ردپای تکنولوژی در توسعه صنایع‌دستی
تمدن جهانی امروز، پهنه‌ای است متشکل از روابط پیچیده تجاری اقتصادی و تعاملات ژرف فرهنگی که بیش از پیش به سوی قرابت کشورها و ارتباطات آن‌ها با یکدیگر نظر دارد. یکی از ناب‌ترین زبان‌های پیوند بشری، زبان هنر در دو وجه هنرهای زیبا و هنرهای کاربردی است. اگرچه از حدود دو قرن پیش به این سو، تقسیم‌بندی زیبا و کاربردی هنر رواج یافته، اما از گذشته‌های دور این منبع خلاقیت که نیازهای روزمره و معنوی را توامان مرتفع می‌ساخت و امروز با عنوان صنایع دستی و هنرهای سنتی از آن یاد می‌شود، همواره یکپارچه بوده و جسم و جان آدمی را حمایت می‌کرده است.
محمد مطیع، معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص نقش صنایع‌دستی در حفظ آداب و رسوم اظهار کرد: برخی از رشته‌های صنایع‌دستی ما نشات گرفته از برخی آداب و رسوم هستند و ایران کشوری است با قومیت‌های گوناگون که هر قوم، فرهنگی مخصوص به خود را دارد که در توالی سال‌ها به گونه‌ای خاص شکل گرفته و ماهیت آن قوم مشخص شده است.
وی ادامه داد: تعلق افراد به فرهنگ قوم خود سبب پایداری و تکوین آن در طول تاریخ شده که با سفر در هر گوشه و کنار سرزمین ایران فرهنگ جذاب و متفاوت آن قابل مشاهده است.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی اضافه کرد: به عنوان مثال می‌توان به لباس‌های خاصی در اطراف کلات مشهد که مردم عادی به مناسبت عروسی‌های خود به تن می‌کنند، اشاره کرد که در حال حاضر نیز به ثبت ملی هم رسیده است.
مطیع عنوان کرد: سفال لاله جین، قلم‌زنی و خاتم‌کاری‌های اصفهان، چاقو و ظرف‌های مسی زنجان، قالی‌های ترکمن و … از مواردی هستند که هرکدام ریشه در فرهنگ آن دیار دارند و این نیازهای بومی بوده که به همراه ابزار و مواد اولیه موجود در منطقه کالایی خاص را به ارمغان آورده است که این موضوع می‌تواند از پیامدهای رونق صنایع‌دستی در کشور نیز باشد.
وی در پاسخ به این سوال که صنایع دستی تا چه میزان می‌تواند بر توسعه گردشگری نقش داشته باشد، تشریح کرد: وزارتی که ما درآن مشغول به فعالیت هستیم نام وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری را با خود یدک می‌کشد که به ارتباط تنگاتنگ این سه حوزه با هم اشاره دارد.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی گفت: در سال‌های اخیر، به صنایع‌دستی در کشورهای در حال توسعه و حتی پیشرفته توجه ویژه‌ای شده است. براین اساس، فرآورده‌های صنایع‌دستی به علت ویژگی‌های خاص کاربردی آن، عدم وابستگی به تکنولوژی خارجی، ارزش افزوده بالا، زود بازده بودن، اشتغال‌زایی، رابطه مستقیم با صنعت توریسم و جهانگردی و فقدان جنبه‌های رقابتی از سوی کشورهای پیشرفته جایگاه ویژه‌ای را در اقتصاد ملی ایفا می‌کند.
صنایع‌دستی در تمام جهان از عوامل موثر جذب گردشگر محسوب می‌شود
مطیع ادامه داد: تمامی ممالک جهان اعتقاد به تاثیر متقابل صنایع‌دستی و گردشگری دارند، چرا که در عمل و تجربه دریافته‌اند هنرهای دستی یکی از عوامل بسیار موثر در جلب و جذب گردشگر در تمامی گرایش‌های ملی، منطقه‌ای و داخلی است و متقابلا به این نتیجه نیز رسیده‌اند که صنعت گردشگری می‌تواند به رشد، توسعه و گسترش صنایع‌دستی و در نهایت بهبود کیفیت آن کمک کند.
وی تصریح کرد: یک گردشگر به صنایع‌دستی اهمیت می‌دهد و صرفا برای دیدن جاذبه‌ای طبیعی یک منطقه به آن جا وارد نمی‌شود و اداره میراث فرهنگی و دیگر سازمان‌های مرتبط می‌توانند با ساخت بازار، بازارچه و مناطقی از این دست برای فروش صنایع‌دستی هنرمندان به رشد متقابل صنایع دستی و توسعه گردشگری کمک شایانی کنند.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی با اشاره به تاثیرات کرونا بر حوزه صنایع‌دستی و رشد گردشگری خاطرنشان کرد: کرونا با کاهش تعداد گردشگران یک منطقه به تبع بر رشد صنایع‌دستی آن نیز تاثیر سوء گذاشت که این خود نشان‌دهنده اثر تنگاتنگ این دو موضوع است.
تکنولوژی برای صنایع‌دستی یک فرصت دائمی است
مطیع افزود: تکنولوژی نه تنها یک تهدید برای صنایع‌دستی نیست بلکه یک فرصت دائمی است. ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که به دلیل تحولات سریع و بی‌شمار باید نگاه‌مان به آینده نزدیک، ملموس، واقعی و قابل تصور باشد. در نتیجه تکنولوژی و فناوری، تهدیدی بر صنایع‌دستی نیست بلکه یک فرصت دائمی است که از آن باید برای تولید کیفیت و سرعت بهتر استفاده شود و باید به صورت حساب شده و با مدیریت صحیح در دستور کار قرار گیرد.
وی اظهار کرد: همانطور که از نام صنایع‌دستی پیداست، تکنولوژی باید به یک مقدار کنترل شده در این صنعت به کار گرفته شود چرا که در غیر این صورت می‌تواند به وجهه آن صدمات جدی وارد کند.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: اما در پاره‌ای از موارد مجبور هستیم تکنولوژی را به عرصه صنایع‌دستی وارد کنیم؛ به عنوان مثال امروزه از چرخ سفالگری که مانند قدیم نیاز به چرخ با پا داشت استفاده نمی‌شود و در اکثر کارگاه‌ها از چرخ برقی استفاده می‌شود و اینجاست که نقش نوآوری و خلاقیت نمود بیشتری پیدا می‌کند.
مطیع ادامه داد: در بحث بازاریابی و فروش صنایع‌دستی نیز یک روش اصولی و درست باید پیاده شود؛ اما متاسفانه امروزه با توجه به اینکه در همه‌جا فروش اینترنتی رونق فراوان گرفته است، این موضوع می‌تواند برای فروش در بحث صنایع‌دستی چندان خوشایند نباشد.
وی خاطرنشان کرد: فروشگاه اینترنتی باید جایگزین فروش اینترنتی شود، به این معنی که ایجاد قابلیت فروش هم به صورت حضوی و هم به صورت اینترنتی ایجاد شود و تولیدکننده پس از تولید محصول، فروش آن را بر عهده متخصصان آن بگذارد. در بحث صنایع‌دستی تولید یک صنعت و سپس فروش هم‌زمان آن توسط یک فرد، خود می‌تواند آسیبی در این زمینه باشد که در حال حاضر مدیریت نمی‌شود.
فروش اینترنتی در نابودی بازارهای سنتی تاثیرگذار است
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در خصوص آسیب‌های موجود بر سر راه صنایع‌دستی استان گفت: متاسفانه تقویت «فروش اینترنتی» خود می‌تواند به قیمت از بین بردن بازارهای سنتی و فروشگاه‌های ما تمام شود؛ ما باید برای ورود هر تکنولوژی نحوه استفاده از آن را بیاموزیم تا به دیگر مسائل آسیبی وارد نکند.
مطیع تشریح کرد: «طراحی» از دیگر مسائلی است که به عنوان یک ضعف از آن در بحث صنایع‌دستی یاد می‌شود. برای مثال دیده می‌شود ظرف دیزی که حدود ۴۰ سال پیش با فرم و طراحی خود ساخته می‌شد امروز نیز با همان طراحی و میزان وزن و جنس در حال ساخت است. شاید بتوان گفت استفاده از این سنگ کمک شایانی به درمان برخی از بیماری‌ها خواهد کرد اما هر چیزی پوشش همان زمان را می‌طلبد.
وی افزود: عدم توجه به بحث «بسته بندی» نیز خود می‌تواند یک چالش در این حیطه به حساب آید که این امر به وفور دیده می‌شود. اصولا در صنایع‌دستی چیزی به نام بسته‌بندی مشاهده نمی‌کنیم؛ هرچند شاید با توجه به نبود اندازه استاندارد در برخی از صنایع‌دستی، این عمل کمی مشکل به نظر می‌آید اما این دلیلی بر آن نیست که در این زمینه اقدامی صورت نگیرد.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی بیان کرد: از دیگر چالش‌ها در حوزه صنایع‌دستی استان می‌توان به مواردی از جمله قیمت بالای تمام شده تولیدات و محصولات صنایع‌دستی خارجی نسبت به مشابه آن در استان، عدم وجود استاندارد مشخص در مورد ادوات و تجهیزات تولیدی، نادیده گرفتن تولیدات صنایع‌دستی خراسان رضوی در عرصه اقتصادی و اشتغال استان، محرومیت تولیدکنندگان صنایع‌دستی استان، ضعف در قوانین حمایتی، عدم ثبات نرخ ارز، کاربردی نبودن و منسوخ شدن بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی که باعث عدم تمایل قشر متوسط و ضعیف جامعه برای خرید این محصولات شده است.
مطیع ادامه داد: در این روزها با توجه به شیوع کرونا و آسیب‌های ناشی از آن می‌توان به رکود بازار، کم شدن حجم سفارشات، کاهش سطح اشتغال، توقف برگزاری نمایشگاه‌ها و بازارچه‌های صنایع‌دستی نیز اشاره کرد.
وی در خصوص فرصت‌های پیش‌رو در زمینه صنایع‌دستی نیز خاطرنشان کرد: وجود مواد اولیه ارزان قیمت، فن ساخت بومی، نیروی انسانی فراوان و ارزان، ارتباط مستقیم با اقتصاد مقاومتی، ارتباط با اقتصاد روستایی، پتانسیل فراوان در موضوع کارآفرینی از دسته موارد مورد توجه است.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی با اشاره به جایگاه صنایع‌دستی در افتخارات کشوری استان تصریح کرد: پنج سال است که مشهد از سوی شورای جهانی به «شهر جهانی گوهر سنگ‌ها» مفتخر شده که این خود یکی از امتیازات بسیار خوب برای این شهر به حساب می‌آید.
به برکت وجود امام رضا(ع) تنوع زیادی در حوزه صنایع‌دستی خراسان رضوی وجود دارد
مطیع بیان کرد: به برکت وجود بارگاه علی بی موسی الرضا(ع) تنوع زیادی را در زمینه صنایع‌دستی استان شاهد هستیم که دلیل آن تمایل هنرمندان متعدد به زندگی در شهر مشهد بوده که حتی از قدیم الایام به این شهر مهاجرت می‌کردند و این خود سبب می‌شد تا هنر خود را در این شهر پیاده کنند. همچنین با تربیت شاگردانی، زمینه‌ساز گستردگی صنایع‌دستی در سطح استان را فراهم کنند.
تعدد هنرمندان صنایع‌دستی خراسان رضوی نشان از اصالت صنایع‌دستی آن دارد
وی عنوان کرد: خراسان رضوی داری ۸۵ رشته صنایع‌دستی فعال است که ۲۲ رشته آن بومی و خاص این استان به‌حساب می‌آیند و وجود بیش از ۸ هزار نفر هنرمند در سطح استان گواه بر اصالت صنایع‌دستی استان است.
معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در خصوص حمایت‌ها از حوزه صنایع‌دستی تشریح کرد: به عنوان معاون صنایع‌دستی استان تنها مجری دستورالعمل‌ها هستم و تعیین امور تسهیلات به عهده من نیست و اداره‌کل میراث فرهنگی صرفا تقسیم‌کننده و انجام دهنده یکسری ابلاغات و دستورالعمل‌ها است که از ستاد یا وزارت به دست ما می‌رسد. وزارت میراث فرهنگی با همکاری سایر وزارت خانه‌ها به یکسری توافقات و دستورالعمل‌ها می‌رسد تا بتواند از داشته‌ها و امکانات دیگر ارگان‌ها نیز در زمینه صنایع دستی استفاده شود.
مطیع خاطرنشان کرد: پس از شیوع کرونا خوشبختانه دولت حمایت‌های زیادی را از طریق اداره‌کل میراث فرهنگی به صورت بلاعوض با کارمزد پایین در اختیار هنرمندان مشغول در این حوزه قرار داد.
وی در پاسخ به این سوال که جذب سرمایه در سال‌های اخیر در حوزه صنایع دستی در استان چگونه بوده، تصریح کرد: جذب سرمایه در خراسان رضوی امیدوار کننده به نظر می‌رسد و برخی از روستاها که سرمایه‌بر بودند نیز تسهیلاتی به آن‌ها پرداخت شده است.