جزیره هرمز در فاصله ۱۸ کیلومتری شمال شرق جزیره قشم و در مختصات ۵۶ درجه و ۲۶ دقیقه طول جغرافیایی، ۷ درجه و ۵ دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد و از بخش شهری قشم است.

زیارتگاه خضر نبی (ع) در ۸ کیلومتری جنوب شرقی هرمز نزدیک ساحل دریا قرار گرفته است.

این بنا تنها زیارتگاه در این منطقه است. مردم جزیره هرمز برای رفع نیاز و برآورده شدن حاجت‌هایشان به زیارتگاه خضر نبی (علیه‌السلام) متوسل می‌شوند.

تاریخچه بنا

به گفته اهالی محلی، این بنا بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد اما با توجه به اینکه پراکنندگی قطعه‌ای چینی آبی و سفید و سلادون (مشخصه عصر صفوی) در اطراف بنا وجود دارد نشانگر آن است که قدمتی بیش از ۲۰۰ سال دارد. احتمالاً این بنا در دوره صفویه مورد توجه بوده است.

در گزارش باستان‌شناسی جزیره هرمز در زمستان ۱۳۵۵ که به وسیله حسین بختیاری انجام‌شده، آمده است: ابن‌بطوطه در سال ۷۳۲ هجری قمری به هنگام بازدید از هرمز از این بنا دیده کرده و می‌نویسد: «در شش میلی جرون مزاری است منسوب به خضر و الیاس که گفته می‌شود نمازخانه پیغمبران مزبور و کراماتی از آن ظاهرِ گردیده است و زاویه‌ای هم در آنجا وجود دارد که در آن‌ یکی از مشایخ از مسافرین پذیرایی می‌کند و ما روزی را در آن به سر بردیم.»

مشخصات بنا

این بنا دارای نقشه مستطیل شکل در ابعاد ۶*۱۰,۵۰ متر است و در سال‌های اخیر با مصالح جدید مرمت‌شده است. مصالح اصلی بنا سنگ‌های بی‌شکل و سنگ مرجانی (دریایی) با ملاط ساروج و گچ بوده است.

درگاه ورودی با طاق قوسی شکل در وسط ضلع شرقی بنا قرار دارد که پس از عبور از آن دالان کوچکی به درازای ۱,۶۰ متر و پهنای و بلندای ۱.۷۰ متر به فضای اصلی بنا راه دارد. وسعت این فضا ۱۷ متر است و بدنه دیوار آن تا سقف به‌وسیله گچ روکش شده است.

در ضلع غربی این فضا محراب قرار دارد که در دو طرف محراب دو طاقچه با طاق جناغی در اندازه ۶۵* ۴۰ سانتی‌متر تعبیه‌شده است. در قسمت فوقانی محراب، نورگیری در اندازه ۷۰*۴۵ سانتی‌متر ساخته‌شده است. در دو طرف شمال و جنوب فضای اصلی بنا دو اتاق مشابه یکدیگر در اندازه ۱,۵* ۳.۷۰ متر قرار دارد، هرکدام از این اتاق‌ها دارای طاقچه‌هایی برای قرار دادن شمع هستند. در قسمت فوقانی ضلع غربی اتاق‌ها یک نورگیر به‌اندازه ۶۰*۵۵ سانتی‌متر تعبیه‌شده است. هم‌اکنون درگاه‌های این دو اتاق از درون فضای اصلی مسدود شده و فقط ‌اتاق جنوبی از بیرون دارای یک در چوبی است که به‌ عنوان انبار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در قسمت بیرونی دیوار ضلع شرقی قسمتی از بنای اصلی نمایان است که از سنگ و ساروج است و در فاصله ۴ متری این قسمت نیز آثار معماری سنگ و ساروج است که احتمالاً از بخش‌های اصلی بنا بوده است.

پوشش سقف گنبدی است که در رأس آن میله‌ای ۵۰ سانتی‌متری قرار دارد که با گچ و سیمان روکش شده و ارتفاع بنا از سطح زمین ۶ متر است.

نوع بهره‌برداری

زیارتگاه خضر نبی (ع) جنبه مذهبی دارد و مردم منطقه در ایام به خصوصی برای گرفتن حاجت به این محل می‌آیند.

عوامل تزیین کننده

از عوامل تزیین بنا می‌توان به طاق قوسی شکل درگاه ورودی و طاقچه‌های کوچک با طاق جناغی و نورگیرها اشاره کرد.

منبع:میراث آریا