارها به‌وجود آمدند که برطرفکننده نیازهای مردم باشند و در بعد اقتصادی مهم‌ترین نقش را دارا بودند  که همواره ارتباط نزدیک و گسترده‌ای با سایر فضاهای شهری داشتند، اغلب در مجاورت  شریان‌های اصلی شهر با کاربری عمومی مانند مسجد، مدرسه و گرمابه بنا می‌شدند. شکل‌گیری بازار و نحوه توسعه فضاها به رشد اقتصادی آن بستگی داشت.

بازارها به‌منظور رفع نیاز اقتصادی مردم ایجاد شدند اما کمی بعد در فاصله اندکی شبکه گسترده‌ای از روابط اجتماعی و فرهنگی نیز درون ساختار آنان به‌وجود آمد و بازار را تبدیل به اماکنی کرد که نیازهای مردم و بازاریان با هم هماهنگی داشت و رفع‌کننده نیازهای آنان و همچنین مرکز بزرگ اطلاع‌رسانی اخبار مذهبی، اجتماعی، سیاسی و… بود.

بازار یکی از نفیس‌ترین مجموعه‌های مردم‌شناسی به‌‌جا مانده در طول تاریخ و مکانی شگفت‌انگیز برای شناخت بیشتر فرهنگ اقوام و سنت‌های آن‌ها است. بازارهای تاریخی و سنتی در طول سالیان متمادی با حفظ فرهنگ و سنت هر منطقه مهم‌ترین راه ارتباطی فضاهای شهری به حساب می‌آمدند. بازار علاوه بر این‌که محلی برای انجام معاملات اقتصادی، دیدار و‌ گفت‌‌و‌گوی اقشار مختلف بود، در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی زندگی افراد نیز تأثیرگذاری داشت.

بازارهای سنتی و تاریخی شهرهای ایران بخشی از فرهنگ و تمدن آن محسوب می‌شود که با تغییر فرهنگ و نیازهای مردم و گستردگی روابط، به‌صورت متفاوتی درآمده‌اند و به یکی از محورهای اصلی زندگی شهری تبدیل شدند. این مکان همواره در طول تاریخ دارای اهمیت زیادی بوده است.

عناصر اصلی ساختاری بازار عبارتند از «راسته» که گذرگاه اصلی و فرعی و در واقع مسیری طولانی است که در دو طرف آن دکان قرار داشت و هر راسته مختص یک صنف بود.

«سرا» که حیاط میانی است و در دو طرف آن حجره‌های زیادی قرار گرفته است. «تیمچه» فضای سرپوشیده‌ای است که محل عرضه انواع کالای خاص است. «چارسوق» محل تقاطع دو راسته اصلی که معماری آن متفاوت‌تر از سایر بخش‌ها بوده و دارای  وسعت و تزئینات داخلی بیشتری است. «دالان» فضای ارتباطی درون و بیرون بازار محسوب می‌شود. عرض بازار معمولا پنج تا ۵,۳ متر بود و وسعت آن بستگی به عوامل گوناگونی مانند توسعه و رشد اقتصادی، تأثیرگذاری بر جوامع و … داشت.

بنای بازار به‌طور تدریجی گسترش پیدا می‌کرد که در ابتدا روباز و بعدها سرپوشیده شد. بهره‌گیری از این عناصر در راستای ارائه خدمات و جلب رضایت مشتری اثرگذار بوده است.

معماری زیبا و منحصر به‌فرد بازارهای ایرانی از جمله جاذبه‌های مهم گردشگری بود. الگوهای فضاهای تاریخی و اصیل معماری و هنر ایرانی هنوز هم جوابگوی نیازهای امروزی است که علاوه بر جذابیت بصری نشانه‌ای از حس اصالت و بومی را منتقل می‌کند.

پیدایش بازارهای نوین بیشتر موجب شد بازار سنتی جایگاه خود را به‌عنوان مرکز مهم و فعال اقتصادی از دست بدهد و بیشتر به یک محل ارزشمند تاریخی و فرهنگی تبدیل شود. با ظهور بازارهای نوین و مدرن سبک معماری بازارها تغییر پیدا کرد، از مهم‌ترین تفاوت بازارهای سنتی و مدرن می‌توان به نقش‌هایی که در جامعه ایفا می‌کردند، اشاره کرد. تنها وجه مشترک میان بازار سنتی و نوین، بخش اقتصادی است که همچنان باقی مانده است.

به‌رغم تغییرات ساختاری بسیار و رشد روزافزون مراکز تجاری و مجتمع‌های مدرن، هنوز حرفه‌های قدیمی به‌صورت سنتی در بازار فعال بوده و به کار خود ادامه می‌دهند. این مراکز محلی برای بازدید گردشگران و خرید سوغات و صنایع‌دستی محسوب می‌شوند.  حفظ و احیای این اثر بزرگ تاریخی، تجاری و فرهنگی در گرو همکاری و همراهی مردم و مسئولان است تا آن را به‌عنوان میراث گذشتگان به نسل بعد منتقل کنند.

منبع:میراث آریا

آشنایی با بازار خوی – آذربایجان غربی

بازار قدیمی خوی در ضلع جنوب شرقی چهار راه مرکزی این شهر قرار دارد

در گذشته خوی دارای مرکز اقتصادی و بازاری بزرگ بوده، ولی در دوره‌های مختلف تاریخی به علت وجود سوانح طبیعی و انسانی، این شهر رو به نابودی گذاشت و به تدریج شهری نو و جدید درکنار آن به وجود آمد.

بازار قدیمی شهر خوی مربوط است به آبادانی دوره‌های اخیر، که از اواخر قرن دوازده هجری شروع شده است.

مجموعه بازار خوی از چند راسته بازار سر پوشیده، سراها، چهار سوهای خوش ترکیب و گذرهای قدیمی که بقایای بافت بزرگتری است، تشکیل شده است.

بعدها تعداد زیادی راسته بازار و کاروانسر و واحدهای مربوط به آن الحاق و از حالت اولیّه خارج شد.

با توجه به ویژگی‌های معماری، اقلیمی بازار خوی، مانند بازارهای اصفهان، کرمان، اراک، فاقد تزئینات خاص گچبری و کاشی‌کاری و کتیبه می‌باشد، تنها در بعضی قسمت‌ها، مخصوصا در چهار سوهای آن نظم و دقّت قابل توجهی در کاربرد و رگه چینی آجر، به کار رفته است.

در گذشته سنگفرش زیبایی کف بازار را پوشانده بود، لوله کشی آب شرب نیز درست از وسط بازار می‌گذشت و قسمت شمالی و جنوبی شهر را به هم وصل می‌کرد.

شهرستان خوی، طبق شواهد و قرائن متعدد از شهرهای قدیمی آذربایجان‌غربی است. بازار خوی از زمان زندیه به بعد مخصوصا بیشتر قسمت‌های آن به دستور عبّاس میرزا نائب السّطنه، ساخته شده است. که مجموعه ای بسیار زیبا و دیدنی است.

این مجموعه، در حال حاضر از چند راسته بازار سر پوشیده و سراها و میدان‌های قدیمی که بازمانده بافت بزرگتری می‌باشد، تشکیل شده و بعدها مقدار زیادی راسته بازار و کاروانسراها وسایر واحدی های مربوط، نوسازی و از حالت اولیّه خارج شده، ولی همین مقدار از بازار که مجموع متناسب و هماهنگ می باشد، از آثار با ارزش میراث فرهنگی استان است.

مصالحی که در ساختمان بازار به کار رفته عبارتند از: ملاط گچ و خاک و آجر. در قسمت پی نیز از سنگ استفاده شده است.

از قسمت‌های قابل توجّه این بازار می‌توان به این نکته اشاره کرد که، هر کدام از راسته‌ها، مربوط به شغل معینی بوده مانند: بازار مسگرها، بورکچی بازار، بازار زرگرها، خرازی بازار، فرشچی بازار و…

منبع:همشهری

خواهرخواندگی میراث جهانی بازار تبریز و بازار استانبول

مدیر پایگاه میراث جهانی بازار تبریز از انجام پروتکل‌هایی برای تنظیم خواهرخواندگی بین بازار تبریز و بازار استانبول خبر داد و گفت: درحال حاضر تعداد گردشگران این مجموعه میراث جهانی، ۱۰ درصد سال‌های گذشته است.

به گزارش خبرنگار ایلنا، حسین اسماعیلی سنگری (مدیر پایگاه میراث جهانی بازار تبریز) با اشاره به آنکه در راستای مرمت اضطراری پروژه‌هایی را تعریف کرده‌اند، گفت: ادامه مرمت اضطراری بازار شتربان (دوه‌چی) را در دستور کار داریم. هرچند مرمت اضطراری این بخش از بازار سال‌های گذشته نیز انجام می‌شد اما از آنجایی که انجام این مرمت‌ها مستلزم اختصاص بودجه است، از این رو هر زمان بودجه و اعتبارات اختصاص یابد مرمت‌ها را ادامه می‌دهیم.

او ادامه داد: سبک‌سازی طاق‌ها، ترمیم قسمت‌های فرسوده و بازسازی قسمت‌های ریخته شده بازار دوه‌چی را در دست داریم. با توجه به وسعت این بازار هر دوره بخشی از این بازار مرمت می‌شود. 

اسماعیلی سنگری همچنین از مرمت طاق‌های بازار صفی به عنوان یکی دیگر از فعالیت‌های پایگاه میراث جهانی بازار تبریز یاد کرد و گفت: سرکشی و نظارت مرمت بازار تبریز، که با مشارکت بازاری‌ها درحال انجام است و صدور پروانه‌های مرمتی به صورت مستمر تحت نظارت پایگاه میراث جهانی نیز از دیگر فعالیت‌های این روزهای پایگاه است.

او درخصوص انجام پژوهش‌ها نیز گفت: پژوهشی درخصوص مدیریت بحران در بازار تبریز را در دست داریم. با توجه به آنکه ممکن است در هر زمانی با بحرانی در خصوص بازار تبریز روبه رو شویم درصدد آن هستیم تا به پلن مدیریتی در خصوص مدیریت بحران دست یابیم تا شرح وظایف ارگان‌های مختلف مشخص شده باشد. بعد از آتش سوزی که در بازار تبریز رخ داد، مطالعات گسترده‌ای درخصوص مدیریت بحران آتش سوزی انجام شد، اکنون نیز قصد داریم قبل از وقوع سایر بحران‌ها مانند زلزله و حتا آسیب‌هایی که می‌توانند تبدیل به بحران شوند، پلن مدیریت بحران و شرح وظایف ارگان‌های مختلف را تعریف و تبیین کنیم. بازار، تک بنا نیست بلکه ۲۷ هکتار طاق و گنبد است و وقتی از بزرگ‌ترین سازه سر پوشیده آجری دنیا صحبت می‌شود، مدیریت بحران آن بسیار اهمیت دارد.

مدیر پایگاه میراث جهانی بازار تبریز درخصوص بهره گیری از تجربیات بین‌المللی برای مدیریت بحران در بازار تبریز گفت: در خصوص بازارهای تاریخی، ایران حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و ازجمله قدیمی‌ترین مراکز فعال در این حوزه است از این رو تجربیات جهانی در بسیاری از موارد، از تجربیات ایران در این خصوص استفاده می‌کند. 

او تصریح کرد: سال گذشته برای حضور در اجلاس بین‌المللی به استانبول رفتم و طی سخنرانی و تعاملی که عوامل شهرداری استانبول داشتم، آنها از تجربیات ما درخصوص بازار استانبول بهره  جستند. بعد از آن نیز در صدد تبادل تجربیات برآمدیم. اکنون نیز درصدد تعریف پروتکل خواهر خواندگی بین بازار تبریز و بازار استانبول هستیم. این خواهرخواندگی از طرف اداره کل میراث و گردشگری آذربایجان شرقی، استانداری و کنسولگری ترکیه در تبریز در حال پیگیری است. اگر این مهم محقق شود می‌توانیم بیش از گذشته از تجربیات یکدیگر استفاده کنیم.

اسماعیلی سنگری با اشاره به شرایط شیوع ویروس کرونا و نبود گردشگر در مجموعه میراث جهانی بازار تبریز، اذعان داشت: درحال حاضر نه تنها گردشگر خارجی نداریم بلکه گردشگران داخلی نیز کمتر سفر می‌کنند و درواقع می‌توان گفت بیشتر مردم تبریز هستند که برای خرید به بازار سر می‌زنند و در شرایط فعلی تعداد گردشگران داخلی نیز بسیار اندک است و می‌توان گفت تنها ۱۰ درصد سال‌های گذشته است.

منبع:ایلنا

بازار تاریخی قیصریه لار، گذشته پرآوازه‌تر از امروز

بازار قیصریه لار با آوازه‌ای بلند، گنبدهای سرخ و خاکستری‌اش و نماها و نمادهای پرصلابت دیروزش، قدمتی دیرینه در تاریخ دارد؛ این بازار با اینکه طی قرن‌ها، استحکام و قوام خود را در برابر هجوم‌ها و تازیانه های خشن طبیعت و حتی زلزله های مهیب حفظ کرده اما تنها و با دخالت‌های انسانی و از سر برخی بی مهری ها و البته سوء تدبیرها اکنون تلخ ترین دوران خود را در گذر زمان سپری می کند.

وقتی تاریخ این سرزمین را برایت بازگو می کنند که نمادهای برافراشته از گنبدهای طلایی و خاکستری این بنای تاریخی که حکایت از اقتدار و فرهنگ و تمدن ان روز این سامان وحتی ایران باستان را داشته و روزگاری مردمان این دیار از وجود این کاخ ها و نماها فخرفروشی می کردند ، بازاری که شاهراه مبادلات اقتصادی و تجاری بازرگانان و تجار از ممالک مختلف بود و حتی بسیاری از مورخان و گردشگران خارجی در توصیفش سخن رانده اند، اما اکنون با تماشای وضع امروز این بنای تاریخی احساس می کنی همه این توصیف ها و واقعیت ها، شاید یک افسانه بود.

توصیف سفیر اسپانیا در دوران شاه عباس اول: بازار قیصریه لار می‌تواند با مجلل‌ترین فروشگاه‌های اروپا برابری کند
بازار لار در برگ‌های تاریخ
دن گارسیا سیلوا فیگوئرا که سفیر اسپانیا در دوران شاه عباس اول بود، در سال ۱۰۲۶ قمری و در سفر به ایران بازار لار را چنین توصیف می‌کند: «این بازار بدون شک یکی از زیباترین و فاخرترین بناهای سراسر قاره آسیاست و می‌تواند با مجلل‌ترین فروشگاه‌های اروپا برابری کند»
سفر دن گارسیا به هند و ایران ۱۰ سال به طول انجامید که دقیقا دو سال و هفت روز آن را در ایران گذرانیده، از شهرهای لار، شیراز، اصفهان، کاشان، قم، قزوین و ده‌ها شهرک و دهکده دیگر در این مسیر دیدار کرده است. وی سیاستمداری پخته و مردی عالم و دقیق النظر است که در سفرنامه خویش، وضع جغرافیایی – سیاسی و اجتماعی بخشی بزرگ از ایران دوران شاه عباس اول را مورد مطالعه قرار داده است.

با گذری بر سیر تحولات تاریخی و با تورق و تعمق در لابلای صفحات پرشکوه تاریخ ایران باستان بیشتر می توان به ارزش و منزلتی که بازار پررونق آن روزگار قیصریه و نقشی را که در تحولات اقتصادی و مراودات تجاری و بازرگانی و حتی از منظر سیاسی و فرهنگی در گستره جغرافیایی آن زمان داشت، پی برد.
آنگونه که مورخان در کتُب و سفرنامه های تاریخی نگاشته اند نقشی را که بازار قیصریه در ساختار کالبدی شهر قدیم لار و همچنین کارکردی که در سیر تحولات سیاسی ، اقتصادی و حتی فرهنگی برای مردمان این سامان به ارمغان آورده و البته با سابقه‌ی طولانی تاریخی‌ (بیش از هزار سال) توانسته مبادلات تجاری، اقتصادی و حتی سیاسی لار قدیم را از بصره تا سواحل غربی هندوستان گسترش دهد.
اما هرچه تاریخ را به عقب تر برگردانیم، حقیقتی تلخ آشکار می شود که بازار قیصریه در گذشته و بدون شک رونق و آوازه ای بلند تر از امروز داشت و البته آینده ای مبهم تر از اکنون را باید برایش ترسیم کرد.

جلوه‌ای نازیبا از بازاری تاریخی
بازاری به قدمت تاریخ
بر اساس نظر مورخان محلی تاریخ ساختمان اولیه قیصریه لار به ۹۰۰ سال پیش برمی‌گردد و از «کلاه سیاه» به‌عنوان معمار این بنا یاد می‌کنند که حتی در برخی منابع و پژوهش های حاضر نیز تاریخی حدودا ۱۳۵۰ ساله را برای این بازار قدیمی در نظر گرفته اند.
اصطلاح قیصریه به مراکز تجاری یا مغازه‌هایی اطلاق می‌شود که امکان اقامت شبانه در آن نباشند. این اصطلاح از آغاز قرون وسطی (قرن ۱۰میلادی) تا عصر حاضر، چه در قلمرو کنونی کشورهای عربی و چه در ایران، به معنی «فضاهای تجارتی و صنعتگری» به کار می‌رود.
قیصریه‌ها عمدتاً به دستور پادشاهان یا حکام وقت با طراحی و برنامه‌ریزی قبلی و تا حدودی با توجه به نیازهای اقتصادی شهر و ارتباطش با حوزه نفوذ آن ساخته می‌شد. از این رو نظم کالبدی و فضایی داشته است. این بخش مسقف نسبت به سایر قسمت‌های بازار از نظر معماری و تزیینات، زیباتر و دل‌بازتر بوده، در آن کالاهای گران‌بها از جمله فرش، منسوجات یا طلا و جواهرات فروخته می‌شد.
این بازار که به شکل صلیبی ساخته شده، شکل و طرح خود را حداقل در چهارصد سال اخیر هنوز تا حدودی حفظ کرده است.
هر چند برخی سابقه‌ تاریخی بازار لار به قبل از اسلام و برخی دیگر ساخت آن را به صدر اسلام نسبت می‌دهند؛ اما بازار پیش از قدرت یافتن صفویه وجود داشته و در زمان شاه عباس (حدود سال ۱۰۱۵ قمری)، تعمیری بنیادین شده است.
طرح و ساخت بازار قیصریه لار چنان زیبا بوده است که مورد توجه دیگر حکمرانان فلات بزرگ ایران و نیز تجار خارجی عصر صفویه و حتی بعد از آن قرار گرفته است. به احتمال زیاد سبک معماری بازار لار بر ساخت بازار چیت‌سازهای اصفهان، حتی بازار بخارا و نیز بر بازار وکیل شیراز اثر گذاشته باشد.
بازار قیصریه یکی از زیباترین عرصه‌های تبلور معماری اصیل ایرانی مطرح بوده‌ و اطراف و پیرامون بازار قیصریه را بخش قابل توجهی از این مرکز تجاری تاریخی مسقف و شامل بخشهای مختلفی از جمله کاروانسراها، حمام، مسجد، میدان، آب انبار، چهارسو و چندین سرای بزرگ احاطه کرده است.
بازار لار چندین بار مورد مرمّت قرار گرفته که از جمله می‌توان به زلزله‌ای که در عصر صفوی رخ داده است اشاره کرد که به دستور شاه عباس صفوی در سال ۱۰۱۵ قمری توسط حاجی قنبرعلی بیک جهرمی (وزیر شیراز ) به دست استاد نورالدین محمد؛ بنّا احمدسیاه تعمیراتی انجام شد.
همچنین می‌توان از نوسازی بازار قیصریه در دوره ناصرالدین شاه به دستور فتحعلی خان گراشی، حاکم فارس، نام برد. در این مرمت و بهسازی عصر قاجاریه نشانه‌ها و یادگارهای تازه‌ای از شیوه معماری این عصر به مجموعه «لار» افزوده شد.

ویژگی‌های بازار
بازار قیصریه شامل دو شبکه شمالی و جنوبی است که مدخل ورودی جنوبی آن از میدان جدیدالاحداث لار شروع و به محل‌های شمالی قدیمی بازار ختم می‌شود.
رشته دیگر شرقی و غربی است که در تقاطع بازار شمالی‌جنوبی دارای یک چهارسوق وسیع است. چهارسوق به صورت هشت گوش است و در چهار گوش آن چهار باب مغازه در هر سمت احداث شده ‌است.
بازار قیصریه لار سرمشقی برای ساختن سایر بازارهای قدیمی ایران بود و از روی طرح این بازار، بازارچه بلند اصفهان و سپس بازار وکیل شیراز در دوره زندیه بنا شد.
طاق‌های ضربی با این ارتفاع در سایر بازارهای قدیمی ایران دیده نمی‌شود. جالب‌ترین بخش بازار قیصریه لار طرح چهارسوق آن است که در نوع خود از نظر معماری منحصربه‌فرد است. گنبد سنگی چهارسوق طرح بسیار جالبی دارد و ارتفاع آن از ۱۸ متر تجاوز می‌کند.
روی طاق ضربی چهارسوق بادگیر (خشیخان) ساده‌ای زده‌اند که باعث تهویه بازار می‌شود. به علت ارتفاع زیاد طاق چهارسوق، این تهویه به طور کامل انجام می‌گیرد، به همین دلیل بازار قیصریه در تابستان‌ها دارای هوای فوق‌العاده خنکی است.
طاق عظیم ضربی چهارسوق که روی یک هشتی قرار دارد، پس از گذشت صدها سال کوچک‌ترین خللی نیافته ‌است و با آن شکوه نخستین چشم را می‌نوازد.
چند نمونه از درهای قدیمی مغازه‌ها هنوز در محل خود باقی است، کف خیابان و میدان جنوبی بازار از کف بازار بلندتر است و به همین جهت ارتفاع بازار پایین‌تر از سطح آن قرار دارد، یک پلکان سنگی نیز رابط خیابان به بازار است.
بازار قیصریه همچنین دارای کارونسرا و تیمچه نیز هست ، تیمچه به معنی کاروانسرای کوچک است و در دوره‌های معاصر به‌ کاروانسراها یا سراهای کوچک و سرپوشیده تیمچه گفته می شود.
به بیانی دیگر همچنین گذرهایی که به فضای مرکزی و راسته‌ها راه دارند و دورتادور فضای مرکزی را در بر می‌گیرند، که به آن‌ها غلام گردان یا تیمچه می‌گویند.
ترکیب فضای مرکزی و غلام گردش‌های بازار متاثر از بینش و ادراکات فرهنگی، علمی یا به بیان کلی‌تر جهان‌بینی ایرانیان پیش از اسلام و در ارتباط با فرهنگ غنی مشرق زمین به ویژه بین‌النهرین است.
قیصریه به فضایی گفته می‌شده که از لحاظ خصوصیات معماری به یک راسته‌ فرعی، دالان یا تیمچه و در مواردی به یک سرا شبیه بوده است و غالبا به عرضه‌ کالاهای گران‌بها و منسوجات عالی اختصاص داشته است.

تجارت در بازار امروز قیصریه
راسته‌ها
بازار قیصریه همچنین دارای چهار گذر عمود بر هم است که شکل صلیبی آن را می‌سازند.
راسته جنوبی میدان برای نحوه قرارگیری‌اش نسبت به میدان شهر «راسته میدان» خوانده می‌شود.
راسته شمالی را به سبب نزدیکی‌اش به برکه‌ای به همین نام در خارج، ولی نزدیک به آن «راسته آب‌فروشان» نامیده‌اند.
راسته غربی را به سبب نوع فعالیت شغلی‌ای که سابقا در آن غالب بوده «راسته کمرگیری» می‌نامند. راسته شرقی نیز «راسته قصاب‌ها« (یا مسگرها) نامیده می‌شود.
همچنین بازار را تعدادی کاروانسرا از دوره صفویه احاطه کرده ‌است که هر یک از آنها نمونه بارزی از معماری روزگار صفوی است، از جمله در گوشه جنوب‌شرقی میدان جدیدالاحداث، کاروانسرای جالبی است که سردر آن رو به خیابان باز می‌شود.
سردر ورودی دارای گچ‌بری‌های دل‌انگیز و زیبایی است که از طریق دالان طولانی به صحن کاروانسرا مربوط می‌شود. صحن کاروانسرا دارای طرح چهارگوش است و در چهار طرف آن چهار ایوان با سبکی بسیار جالب بنا شده که دارای طاق‌های بیضوی و جناقی است و هم اکنون از حجره‌های اطراف کاروانسرا به‌عنوان انبار استفاده می‌شود.

ساماندهی بازار تاریخی قیصریه مطالبه ای به حق
به همان میزان که سرخی خاک و رسوب های برجای مانده از تاریخ کهن لارستان را می توان ازفضای بیرونی و گنبدهای برافراشته بر بازار قیصریه نظاره کرد در داخل بازار اما به سبب برخی چینش های نامنظم مغازه ها و سیستم های معیوب و ناقص تاسیسات برق باید سرخی آتش و بروز فاجعه ای دردناک را به انتظار نشست.
اگرچه تکان های زلزله مهیب اردیبهشت سال ۱۳۹۹ هنوز بر جان و روان مردم و البته شهر قدیم لار سنگینی می کند، اما تراژدی غمبار و قصه تلخ ویرانگری ها و زخم های کهنه بر پیکر نیمه جان بناهای تاریخی به عنوان هویت و نماد تمدن و فرهنگ این سامان دردی فراتر از آن زلزله ویرانگر برای مردم است.
با گشت و گذاری در سطح شهر قدیم لار و فضای پیرامونی بازار قیصریه به وضوح می توان عمق فاجعه و بی مهری های روا داشته بر چهره افسرده و مخروبه های تاریخی و آب انبارهای اطراف بازار قیصریه را دید.
وقتی با مردم این دیار هم سخن می شوی از اینکه هویت هزار ساله و نگین شهرو دیارشان یعنی بازار قیصریه و دیگر بناهای تاریخی و ارزشمند این شهر که حتی با وقوع آن زلزله مهیب استحکام و قوام خود را به رخ کشیدند، به چنین فرجام ناخوشایندی دچار شده اند به وضوح می توان افسردگی و غم و حسرت را در وجود آنها جستجو کرد.
سامان دادن به بازار قیصریه به عنوان نگین شهر و میراث گرانسنگ این دیار و سایر بناهای تاریخی از جمله آب انبارها و سنگ نوشته ها در اطراف این بنای زیبای تاریخی مطالبه بحق و مغفول مانده مردم از سالیان متمادی است.
برخی بی نظمی های حاکم در ساختار و چینش راسته ها و عدم تناسب مغازه های موجود با کالبد سنتی و قدیمی بازار، سبب بروز مشکلات و چالش هایی فرا روی رونق و پویایی این بنای تاریخی شده است.

بازاری قدیمی لار: بازار قیصریه بدون آب انبار و بناهای زیبا در اطراف خود، بی‌معنا است
گذشته ای پر رونق تر از امروز
آنچه از فحوای کلام و دل نگرانی برخی افرد قدیمی و کهنسالان لاری می توان تحلیل و تفسیر کرد این است که وضعیت امروز بازار قیصریه لار با گذشته آن حتی به نسبت چند دهه قبل به لحاظ رونق و فعالیت رسته ها و هیاهوی بازار تفاوتی فاحش یافته است.

یکی ازبازاریان قدیمی لاری در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: بازار قیصریه بدون آب انبارها و گنبدها و بناهای زیبا و معماری اصیل آن در اطراف خود، بی معناست.
وی که اکنون و به قول خودش پس از حدود ۶۰ سال کار تجاری و اقتصادی در کشورهای حوزه خلیج فارس و بازار قیصریه بازنشسته شده و اینک در کنار فرزندان در بازار امام و در شهر جدید لار مشغول گذران زندگی است، می گوید: هیاهو و جنب و جوش گذشه بازار قابل قیاس با این دوره نیست.
این مرد پا به سن گذشته لاری معتقد است که آنچه باعث رونق بازارقیصریه و برکت شهر لار قدیم بود ، نیک اندیشی و حضور فعال خیرین در آب انبارها و سردخانه هاو مساجد اطراف این بازار بود.

عضو هیات امنای بازار قیصریه‌:‌ با تزریق قطره‌چکانی اعتبارات، اثری از بازار قدیمی لار نمی‌ماند
مشارکت بازاریان برای ساماندهی بازار
البته نکته حائز اهمیت در این رهگذر آن است که برای تکمیل ، ترمیم و ساماندهی بازار قیصریه علاوه بر مسئولیت پذیری متولیان امر و دستگاه های دولتی برای تحقق وعده ها مشارکت و سهیم شدن خود مردم و بازاریان نیز ضرورتی غیرقابل انکار در این زمینه است.
نوید عباس پور عضو هیات امنای بازار قیصریه در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: استارت کار برای مشارکت و سهیم شدن بازاریان و اصناف مختلف برای کمک به ساماندهی و همراهی مسئولان امر زده شده و استقبال نیز با قوت ادامه دارد.
وی بدون اشاره به مبلغ جمع آوری شده بازاریان گفت: بدون شک سهم بازار و مشارکت بازاریان در راستای ساماندهی و احیای این بافت ارزشمند تاریخی قابل ملاحظه خواهد بود.
عباس پور یادآور شد: آنچه که بیشتر بازاریان لاری را رنج می دهد برخی بی عدالتی ها و عدم توزیع عادلانه منابع و اعتبارات و همچنین بی مهری برخی مسئولان استانی و ملی نسبت به مردم لارستان در زمینه ساماندهی و احیای بافت ها و بنایای تاریخی این دیار کهن است.
وی با بیان اینکه بازار قیصریه لار برغم همه پیشنیه تاریخی اش و عمق و تاثیربسزایش در هویت تاریخی و فرهنگی استان فارس ولارستان و حتی الگویی برای سایر بازارهای کشور اما همچنان مورد بی مهری و مظلومیت و مهجوریت قرار دارد.
وی خواستار تمرکززدایی و تخصیص اعتبارات ویژه برای ساماندهی بازار قیصریه لار شد و گفت: اعتبارات قطره چکانی برای ساماندهی، تعمیر و بهبود وضعیت این بازار به جز تلف کردن وقت چیز دیگری به دنبال نداشته و با ادامه چنین روندی از آثار وبناهای تاریخی لار و همچنین بازار قیصریه چیزی باقی نخواهد ماند.
عباسپور با بیان اینکه حدود ۱۸۰ مغازه دار در قالب حدود ۱۲ صنف اعم از پارچه فروش، مس گری، عطاری فروشان و لوزام آرایشی در این بازارفعالیت دارند ، گفت: تاریخ پرشکوه این بازار در میان وعده های عملی نشده گم شده است.

برخی اقدام ها برای ساماندهی کارشناسانه نیست
عباسپور همچنین به حفر یک تونل بیش از یک متر و ۱۸۰ سانتی متری برای ساماندهی و عبور کابل های برق بازار توسط میراث فرهنگی اشاره کرد و و گفت: وجود حفر این کانل عمیق ، خاطره ای بد را در ذهن بازاریان و حتی مردم لار و دلسوزان به آثار ارزشمند تاریخی بوجود آورده است.
این عضو هیات امنای بازار قیصریه لار ادامه داد که اکنون و با شروع هر اقدامی از سوی متولیان امر بازاریان را با دلهره مواجه می سازد.

انتظار ۳۰ ساله از اداره اوقاف لار برای ساماندهی مسجد چهاربرکه و کارگاه‌های مربوط به بنای تاریخی دهن شیر
آینده بازار قیصریه پشت دیوار وعده ها
عملیات اجرایی و کار مرمت، بازسازی و احیای بافت تاریخی بازار قیصریه لار از از حدود دوهفته قبل و البته به امید تحقق وعده‌های داده شده برای تخصیص اعتبار مورد نیاز برای این اثر تاریخی ارزشمند آغاز شده است.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان لارستان گفت: از مجموع ۲۰ میلیارد ریال رقم تخصیصی در سفر چهارم شهریور سال ۱۳۹۸ علی اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری به شهرستان لارستان هنوز مبلغی ابلاغ نشده است.
سیما علویه، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: اگرچه ازحدود دو هفته پیش کار مرمت و بازسازی این اثر تاریخی توسط پیمانکار و با نظارت استادکاران مرمت شیراز آغاز شده اما به هیچ وجه اعتبار موجود جوابگوی کار مرمت و احیای این اثر نیست.
علویه بیان کرد: در سفر مونسان به شهرستان لارستان و بازدید از بازار قیصیریه مبلغ ۷۰ میلیارد ریال برای مرمت، بازسازی و احیای بافت های تاریخی در شهرستان های لارستان، خنج و گراش و از محل اعتبارات ملی و وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تخصیص یافت.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان گفت: از این رقم و وعده وزیر هنوز مبلغی برای مرمت و بازسازی بازار تاریخی قصیریه برغم پیگیری های متعدد اختصاص نیافته است.

پرونده ثبت جهانی پس از ۱۱ سال همچنان خاک می خورد
پرونده مربوط به ثبت جهانی بازار قیصریه لار با وجود قدمت بیش از ۱۳۵۰ ساله‌اش همچنان در میان راهروها و بروکراسی های اداری و البته کمبود اعتبار خاک می خورد.پرونده مربوط به ثبت جهانی بازار قیصریه لار با وجود قدمت بیش از ۱۳۵۰ ساله اش همچنان در میان راهروها و بروکراسی های اداری و البته کمبود اعتبار خاک می خورد.
به گفته مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان پرونده ثبت جهانی بازار قیصریه معطل ورود گروهی از کارشناسان و باستان شناسان از مرکز است که حدود ۱۱ سال تاکنون همچنان این مشکل رفع نشده است.
علویه در توضیح دلیل این چالش می گوید که به دلیل نبود اعتبار و تامین بودجه لازم برای دستمزد این اکیب کارشناسی، پرونده ثبت جهانی این اثر گرانبها ۱۱ سال است که به تاخیر اتاده است.
به گفته علویه، به جریان انداختن ثبت جهانی بازار پس از ۱۱ سال انتظار مستلزم بازبینی توسط کارشناسان تهران و تامین اعتبارلازم در این راستاست.

نیاز ۴۰ میلیارد ریال برای ساماندهی و احیای بازار قیصریه
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان همچنین میزان اعتبار مورد نیاز برای ساماندهی و بهبود وضعیت و احیای بافت تاریخی بازار قیصریه را رقمی افزون بر ۴۰ میلیارد ریال عنوان کرد و گفت: یکی از چالش های موجود در تاخیر و کندی روند احیای این بافت نبود اعتبار و تزریق بودجه های قطره چکانی است.
علویه یادآور شد: سالانه حدود ۵۰۰ میلیون تا یک میلیارد ریال از محل اعتبارات استانی و میراث فرهنگی استان و شهرستان برای ساماندهی و احیای این بافت تخصیص می یابد که این اعتبار به هیچ وجه جوابگو نیست.
وی تاکید کرد: از آنجا که این اعتبارات جوابگوی حجم کارها و اقدام های لازم برای ساماندهی بازار نیست و علاوه بر ذهنیت منفی در بین مردم و بازاریان هر ساله نیز مشکلی بر مشکلات و چالش های موجود این بنای تاریخی افزوده می شود.

ضرورت ورود دادستانی
علویه همچنین با اشاره به برخی ساخت و سازهای غیرمجاز در اطراف بازار از جمله ساختمان برخی بانک‌ها خواستار ورود دادستانی مرکز لار و سایر مسئولان امر برای کاهش ارتفاع و جلوگیری از ادامه این روند شد.
وی گفت: البته نامه ای سرگشاده نیز با امضای بازاریان قیصریه در اختیار دستگاه ها و نهادهای امنیتی و قضایی در این راستا قرار گرفته و امیدوار به همکاری این آنها برای رفع این چالش ها هستند.
علویه ادامه داد که احیا و ساماندهی حجره های طبقه دوم بازار قیصریه که اکنون توسط مالکان انبار شده و تبدیل به چایخانه و کافه سنتی شده از دیگر چالش های موجود برای انجام اقدام‌های احیایی این بازار است.

لزوم هم افزایی برای احیای بازار
وی با بیان اینکه اداره اوقاف و امورخیریه شهرستان لارستان با اینکه حدود ۳۰ سال است اجاره بافت های تاریخی از جمله مسجد چهاربرکه وکارگاه های مربوط به بنای تاریخی دهن شیر را دریافت کرده اما تاکنون اقدام عملی خاصی برای ساماندهی و احیای این بافت ها انجام نداده است.
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان تصریح کرد: شهرداری و شورای اسلامی شهر قدیم لار نیز باید با هم افزایی و تخصیص اعتبارات ویژه برای احیای بازار و بافت های تاریخی اطراف ان نیز همت بیشتری به خرج دهد.
علویه گفت: بهتر است که مدیریت و محوریت کار احیای بافت تاریخی بازار قیصریه از حوزه شهرداری و شورای شهر به اداره کل راه و شهرسازی انتقال یابد و بدون شک این امر برای پیگیری ، نظارت و حتی تلاش برای دریافت اعتبارات بیشتر نیز به صلاح تر و مناسب تر خواهد بود.

بازار قیصریه لار در سال ۱۳۱۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
شهرستان لارستان در سال ۱۳۸۸ با تصویب هیات دولت به فرمانداری ویژه ارتقا یافت.
این شهرستان به مرکزیت شهر لار با جمعیتی حدود ۲۳۰ هزار نفر در فاصله حدود ۳۸۰ کیلومتری شیراز در جنوب استان فارس واقع شده است.

منبع:ایرنا