غبار فراموشی بر بیمارستان انگلیسی‌ها در یزد
بیمارستان مرسلین یزد با بیش از ۲۰۰ سال قدمت از بناهای فاخر استان یزد است که در این سال‌ها به عنوان خانه مسکونی مورد استفاده گرفته ولی به دنبال واگذاری این بنای ثبت شده در فهرست ملی، اکنون برای بازگشایی آن و اضافه شدن آن در تاسیسات گردشگری شهر جهانی یزد برنامه‌های خوبی در دست اقدام است.
بنای تاریخی بیمارستان مرسلین که جزو ابنیه تاریخی و ارزشمند یزد به شمار می‌رود که در تاریخ یزد به بیمارستان انگلیسی‌ها مشهور است. این بنای مهم تاریخی در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده اما هنوز برای بازدید گردشگران آماده‌سازی نشده است.
البته تغییراتی در ظاهر این بنای تاریخی و ثبتی که در حال حاضر به عنوان بنایی مسکونی از آن استفاده می‌شود، به وجود آمده اما گویا کالبد بنا همچنان سالم است.
این بنای ارزشمند تاریخی که در آن نیز زندگی مسالمت آمیز ادیان ریشه دارد، در گذشته ساختمان یک بیمارستان بوده که گودرز تاجر زرتشتی یزد نیز یک کاروانسرای بزرگ و زیبا را با تمام متعلقاتش از جمله خانه‌ای را برای ایجاد بخش مردان ساختمان این بیمارستان اهدا کرد.
خوشبختانه ساختمان خاص این منزلگاه موقتی کاروان‌ها، کاربری خوبی برای استفاده بیمارستان داشت و حیاط اصلی مرکزی که زمانی جای خران و اسبان و قاطران و شتران بود، مبدل به باغ زیبایی شد و حجره‌های قدیمی ساربانان و چارواداران و مکاری‌ها به اطاق‌ها و بخش‌های استراحت و درمان و سایر اقدامات خیرخواهانه بیمارستانی تبدیل شد.
زرتشتیان ۲۰۰ پوند و مسلمین نیز مبالغی برای ساخت این بیمارستان پرداختند، مریضخانه انگلیسی‌ها در یزد که پس از واحد کرمان و پیش از واحد شیراز آغاز به کار کرد، همانند بیمارستان‌های این دو شهر به نام «بیمارستان مرسلین انگلیس» نامیده شد. میسیونرهای مسیحی یک سال بعد و در سال ۱۸۹۹ میلادی نیز بیمارستانی جدید برای زنان و زایمان در یزد تاسیس کردند.
بیمارستان ۲۰۰ ساله انگلیسی‌های یزد و عمل جراحی چشم نماینده یزد!
«پیام شمس‌الدینی» پژوهشگر تاریخ پزشکی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به تاریخچه بیمارستان مرسلین یزد، اظهار می‌کند: این بیمارستان در سال ۱۸۹۹ میلادی به دست انجمن مبلغان مسیحی لندن در محله گازرگاه یزد تأسیس شد اما به نظر می‌رسد که پیش از این گروه نیز پزشکان انگلیسی که در خدمت کمپانی هند شرقی بودند، در سایر شهرهای جنوبی ایران درمانگاه‌هایی ایجاد کرده‌اند.
وی اضافه می‌کند: البته تاریخ تأسیس این بیمارستان به اعتبار سنگ مرمری که بر سر در آن نصب بوده، ۱۸۹۹ میلادی است اما در منابع دیگر ۱۸۹۸ میلادی نیز آمده که رقم صحیحی نیست.
این پژوهشگر که دارای دکترای ایران‌شناسی است، با تأکید بر این‌که «وایت» پزشک این بیمارستان بود، می‌گوید: دکتر وایت با «میرزا مرتضی‌خان حافظ‌الصحه» طبیب یزدی دوستی داشت و گاه در بیمارستان به تدریس علوم پزشکی می‌پرداخت.
وی ادامه می‌دهد: دکتر وایت یک‌بار در یزد کتک خورد که علت آن ورود با سواره به مسجد مصلای یزد بود و همین مسئله موجب شد تا از طلاب یزدی کتک بخورد.
شمس‌الدینی در مورد خاطرات این پزشک انگلیسی در یزد نیز می‌گوید: «سید محمد رضوی» ملقب به «نواب وکیل» نماینده مردم یزد در اولین دوره مجلس شورای ملی، در کتاب خاطراتش از او و عملی که بر چشم راستش انجام داده، یاد کرده است.
وی در این رابطه می‌گوید: این شهروند یزدی نوشته است که «چون نبود نور چشم خیلی کار را بر من سخت کرد که نمی‌دانستم خط بخوانم و بنویسم و به کلی ریشه اموات من از هم گسیخته شده بود، لاعلاج رفتم مریضخانه دکتر وایت. چشم مرا در تاریک‌خانه معاینه کرد و گفت: چشم چپ چندان عیبی ندارد، می‌توان بدون عمل کردن به واسطه سورمه و ادویه‌جات او را اصلاح کرد که خط بخواند ولی چشم راست یک طبقه عیب کرده . ناچارم از این که سوزن بزنم و قوه بدهم، چه می‌فرمایید؟»
وی ادامه می‌دهد: «دکتر اسباب جراحی را حاضر کردند از آن جمله تختخواب و تسمه‌های بستن دست‌وپا بود. آن وقت مرا بر روی تخت خوابانید، کمانی انداخت دور حدقه که پلک‌ها را گشاده نگاه داشت، آن وقت سوزن بسیار بزرگی بیرون آورد و دو قسمت از آن سوزن را در دیده فرو برد. پس از چندی فی‌الجمله چشمم بهتر شد.»
این پژوهشگر در مورد سرقت از بیمارستان مرسلین نیز خاطرنشان می‌کند: در بحبوحه جنگ جهانی اول با ورود گروهی از آلمان‌ها به یزد و هجوم آن‌ها به کنسول‌خانه انگلیس و بانک شاهنشاهی، به بیمارستان مرسلین نیز دستبرد زده شد.
وی اضافه می‌کند: در این سرقت، آلمانی‌ها در مریضخانه هر چه جواهرات قابل استفاده و کاربردی برای بیمارستان بود را از بیمارستان خارج کردند و تمام انگلیسی‌های در یزد از رئیس کنسول و رئیس بانک و دکتر مریضخانه و غیره نیز که در قلعه حکومتی سردار حشمت، گرد هم آمده بودند با وضعی فلاکت‌بار از یزد خارج شدند.
این پژوهشگر با بیان این که پس از مدت کوتاهی از اخراج انگلیسی‌ها از یزد، ژنرال «سر پرسی سایکس» (نماینده نظامی انگلستان و مأمور تأسیس کنسولگری انگلیس در کرمان و سیستان همچنین سرکنسول کشورش در خراسان و یک شرق‌شناس) در ۱۴ اوت ۱۹۱۶ وارد یزد شد، می‌گوید: اوضاع آرام بود و دکتر وایت از او و افرادش در بیمارستان پذیرایی کردند.
شمس‌الدینی در رابطه با این بیمارستان یادآور می‌شود: بنا بر روایت کشیش پال هنت از آبادی کلیسای اصفهان، دکتر «جان کل من» به‌عنوان آخرین پزشک مریضخانه مرسلین روزانه ۵۰ تا ۷۰ بیمار را پذیرش می‌کرده و برای مداوای بیماران به روستاهای اطراف یزد نیز می‌رفته است.
به گفته این پژوهشگر ایران‌شناس، پس از انقلاب اسلامی دکتر «جان کل من» در ۱۰ اوت ۱۹۸۰ میلادی یا ۱۱ مرداد ۱۳۵۹ از یزد به تهران فراخوانده شد، بیمارستان مرسلین هم به تصرف نهادهای انقلابی درآمد و مدتی درمانگاه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود و برخلاف گزارش پال هنت، این بیمارستان در آتش نسوخت.
یک قدم تا بازگشایی اولین بیمارستان مدرن یزد
«مجیدرضا پاک باطن» که در حال حاضر بنای تاریخی بیمارستان مرسلین را برای افزودن به چرخه تاسیسات گردشگری یزد خریداری کرده است، به خبرنگار ایسنا می‌گوید: هنوز برای تعیین کاربری این بنای تاریخی در حال بررسی هستیم و به احتمال زیاد از طریق برگزاری مسابقه‌ای در سطح جهان و با استفاده از ایده‌های مشاوران خلاق و خوش فکر داخلی و خارجی برای ان کاربری تعریف کنیم.
وی که معتقد است این بنای تاریخی خاص و تاریخچه ارزشمندی دارد، حفظ این بنا را ضروری و در اولویت می‌داند.
البته «امیرترقی نژاد» یکی از فعالان گردشگری استان یزد نیز در مصاحبه قبلی خود با ایسنا، این بیمارستان را موثر در توسعه گردشگری سلامت عنوان کرده و استفاده از ظرفیت آن را ضروری دانسته است.
منبع:ایسنا