ابریشم؛ سرمایه مغفول «بسک»
با وجود ثبت‌ملی «بسک» در استان خراستان‌رضوی به‌عنوان «روستای ملی ابریشم‌کشی»، واردات بی‌رویه ابریشم مانع رونق کسب‌وکار تولیدکنندگان شده‌است.
روستای «بسک» از توابع شهرستان تربت حیدریه در استان خراسان‌رضوی در ١١تیرماه ۱۳۹۷ به‌عنوان «روستای ملی ابریشم‌کشی» به ثبت ملی رسید؛ وجود ۹۲چرخ و کارگاه ابریشم‌کشی و تولید ماهانه حدود ۹۰کیلوگرم نخ ابریشم، از ویژگی‌های این روستای ملی به‌شمار می‌رود. روستای بسک و شهرستان «بایگ»، قدمت چندصد ساله در تولید ابریشم دارند و یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این محصول در کل کشور محسوب می‌شوند. ابریشم به لحاظ قیمت یکی از پرارزش‌ترین تولیدات صنایع‌دستی است، اما با این حال فعالان این رشته اوضاع و احوال اقتصادی مناسبی ندارند.
ثبت ملی بسک و بایگ
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی استان خراسان‌رضوی دراین باره به خبرنگار همشهری آنلاین می‌گوید: برای تحقق اهداف سازمانی وزارت میراث فرهنگی، این اداره‌کل روستاهایی که استعداد بالایی در زمینه صنایع‌دستی دارند را شناسایی و پس از کارشناسی، به وزارتخانه معرفی می‌کند. «محمد مطیع» می‌افزاید: بعد از کارشناسی و برگزاری جلسه‌های داوری، این روستاها ابتدا به ثبت ملی و درصورت داشتن شرایط لازم به ثبت جهانی نیز خواهند رسید. این امکان برای شهرهای دارای خلاقیت‌های خاص نیز وجود دارد.
وی با بیان اینکه روستای بسک و شهر بایگ از توابع شهرستان تربت حیدریه، به‌عنوان مراکز ابریشم‌کشی به ثبت ملی رسیده‌اند، ادامه می‌دهد: براساس آخرین سرشماری، در روستای بسک ۱۱۷ خانوار با جمعیت ۳۴۲ نفر سکونت دارند. از این تعداد خانوار، ۹۲ خانواده کارگاه خانگی ابرشیم‌کشی دارند و دراین حرفه مشغول به‌کارند.
این مسئول با بیان اینکه بسک در یک موقعیت جغرافیای بسیار زیبا قرار دارد و اگر امکانات گردشگری و بوم‌گردی دراین روستا گسترش یابد رفت وآمد گردشگران نیز بیشتر خواهد شد، عنوان می‌کند: این موضوع زمینه‌ساز رونق نسبی بازار فروش ابریشم نیز می‌شود. بسک باید در مرحله بعدی به ثبت جهانی برسد، اما تحقق این مسأله مستلزم ایجاد زیرساخت‌های گردشگری دراین روستاست، چراکه کارشناسان شورای جهانی بر مبنای وجود زیرساخت‌های اولیه، برای ثبت جهانی تصمیم‌گیری می‌کنند.
تولید ابریشم
مطیع اظهار می‌کند: حدود ۷۰ درصد از ابریشم کشور در کارگاه‌های ابریشم‌کشی روستای بسک و شهرستان بایگ تولید می‌شود. این کارگاه‌ها بین ۳ تا ۴ ماه در سال فعالیت می‌کنند و بعد از آن به‌دلیل نبود نوغان کرم ابریشم تعطیل می‌شوند.
وی می‌افزاید: برای اینکه حرفه‌های مربوط به تولید ابریشم دراین شهر و روستا در ماه‌های دیگر سال به کار خود ادامه دهند، اداره‌کل میراث فرهنگی خراسان‌رضوی کارگاه‌های زری‌بافی، نواربافی و ابریشم‌بافی را در بسک و بایگ راه‌اندازی کرده‌است.
مقابله با خام‌فروشی
مطیع همچنین با بیان اینکه برای آموزش رشته‌های زری‌بافی، نواربافی و ابریشم‌بافی تعدادی از فعالان جوان دراین زمینه برای فراگیری آموزش‌های لازم به تهران اعزام شدند، می‌گوید: ابریشم‌بافی یکی از رشته‌های بسیار باارزش و درآمدزا در زمینه تولید ابریشم است که هم دستگاه‌های تولید و هم تولیدات این رشته بسیار گران‌قیمت هستند.
وی ادامه می‌دهد: معدن نقره و طلای زرمهر در مجاورت روستای بسک قرار دارد و این موضوع می‌تواند در تولید زری‌بافی و همچنین گلابتون (رشته‌های نازک طلا و نقره که همراه تارهای ابریشم در زری‌بافی به‌کار می‌رود) بسیار موثر باشد.
این مسئول عنوان می‌کند: تولید نخ گلابتون که در ساخت صنایع‌دستی مناطق مختلف کشور کاربرد بسیاری دارد نیز در دستورکار اداره‌کل میراث فرهنگی استان قرار دارد. دستگاه‌های مربوط به تولید نخ گلابتون بسیار گران‌قیمت است و براساس رایزنی‌هایی که با بخش‌خصوصی انجام شده به‌زودی این دستگاه‌ها تهیه خواهد شد و با استفاده از طلا و نقره معدن زرمهر، تولید نخ گلابتون که در زری‌بافی کاربرد بسیاری دارد، در بسک و بایگ آغاز خواهد شد.
مطیع با بیان اینکه با توجه به فاصله بسیار کم معدن زرمهر با روستای بسک و شهر بایگ، مواد اولیه تولید نخ گلابتون اعم از طلا، نقره و ابریشم در کنارهم قرار دارند که ظرفیتی بسیارعالی برای این منطقه محسوب می‌شود، اظهار می‌کند: اما تاکنون این ۳ کانون با یکدیگر به‌طورکامل هماهنگ نبوده‌اند و ابریشم تولیدی به‌صورت خام‌فروشی عرضه می‌شود، درحالی‌که می‌توان با راهبردی صحیح، ارزش‌افزوده بسیارخوبی برای منطقه به ارمغان آورد.
وی می‌افزاید: علاوه بر خانه صنایع‌دستی که در روستای بسک ساخته شده‌است، به‌زودی یک مرکز آفرینش‌های صنایع‌دستی با قطعه زمینی که در اختیار اداره کل میراث‌فرهنگی استان قرار داده شد، دراین روستا ساخته می‌شود. درحال‌حاضر نقشه‌های فاز یک و دو این مجموعه آماده و قسمت زیادی از فونداسیون نیز اجرا شده‌است.
لزوم حمایت از تولیدکنندگان
مطیع درباره وضعیت اقتصادی تولیدکنندگان ابریشم در بسک نیز اظهار می‌کند: دستگاه‌های نواربافی با ۵۰۰ هزارتومان در کارگاه‌های خانگی در روستای بسک راه‌اندازی شده‌اند و برای بافنده ماهانه ۱۰۰ تا ۵۰۰ هزارتومان درآمدزایی دارد. شاید با این درآمد در روستا بتوان گذران زندگی کرد، اما با ایجاد مراحل بعدی نواربافی یعنی استفاده در تولید لباس، می‌توان درآمد بسیار بهتری برای این بافنده‌ها ایجاد کرد.
وی تصریح می‌کند: یکی از مشکلات موجود دراین بخش، نبود هماهنگی کافی میان دستگاه‌های مربوط است. به‌عنوان مثال طراحان مُد و لباس هیچ‌گاه توجه مناسبی به این تولیدات با ارزش نداشته‌اند، درحالی‌که مثلا استفاده از نواربافی در دوخت مانتو می‌تواند علاوه بر زیبایی، یک اصالت ایرانی نیز به این تولیدات ببخشد.
این مسئول می‌افزاید: تاکنون هیچ تسهیلات یا بسته تشویقی‌ای برای فروشگاه‌های صنایع‌دستی درنظر گرفته نشده‌است. بنابراین افراد، سرمایه خود را در جای دیگری صرف می‌کنند، درصورتی‌که ایجاد فروشگاه‌های صنایع‌دستی علاوه بر دلگرمی، کمک بسیاری به تولیدکنندگان این بخش برای فروش تولیدات می‌کند و زمینه ساز رونق تولید نیز می‌شود.
ناهماهنگی دستگاه‌ها
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی استان خراسان‌رضوی با بیان اینکه اداره ارشاد اسلامی، استانداری، فرمانداری و اداره بازرگانی از دستگاه‌هایی هستند که می‌توانند به پیشبرد اهداف تعیین‌شده در مراکز ثبت ملی کمک قابل‌توجهی بکنند، می‌گوید: ساماندهی وضعیت تولیدکنندگان ابریشم نیازمند همکاری دستگاه‌های مختلف است. اداره‌کل میراث‌فرهنگی خراسان‌رضوی به تنهایی نمی‌تواند همه مراحل تولید تا فروش و ایجاد بازار را به سرانجام برساند.
وی می‌افزاید: تنها اکتفا کردن به ثبت ملی یک روستا یا شهر و رها کردن ادامه کار، نه‌تنها تأثیر مثبتی ندارد بلکه سبب سرخوردگی فعالان این حوزه می‌شود، چراکه ثبت ملی باید آغازی برای رونق بخشیدن به کسب‌وکار تولیدکنندگان باشد که در عمل این اتفاق نیفتاده است.
این مسئول ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم صادرات ابریشم را رونق دهیم، باید تسهیلات صادراتی نیز درنظر بگیریم. البته منظور از تسهیلات تنها پرداخت وام نیست، هموار کردن راه صادرات مهم‌ترین موضوع دراین بخش است. درحال‌حاضر برای صادرات این محصول باید مراحل دشواری را طی کرد که همین مساله زمینه‌ساز افزایش قاچاق شده‌است.
وی با بیان اینکه واردات و صادرات باید طبق قاعده و به‌صورت کنترل شده انجام شود، عنوان می‌کند: واردات ابریشم چینی ضربه مهلکی به تولیدکنندگان ابریشم در روستای بسک و شهر بایگ وارد کرده‌است، چراکه این واردات بی‌رویه و بیش‌از نیاز کشور انجام می‌شود و سودجویی واردگنندگان، سبب زیان بیش‌از حد تولیدکنندگان داخلی ابریشم شده‌است.
مطیع اضافه می‌کند: حتی اگر در بسک و بایگ تولید ابریشم ۱۰۰ برابر افزایش یابد و همچنین حمایت‌ها گسترش پیدا کند، باز حریف ابریشم ارزان‌تر وارداتی چینی نمی‌شود. باید واردات ابریشم مدیریت شود و با تولید داخلی هماهنگی داشته باشد.
منبع:همشهری