با توجه به اینکه امروزه در همه کشورهای جهان و کشورهای ما ایران معلولان جسمی – حرکتی به نوعی بخشی ازجمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و نیازمند استفاده از محیط زیست اطرافشان و تردد در اماکن اجتماعی و تفریحی بوده تا بتوانند احتیاجات روزمره خود را برآورده سازند، لذا مناسب‌سازی سطح عبور و مرور و کیفیت دسترسی به اماکن و مراکز مختلف، اصلاح ساختمانی و معماری این شهرها در راه رسیدن به استقلال فردی و اجتماعی آن‌ها کمک بزرگی خواهد کرد.

از آنجایی که در جامعه ما تعداد افراد قابل توجهی بعد از جنگ تحمیلی دچار معلولیت و ناتوانی شده‌اند ضرورت توجه به این امر بیشتر احساس می‌شود. یکی از مهم‌ترین راهکارها در جهت کمک به افراد ناتوان و معلول، بالا بردن سطح خدمات و تسهیلات گردشگری برای آن دسته از جامعه معلولان به شمار می‌آید.

بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، ۱۵درصد جمعیت جهان را افراد با معلولیت خاص تشکیل می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ به جمعیت یک‌میلیارد و ۲۰۰هزار نفر می‌رسد. این در حالیست که در سال ۲۰۵۰ این رقم دو برابر خواهد شد. باید بدانیم ایجاد زیرساخت‌های قابل استفاده برای معلولان بسیار مهم است. از طرف دیگر جامعه جهانی در حال پیر شدن است به قدری که تخمین زده می‌شود در سال ۲۰۵۰.۲۰درصد جمعیت جهان را افراد بالای ۸۰ سال سن تشکیل می‌دهند. هم اکنون هم درصد بالایی از گردشگران را افراد مسن تشکیل می‌دهد زیرا به میزان کافی پس‌انداز و زمان فراغت برای سفر دارند. همان‌طور که آمار به ما می‌گوید جمعیت بالایی را افراد با نیاز خاص که شامل سالخوردگان، بیماران، معلولان، خانواده‌های دارای کودک و همچنین زنان باردار تشکیل می‌دهند.

اهمیت گردشگری قابل دسترس برای جامعه معلولان

دسترسی عنصر اصلی هر سیاست توسعه مسئولانه و پایدار است. این مهم یک ضرورت حقوق بشر است و هم یک فرصت اقتصادی استثنایی. در این زمینه، گردشگری قابل دسترس هم به نفع افراد دارای معلولیت است، بلکه به نفع همه جوامع است. هریک از گروه‌های هدف گردشگری دسترس‌پذیر نیازی خاص دارند. امروزه شرکت‌های متعددی در حال طراحی محصولات و خدماتی هستند که بتواند برای همه قابل استفاده باشد. به طوری که همه افراد بتوانند از سفر خود لذت ببرند و تجربه‌های فراموش نشدنی را کسب کنند. از این جهت سیستم حمل و نقل، اقامتگاه ها، اماکن تاریخی و فرهنگی، جاذبه‌های طبیعی و غیره باید قابل دسترس برای همگان شوند.

در این زمینه، دبیرکل سازمان جهانی جهانگردی ملل متحد اظهار داشته است: ۱- دسترس‌پذیری، رکن اساسی سیاست‌های گردشگری پایدار و مسئولانه است. ۲- ضروریات حقوق بشر و فرصتی بی‌نظیر برای کسب و کارها به شمار می‌رود. ۳- نه تنها افراد ناتوان یا افراد با نیازهای ویژه، بلکه همگان از فواید گردشگری دسترس‌پذیر بهره‌مند می‌شوند. به عبارت دیگر اگر یک خانواده نتواند با فرزند معلول خود سفر کند، کسب و کارهای گردشگری یک مشتری را از دست نداده‌اند بلکه یک خانواده را از دست داده است. همچنین افراد با نیاز خاص و همراهانشان اقامت‌های طولانی‌تری نسبت به دیگر مسافرین در هتل‌ها دارند. ۴- فرصت طلایی برای کسب و کارهای حوزه گردشگری است. ۵- از محصولات و خدمات خود درآمد بیشتری کسب می‌کنند و از سوی دیگر گردشگری دسترس‌پذیر برای همگان ایجاد می‌شود.

بنا بر اظهارات زوراب پولولیکاشویلی، دبیرکل UNWTO «محیط‌ها و خدمات گردشگری اغلب بدون در نظر گرفتن الزامات دسترسی متفاوتی که بازدیدکنندگان و افراد محلی ممکن است داشته باشند، طراحی می‌شوند. بخش گردشگری باید دسترسی را در اولویت قرار دهد. این می‌تواند یک تغییر واقعی برای مقاصد و مشاغل باشد و به آن‌ها کمک کند تا از بحران نجات پیدا کنند و به روشی فراگیرتر و انعطاف‌پذیرتر رشد کنند.

موانع سفر و گردشگری برای افراد دارای معلولیت

افراد دارای معلولیت تجربه گردشگری متفاوتی از سفر دارند. نظر بسیاری از آن‌ها تجربه سفر شامل دشواری‌های مرتبط با حمل و نقل عمومی، محل اقامت و خدمات قابل دسترس، چک کردن چمدان در هواپیما، رزرو اتاق و غیره برای رفع نیازهای دسترسی، اغلب دشوار، پرهزینه و زمان‌بر است.

دسترسی فیزیکی به حمل و نقل عمومی، بازدید از مقصد گردشگری، اقامت در هتل و دیگر مکان‌ها و جاذبه‌ها برای معلولان بسیار مشکل است. دسترسی به اطلاعات گردشگری، رزرو خدمات به صورت آنلاین نیز با توجه به نیاز معلولان طراحی نشده است. همین مسائل موجب شده است سفر کردن برای آن‌ها امری ناممکن شود.

این فقدان دسترسی، تاثیر مستقیم و منفی بر تعداد گردشگران و کیفیت مقاصد و محصولات گردشگری داشته است. احتمالا مسافران زیادی، مشکلات دسترسی را تجربه می‌کنند. با توجه به مقاصد مختلف گردشگری، معلولان نیاز به انواع مختلف ویلچر برای دسترسی در مکان‌های مختلف داشته است. بعنوان مثال برای استفاده در ساحل، ماسه و آب و اماکن متنوع گردشگری که این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد.

اقدامات سازمان جهانی گردشگری

یکی از مهم‌ترین اقدامات در این حوزه چارچوب همکاری عمده بین UNWTO و سازمان‌های افراد معلول (DPOs)، به ویژه بنیاد اسپانیایی ONCE برای همکاری و شمول اجتماعی افراد دارای معلولیت بوده است. شبکه اروپایی برای گردشگری قابل دسترس، کتابچه راهنمای گردشگری قابل دسترس برای همه تهیه کرده است. در این کتابچه، توصیه‌های خاص را به منظور ایجاد مکان‌های توریستی قابل دسترس از سوی شرکت‌های گردشگری را برای مقاصد گردشگری به منظور ارزیابی، نظارت و مدیریت دسترس‌پذیری و مطرح ساختن فعالیت‌ها الزامی می‌داند. در نهایت باید گفت که هدف نهایی این فعالیت‌ها، حصول اطمینان از فرآهم آمدن امکان دسترسی افراد دارای معلولیت به مکان‌ها، سیستم‌های حمل و نقل و کانال‌های ارتباطی و اطلاعاتی است.

توصیه‌هایی برای گردشگری فراگیر

حمایت مقاصد و سازمان‌های افراد معلول (DPOs) است.
انطباق پروتکل‌ها با توجه به اینکه مشتریان ممکن است توانایی‌ها و الزامات متفاوتی داشته باشند از دستورالعمل UNWTO در مورد تطبیق پروتکل‌های ایمنی و بهداشت عمومی پیروی کنند.
در نظر گرفتن دسترسی به عنوان یک مزیت رقابتی، بهبود خدمات به مشتریان و استفاده از استانداردهای بین‌المللی هماهنگ برای ارتقای کیفیت زندگی همه
آموزش کارکنان حوزه گردشگری، گسترش آموزش‌های حرفه‌ای برای ارائه خدمات بهتر به گردشگران با توانایی‌های مختلف و تضمین فرصت‌های برابر در نیروی کار گردشگری
نوآوری و تحول دیجیتال، پذیرش نوآوری برای ایمن‌تر کردن، هوشمندتر کردن و آسان‌تر کردن سفر و گردشگری برای همه
این دستورالعمل‌ها نشان دهنده تعهد مداوم UNWTO به گردشگری فراگیر است که در چارچوب کنوانسیون UNWTO در مورد اخلاقیات گردشگری گنجانده شده است و از امضاکنندگان درخواست کرده تا گردشگری را برای افراد دارای معلولیت تسهیل کنند.

مقصد گردشگری قابل دسترس” در سال ۲۰۱۹ توسط UNWTO و بنیاد ONCE راه‌اندازی شد تا مقاصد گردشگری قابل دسترسی را شناسایی و تبلیغ کنند.

از این رو سازمان جهانی گردشگری، گردشگری دسترس‌پذیر را فرصتی سودآور برای کسب و کارهای فعال در حوزه گردشگری معرفی می‌کند.

توصیه سازمان جهانی گردشگری در حوزه‌های حمل و نقل، مقصد گردشگری، محل اقامت و رستوران‌ها برای گردشگران دارای معلولیت به شرح ذیل است:

حمل و نقل

کارمندان و مسئولین این حوزه می‌بایست برای افراد دارای معلولیت، سالمندان و زنان باردار صندلی رزرو و اولویت دسترسی را بدون خطر انداختن کسی مراقبت و خدمات ویژه را در دسترس آن‌ها قرار دهند.
– پروتکل‌های بهداشتی در فرودگاه، ایستگاه‌های قطار برای مسافران دارای معلولیت در نظر گرفته شود

تجهیزات حرکتی برای کمک‌رسانی جهت دسترسی به امکانات حمل و نقل در دسترس قرار گرفته و بطور منظم ضدعفونی شود.
به گردشگران دارای معلولیت توصیه می‌شود قبل از سفر، امکان سفرهای مستقیم اینترنتی به مقصد را خریداری کرده تا در معرض خطرات و موانع نباشند.
بازنگری بر اعلام ساعات کار شرکت‌های اجاره دستگاه‌های متحرک در مقصد گردشگری، مد نظر قرار گیرد.

مقصد گردشگری

پروتکل بهداشتی را برای بازدیدکنندگان دارای معلولیت در موزه‌ها بطور جدی مورد لحاظ قرار دهند.
امکان ظرفیت حمل و امنیت در بناهای تاریخی، سینما، تئاتر و کنسرت برای افراد دارای معلولیت رعایت شود.
رعایت پروتکل بهداشتی در پارک‌ها، اماکن ورزشی که اغلب در دسترس همگان قرار دارد، ضدعفونی شود.

واحدهای اقامتی، کافه‌ها و رستوران ها

لزوم قرارگیری میزهای قابل دسترس (ارتفاع پیشخوان، موقعیت جداکننده، و…) برای افراد دارای معلولیت
رعایت فواصل فیزیکی در میزهای سرویس غذا جهت امنیت گردشگران دارای معلولیت
خودداری از مسدود کردن مسیرهای دسترسی رستوران‌ها و پیاده‌روی افراد دارای معلولیت
دسترسی آسان تجهیزات مجموعه‌های پذیرایی برای گردشگران دارای معلولیت
آموزش کارکنان گردشگری برای ارائه خدمات مناسب

معرفی سازمان پیشرو در زمینه گردشگری دسترس‌پذیر برای همه

مهم‌ترین نهاد فعال تا به امروز، شبکه اروپایی گردشگری دسترس‌پذیر [ENAT] است که یک انجمن غیرانتفاعی بشمار می‌رود و با سازمان‌هایی که هدف‌شان در زمینه مطالعه و ارتقای عملکرد گردشگری دسترس‌پذیر است همکاری می‌کند.

اعضای ENAT را می‌توان در بیش از ۳۰ کشور و ۵ قاره جهان یافت. فعالیت‌های توسعه‌ای این اعضا در بسیاری از زمینه‌های مختلف مانند مدیریت مقصد، بازاریابی، حمل و نقل، برگزاری تور، آموزش کارکنان و تورلیدرها، استانداردسازی و ارائه خدمات ویژه بسیار حائز اهمیت است. این انجمن باور دارد سرمایه‌گذاری در گردشگری دسترس‌پذیر می‌تواند بازده مالی بالایی داشته باشد. حتی زمانی که بازار به طور کلی درحال رکود است.

هدف ENAT، ترویج توسعه گردشگری دسترس‌پذیر به عنوان ابزاری برای کاهش تبعیض در زندگی افراد معلول است و این موجب ترویج مشارکت اجتماعی وسیع‌تر آنان در سطح بین‌المللی خواهد شد. افرادی که دارای معلولیت‌های جسمی یا حسی، مسن و شاید کمی ناتوان، زنان باردار، خانواده‌های با کودکان کوچک و افرادی که دارای بیماری مزمن و یا موقت هستند هر کدام به نحوی با مشکلات روبه‌رو می‌شوند. همه این افراد نیاز به گردشگری دسترس‌پذیر دارند. این انجمن کمک می‌کند که اروپا به عنوان یک مقصد دسترس‌پذیر معرفی شود. به طوری که همه مسافرین بتوانند آزادانه حرکت کنند، از تجربه‌های جدید لذت ببرند و مطمئن باشند که خدمات مورد نیاز و انتظار را دریافت می‌کنند. این انجمن و اعضایش در تلاشند تا گردشگری دسترس‌پذیر را یک اولویت مهم قلمداد کنند زیرا هم به نفع گردشگران است و هم پایدار بودن درازمدت صنعت گردشگری را تضمین می‌کند.

البته این انجمن غیرانتفاعی مختص به کشورهای اروپایی نیست. تازه‌ترین پروژه آن‌ها با نام دسترسی به چین و فرهنگ در سال ۲۰۱۸ شروع شد. این پروژه به طور کامل با کمک تأمین مالی مربوط به خانم سون جی که جوان معلول چینی است شروع شده است تا خدمات اطلاع‌رسانی گردشگری را در دسترس قرار دهد و فرصت‌های فرهنگی را برای مسافران چینی و خارجی با نیازهای خاص فراهم کند. انجمن هم چنین در حال جذب متخصصان صنعت گردشگری برای آموزش و آماده‌سازی آن‌ها برای اقتصاد جدید است که بیش از پیش به نیاز افرادتوجه کند.

تعدادی از مهم‌ترین مؤسسات توریسم معلولان 

موسسه توریسم معلولان (Sage Traveling) 

این مؤسسه در سال ۲۰۰۹ توسط جان سیج، یک معلول عاشق سفر شکل گرفت. در واقع او به جمع آوری اطلاعات و نیز تجربیات شخصی به کشورهای اروپایی در مورد جاذبه‌های توریستی، هتل‌ها و وسائل حمل و نقل اروپایی پرداخت. نکته جالب این است که او با صندلی چرخدار خود به بیش از ۱۲۰ شهر اروپایی سفر کرده است.

مؤسسه مسافرتی معلولان (Wheelchair Holiday) 

این مؤسسه در انگلستان قرار دارد و فعالیت آن شامل یک برنامه جامع سفر برای معلولان است؛ از امکانات اقامتی خاص در هتل‌ها گرفته تا خدمات فرودگاهی، پرواز، ترانسفر و غیره تمام این نقاط از امکانات مناسب برای جابجایی افراد با صندلی‌های چرخدار برخوردار است. ضمن اینکه همه چیز از عرض درب، ارتفاع تخت خواب، درصد شیب سطوح شیب‌دار برای راحتی جابجایی و اسکان افراد معلول مورد بررسی قرار گرفته است.

مؤسسه توریستی معلولان و سالمندان (GRABO Tours Reisen) 

این سازمان یکی از معتبرترین آژانس‌های مسافرتی معلولان و سالمندان است که به برگزاری تورهای تخصصی برای افراد معلول می‌پردازد. آژانس فوق در طول ۱۵ سال فعالیت خود، بیش از ۲۰۰ تور خارجی برای افراد معلول در پنج قاره جهان برگزار کرده است. اما نکته جالب در مورد این آژانس این است که حتی تورهای عمومی و غیرتخصصی این سازمان هم برای حضور معلولان مناسب است. ضمن اینکه افراد سالمند هم تحت پوشش تورهای تخصصی این آژانس قرار دارند و از سال ۲۰۰۰ با قطار، کشتی و یا هواپیما، کشورهایی چون ویتنام، چین، تبت، آفریقای جنوبی، تونس، اسپانیا، بلغارستان و حتی قطب شمال را نیز درنوردیده‌اند.

چند نمونه از خدمات گردشگری کشورها برای معلولان

۱- ساحل گردشگری معلولان در کانکون مکزیک

ساحل کانکون با رمپ‌های مخصوص معلولان، صندلی‌ها و رمپ ساحلی، صندلی چرخدار مخصوص ساحل، واکر ساحلی، عصای مچی ساحلی و صندلی ویژه شنا کردن معلولان است. اولین ساحل به منظور گردشگری معلولان است که به افراد ناتوان جسمی این مژده را می‌دهد که از دریا و ساحل مانند هر کس دیگری استفاده کنند.

این ساحل یک پروژه مهم برای شهرداری کانکون بود. مسئولین این پروژه گفته‌اند که کانکون باید یک مقصد چند فرهنگی، جامع و مناسب برای همه مردم باشد و این شهر میزبان هرفردی فارغ از شرایط فیزیکی، اجتماعی یا اقتصادی باشد شهردار کانکون در افتتاحیه این پروژه متن زیر را سخنرانی کرده است:

این برنامه، گردشگری اجتماعی را برای مردم کانکون ترویج کرده است؛ زیرا کسانی که از میراث مکزیک‌ها مراقبت می‌کنند، حق دارند از آن بهره‌مند شوند. برای این، نیازهای همه افراد، به ویژه افراد معلول و سالخوردگان، باید در نظر گرفته شود تا بتوانند از دریا و امکانات ساحل بهره ببرند.

این ساحل یک رمپ ۱۸ متری دارد که از پارکینگ به کنار ساحل می‌رسد تا برای افراد مختلف راحت‌تر در دسترس باشد. همچنین ویلچرهای آبی نیز برای آن‌هایی که نیاز دارند در آب راه بروند تعبیه شده است. این ساحل به این منظور درست شده است که افراد با ناتوانی‌های جسمی، برای سفر به کانکون احساس راحتی کنند.

وجود هتل‌های مناسب معلولان از یک سو و امکانات موجود در ساحل از سوی دیگر قابل مشاهده است این مکان بستری را فراهم کرده برای آن‌هایی که قادر به شنا کردن نیستند و تجهیزاتی تعبیه شده که به آن‌ها امکان رفتن به زیر آب و تماشای مرجان‌های ساحلی و لاک‌پشت‌های سبز را بدهد. همچنین با توجه به وجود بنای تاریخی، دسترسی به این مکان تاریخی نیز از طریق ویلچر برای اینگونه افراد امکان‌پذیر است که این موضوع، یکی از مزیت‌های بزرگ آن نسبت به سایر مکان‌های مشابه به شمار می‌رود.

۲- مورگانز واندرلند (Morgan’s Wonderland) در شهر سن آنتونیو ایالات تگزاس

مورگانز واندرلند، شهر بازی و پارک آبی است که برای معلولان جسمی و ذهنی ساخته شده است. این شهر بازی که در شهر سن آنتونیو در ایالت تگزاس آمریکا واقع شده، توسط فردی به نامگوردون هارتمن طراحی شده است. هارتمن که خود صاحب دختری با مشکلات شناختی شدید است، در سال ۲۰۰۵ ایده ساخت این شهر بازی خاص را به عمل تبدیل کرد.

این شهر بازی مانند شهر بازی‌های معمولی امکاناتی چون سرسره‌های متنوع، بخش‌ها و زمین‌های بازی گوناگون دارد؛ با این تفاوت که این وسایل برای کودکان و افراد دارای معلولیت‌های ذهنی و جسمی مناسب‌سازی شده است. از دیگر امکانات این پارک فوق‌العاده می‌توان به ویلچرهای ضدآب، خانه نوری هفت طبقه و امکان استفاده از ویلچر در تمام وسایل بازی اشاره کرد. همچنین یکی دیگر از بخش‌های شگفت‌انگیز پارک، پارک حسی است که با بهره‌گیری از حس لامسه، نور و صدا، فضای شادی را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است. ضمن اینکه جمعیت بازدیدکننده به طور مستمر مورد کنترل قرار می‌گیرند تا شلوغی و ازدحام باعث آزار کودکان دارای مشکلات خاص نشود.

۳- بارسلونا، اسپانیا

با وجود تلاش‌هایی که از سوی مقامات توریسم اسپانیا و به ویژه ایالت کاتالونیا در زمینه گردشگری معلولان صورت گرفته، سرازیر شدن این میزان از گردشگران معلول به بارسلونا عجیب نیست. بارسلونا با داشتن ۸۰ درصد ایستگاه‌های مترو و ۱۰۰ درصد اتوبوس‌های مناسب برای معلولان و نیز خیابان‌های مسطح و سنگفرش شده، مقصدی ایده آل برای معلولان است. تردد در سایر مکان‌های دیدنی مانند بازار معروف De la Boqueria و نیز la Rumbla برای معلولان راحت است. ضمن اینکه در سواحل این شهر هم همیشه ویلچرهای مخصوص جهت دسترسی معلولان به سواحل وجود دارد.

۴- سیسیل، ایتالیا

ایتالیا به عنوان مقصدی برای سفر گردشگران ماجراجویانه و گردشگرانی که دارای معلولیت هستند مناسب است. به خاطر داشتن موزه‌های لمسی، باغ‌های گیاه‌شناسی حسی حتی افراد نابینا و معلولان جسمی و حرکتی هم در این شهر می‌توانند از غواصی، رانندگی در جاده‌های بیرون شهر، ماهیگیری سنتی سیسیلی‌ها و حتی ساختن روغن زیتون هم لذت ببرند. شاید جالب‌تر از همه این باشد که سیسیل میزبان دو رکورد گینس است. نخستین شیرجه از ارتفاع ۵۹ متری توسط یک معلول و نیز نخستین شیرجه از ارتفاع ۴۱ متری توسط یک زن نابینا صورت پذیرفته است.

منبع:میراث آریا