باغ امیرآباد بیرجند یکی از باغ‌های اصیل ایرانی است که دانشگاه بیرجند کمر به همت احیا و مرمت آن بسته است.

باغ امیرآباد جزو آثار به ثبت رسیده ملی ایران محسوب می‌شود و قدمت آن به عصر قاجار برمی‌گردد. این باغ در پنج کیلومتری بیرجند، در روستایی به همین نام (امیرآباد) واقع شده و متعلق به امیر معصوم خان شیبانی است. معماری بکار رفته در این بنا از نوع معماری اسلامی بوده و از نمادهای سنتی ایران نیز استفاده شده است.

باغ امیرآباد شامل؛ سه بخش باغ، کوشک و محل اسکان خدمه است، بنای اصلی (کوشک) دارای پلان هشت ضلعی بوده و از دو طبقه تشکیل شده، پس از ورود، پلکانی برای رفتن به طبقه بالا قرار دارد.

به گزارش ایسنا، در طبقه اول یک دالان و در طبقه دوم یک شاه نشین با پلان چلیپایی دیده می‌شود، به دلیل بکار نرفتن تجملات در طراحی آن، این بنا از سادگی خاصی برخوردار بوده و نمایی با تزئینات آجری به شکل هندسی دارد.

وجود درختان انار، چنار، کاج، گل‌های زینتی، میوه‌های گوناگون، طراوت و خرمی خاصی را به این باغ بخشیده است.

این باغ با همت دانشگاه بیرجند از روزهای غفلت خارج شده و در حال سرپاشدن است، اما این همت بیشتر از هر چیزی به اعتبار نیاز دارد.

معماری یک باغ اصیل ایرانی

علی شریعتی منش، معاون میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی به ایسنا گفت: باغ و کوشک امیرآباد بیرجند از جمله باغ‌های زیبا و باشکوه خراسان جنوبی است که در فاصله پنج کیلومتری غرب شهر بیرجند و در روستایی به همین نام واقع شده است.

وی افزود: باغ و کوشک امیرآباد که در دوره قاجاریه ساخته شده و به شماره 1969 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، با همکاری دانشگاه بیرجند و اداره‌کل میراث فرهنگی استان مرمت و احیا می‌شود.

معاون میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی بیان کرد: باغ امیرآباد پیشتر از محل اعتبارات ملی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مرمت و بازسازی شده است و در حال باغ در اختیار دانشگاه بیرجند است.

شریعتی منش تصریح کرد: براساس تفاهم اولیه مقرر شده است دانشگاه پس از تهیه طرح مطالعات و مرمت بنا با همکاری اداره‌کل میراث فرهنگی خراسان‌جنوبی به عنوان یک اثر واجد ارزش معماری و بومی با کاربری علمی، آموزشی و فرهنگی -گردشگری مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

وی گفت: باغ و کوشک امیرآباد یکی از باغ‌های تاریخی و ارزشمند استان است که اجزای باغ شامل، کوشک و محل اسکان خدمه است و کوشک اصلی در وسط باغ و در دو طبقه ساخته شده است.

معاون میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی بیان کرد: این بنا دارای پلان 8 ضلعی است که ورودی آن در ضلع شرقی و پس از ورودی، پلکان طبقه فوقانی قرار دارد.

شریعتی منش ادامه داد: در امتداد ورودی، دالانی است که به یک حوضخانه در بخش مرکزی بنا منتهی می‌شود و طبقه فوقانی دارای یک شاه نشین با طرح چلیپایی است که دارای درگاه‌ها و پنجره‌هایی با طاق نیم دایره است.

وی با بیان اینکه از ویژگی‌های خاص معماری این باغ داشتن اگوی اصیل باغ سازی ایرانی است، گفت: نمای کوشک دارای تزیینات آجری از نوع هندسی است و قطار بندی، رسمی بندی در حوض خانه بنا دیده می‌شود.

گنجی که مغفول مانده

سیدوحید اسلامی، معاون اداری و مالی دانشگاه بیرجند گفت: باغ و عمارت امیریه درحقیقت گنجی گم شده و مغفول مانده است که بی‌توجهی به آن می‌تواند آن را به مخروبه‌ای در سالیان نه چندان دور تبدیل کند که آنگاه گناه آن متوجه تمامی ما مسئولان خواهد بود.

وی به اهمیت این باغ از دو بعد معنوی و فرهنگی اشاره کرد و افزود: باغ امیرآباد علاوه بر دارابودن شرایط معمول گردشگری، دارای قابلیت اکوتوریسم نیز است.

معاون اداری و مالی دانشگاه بیرجند بیان کرد: دانشگاه بیرجند در راستای ترویج اقتصاد بدون نفت و فرمایشات مقام معظم رهبری برای احیا و مرمت این باغ با هدف رونق صنعت گردشگری کمر همت را بسته است تا از این گنج در اختیار کمال بهره را ببریم، اما اقدامات و پیگیری‌های ما در حد وسع دانشگاه است و از مسئولان تقاضا داریم در طرح توازن توجه بیشتری به دانشگاه بیرجند کنند.

اسلامی با بیان اینکه متاسفانه بسیاری از شهروندان بیرجندی کوشک و باغ زیبای امیرآباد را ندیده‌اند و نمی‌شناسند، ادامه داد: دانشگاه بیرجند یک و نیم میلیارد تومان برای احیا و مرمت باغ امیرآباد هزینه کرده است.

راه‌های رفته برای مرمت یک باغ

علی یعقوبی، مدیر امور فنی و نظارت بر طرح‌های عمرانی دانشگاه بیرجند اظهار کرد: فنس کشی، مرمت خیابان‌ها، جدول کشی، مرمت دیوار اصلی باغ و مرمت ارگ کلاه فرنگی با هزینه‌ای بالغ 1.5 میلیارد تومان انجام شده است.

وی بیان کرد: در این هفته سه مناقصه برای برق و روشنایی خیابان اصلی باغ از استخر تا کوشک با حدود 500 میلیون هزینه و مرمت ساختمان الحاقی با حدود 700 میلیون هزینه و مرمت داخلی برای حفظ سازه با حدود 100 میلیون انجام خواهد شد.

مدیر امور فنی و نظارت بر طرح‌های عمرانی دانشگاه بیرجند به شاخص‌های کم‌نظیر تاریخی و اکولوژیکی این باغ اشاره کرد و گفت: این باغ در استان بی‌نظیر است.

وی تصریح کرد: در بحث رفاهی و تزئینی حدود دو هزار گیاه فصلی تاکنون در باغ کاشته شده است و محصولات اصلی این باغ را پسته، زرشک، انگور و عناب تشکیل می‌دهد.

یعقوبی یادآور شد: در بخش گیاهان 5600 گیاه مثمر و 800 گیاه غیرمثمر در این باغ وجود دارد و 500 کاج و 244 سرو چندصدساله و چندین چنار قدیمی با 300 سال عمر به عنوان قدیمی‌ترین موجود زنده بیرجند در این باغ وجود دارند.‌

احیا و مرمت باغ امیریه نیازمند ۸ میلیارد تومان اعتبار است

احمد خامسان، رئیس دانشگاه بیرجند نیز گفت: برای احیا، مرمت و راه‌اندازی زیرساخت‌های مجتمع آموزشی، پژوهشی و رفاهی دانشگاه بیرجند(باغ امیریه) نزدیک ۸ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.

وی اظهار کرد: قدمت باغ تاریخی امیرآباد به اواخر دوران زندیه و اوایل دوران قاجار برمی‌گردد.

وی با بیان اینکه این باغ یکی از زیباترین باغ‌ها و از جمله هشت باغ شاخص استان است ، افزود: این باغ قبل از انقلاب مربوط به خاندان خزیمه بوده و بعد از انقلاب به بنیاد مستضعفان واگذار شده و مالکیت آن اکنون متعلق به دانشگاه بیرجند است.

رئیس دانشگاه بیرجند با بیان اینکه این عمارت نیاز به مرمت و رسیدگی دارد، افزود: این باغ ۱۴.۶ هکتار مساحت دارد که ۱۰ هکتار مربوط به باغ و مابقی مربوط به اماکن تاریخی است.

خامسان با بیان اینکه این باغ در بخش تاریخی پتانسیل فوق العاده‌ای دارد، افزود: از سال ۹۷ پس از حدود ۳۸ سال تصمیم گرفتیم این باغ را به طور جدی احیا کنیم.

وی بیان کرد: به دلیل مشکلات اداری بین میراث فرهنگی و دانشگاه بیرجند، ردیف ملی باغ امیرآباد به باغ شوکت‌آباد بیرجند منتقل شد و اکنون که بیشتر کار مرمت و احیای باغ شوکت‌آباد به پایان رسیده از وزارت میراث‌ فرهنگی تقاضا داریم که دوباره این ردیف اعتباری به باغ امیرآباد منتقل شود.

رییس دانشگاه بیرجند اظهار کرد: در سال گذشته یک میلیارد تومان از اعتبارات اختصاصی دانشگاه بیرجند را در سال قبل صرف احیا و مرمت این باغ کردیم و با پیگیری‌های خوبی که در سال گذشته انجام شد ۵۰۰ میلیون تومان نیز از اعتبارات در اختیار وزارت علوم برای مرمت باغ بودجه دریافت کردیم.

خامسان با اشاره به رویکرد آموزشی، پژوهشی و رفاهی این باغ، خاطرنشان کرد: مشاور مورد تایید میراث بر روی فضای این باغ کار می‌کند.

وی با بیان اینکه بخش اداری، مزرعه و باغ دانشگاه از این باغ خارج شده است، افزود: قصد داریم خیابان‌های بیشتری از باغ را به قسمت رفاهی وصل کنیم.

رئیس دانشگاه بیرجند ادامه داد: کوشک، بی نظیرترین قسمت باغ است که با نظر مشاور میراث فرهنگی قرار است به عنوان نگارستان و جلسات vip استفاده شود.
خامسان بیان کرد: قسمت چهار کاج و سرای خدمه به عنوان اقامتگاه بوم‌گردی و رستوران سنتی بازسازی خواهد شد.

وی با اشاره به تعبیه کردن مکانی از باغ به عنوان رستوران غذاهای دریایی، افزود: برای قسمت ورودی باغ طرحی ارائه شده تا در آینده به عنوان مرکزی برای فروش صنایع دستی بهره‌گیری شود.

رئیس دانشگاه بیرجند با بیان اینکه دانشگاه بیرجند به عنوان دانشگاه مادر یک رسالتی را بر دوش خود احساس می‌کند، اظهار کرد: امیدواریم کمک‌های لازم از سوی مسئولان استان صورت گیرد.

خامسان با بیان اینکه اگر مسئولان کمک کنند خواهیم توانست این باغ را به روی مردم بازگشایی کنیم، تصریح کرد: این باغ قابلیت‌های خاصی دارد که مغفول مانده است.

وی افزود: شاخص‌های اکولوژیکی این باغ در استان بی‌نظیر است و حدود ۵۶۰۰ گیاه مثمر و حدود ۸۰۰ گیاه غیرمثمر در آن وجود دارد.

رئیس دانشگاه بیرجند یادآور شد: این باغ در صورت مرمت و احیا خواهد توانست سهم مهمی در رونق اکوتوریسم ایفا کند.

منبع:ایسنا