جنگل حاتم مشه‌سی، ذخیره‌گاه باارزش ژنتیک کشور
امروزه ذخیره‌گاه‌های جنگلی از یک سو در حفظ تنوع زیستی و از سوی دیگر در جلوگیری از انقراض گونه‌های مهم گیاهی و جانوری، مورد توجه زیادی قرار گرفته‌اند، استان اردبیل از سه ناحیه رویشی هیرکانی، ارسبارانی و ایرانی تورانی و سه ذخیره‌گاه جنگلی به نام‌های فندقلو، حاتم مشه‌سی و ارس خلخال برخوردار است.
ذخیره‌گاه جنگلی حاتم مشه‌سی با وسعت بیش از ۶ هکتار واقع در ۲۸ کیلومتری غرب مشگین‌شهر در استان اردبیل یکی از ذخیره‌گاه‌های با ارزش ایران است، این جنگل به خاطر موقعیت مکانی، شرایط اقلیمی و رویشگاهی جزئی از جنگل‌های ارسباران محسوب شده و از نظر تنوع و ترکیب پوشش گیاهی بسیار غنی است.
چهار تیپ عمده جنگلی قابل تفکیک در این جنگل عبارت است از تیپ خالص اوری، اوری- کرب، اوری- ون و زالزالک- آلوچه وحشی و در مجموع ۳۱ گونه درختی و درختچه‌ای متعلق به ۱۱ تیره و ۲۳ جنس شناسایی شده است که نشان‌دهنده تنوع قابل توجه گونه‌های چوبی این جنگل است.
جنگل حاتم مشه‌سی در محل تلاقی سه رشته کوه البرز، زاگرس و قفقاز قرار دارد، به لحاظ برخورداری از جریانات اقلیمی هیرکانی از شرق، رطوبت مدیترانه‌ای از غرب و توده‌های کم فشار سیبری از شمال، دارای ویژگی‌های منحصر به‌فردی از نظر قابلیت‌های حفاظت از آب و خاک است که امروزه با وجود تخریب شدید تا حدودی اهمیت و موجودیت خود را حفظ کرده است.
این جنگل در سال ۱۳۷۱ توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور تحت عنوان ذخیره‌گاه ژنتیکی اوری به وسعت ۲۰۰ هکتار تحت مدیریت قرار گرفت، ذخیره‌گاه جنگلی حاتم مشه‌سی از نظر موقعیت مکانی، شرایط اقلیمی و رویشگاهی، بخشی از جنگل‌های ارسباران محسوب می‌شود و به همین دلیل از نظر تنوع و ترکیب پوشش گیاهی بسیار غنی است و درختان اوری به طور انبوه با سایر گونه‌های جنگلی و گاهی به صورت توده‌های خالص دیده می‌شود.
تنوع قابل توجه گونه‌های درختی و وجود گونه‌های نادر را در این جنگل می‌توان مشاهده کرد، به‌طوری که جنگل حاتم مشه‌سی را به یک ذخیره‌گاه جنگلی منحصر به‌فرد در کشور تبدیل کرده و باعث شده که تنوع در آن حتی از جنگل‌های ارسباران نیز بیشتر باشد.
از مهم‌ترین گونه‌های درختی و درختچه‌ای همراه اوری می‌توان به زالزالک، ون، ازگیل وحشی، گلابی جنگلی و فندق و از مهم‌ترین گونه‌های علفی کف جنگل می‌توان به فستوکا، گون، آگروپایرون، بومادران، شبدر و جو بنفش اشاره کرد.
در مجموع ۳۱ گونه چوبی متعلق به ۱۱ تیره و ۲۳ جنس در این منطقه شناسایی شده است، در بین گونه‌های شناسایی شده، گونه‌های نادری نظیر فندق، ممرز، قره قات، کچف، لور، بارانک، شیرخشت، هفت کول، بداغ جنگلی و بیدمشک وجود دارد که نشان دهنده تنوع قابل توجه گونه‌های درختی و درختچه‌ای در این جنگل است.
تجدید حیات در این جنگل اغلب به صورت غیرجنسی (پاجوش و ریشه جوش) است که از دلایل عمده آن می‌توان به خاصیت خارق‌العاده جست دهی گونه‌های تشکیل‌دهنده آن اشاره کرد.
این ذخیره‌گاه جنگلی در شهرستان مشگین‌شهر واقع شده که از طرف غرب به روستای شیخلار و از شرق به روستای کوه کنار محدود شده و نزدیکترین روستا به آن روستای قینرچه است که از مشگین‌شهر ۲۸ کیلومتر فاصله دارد.
برای رفتن به این منطقه، جاده هموار مشگین به اهر را سپری کرده و پس از گذر از سد دوشانلو باید به سمت جاده فرعی روستای آقجه لو پیچید که پس از این روستا، روستای قینرچه وجود دارد که مبدا جاده خاکی به سمت حاتم مشه‌سی بوده که از روستای قینرچه حدود ۴ کیلومتر فاصله دارد.
این جنگل با توجه به پوشش گیاهی مرتعی و جنگلی، همچنین منابع آب سطحی و زیرزمینی و با توجه به وضعیت فیزیوگرافی، زیستگاه تعدادی از جانوران وحشی نظیر گرگ، روباه معمولی، خرگوش، سمور و پرندگانی مانند قرقاولف کبک و عقاب طلایی است و در گذشته‌های نه چندان دور، پستانداران باارزش نیز در زیستگاه‌های منطقه به سر می‌برده‌اند که در اثر شکار بی‌رویه و تخریب زیستگاه، نسل این گونه‌های ارزشمند رو به کاهش رفته است.
جنگل حتم مشه‌سی یک ذخیره‌گاه ژنتیکی بوده و مردم منطقه به خوبی با این جنگل آشنا هستند و با توجه به اینکه سالیان درازی است که با این جنگل زندگی کرده‌اند به آن احترام ویژه‌ای قائل هستند که سالانه گردشگران بسیاری نیز از منطقه بازدید می‌کنند.
داشتن چشم‌اندازها و جذابیت‌های بصری، داشتن امکانات گردشگری کافی یا شرایط ایجاد آن، وجود امکانات دسترسی و راه‌های جانبی مناسب، حمایت جوامع محلی و… از جمله ظرفیت‌های این منطقه در بخش گردشگری است.
با ثبت ملی این اثر در ردیف آثار طبیعی که توسط اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل انجام شده در کنار جذب گردشگر و سامان‌دهی و صیانت از این جنگل می‌توانیم شاهد حفاظت هر چه بیشتر از این جنگل به عنوان یک ذخیره‌گاه ژنتیکی مهم در کشور باشیم.