بازدید از شاه‌نشین خانه موزه بازار را از دست ندهید
از میدان امام خمینی(ره) که راهی پامنار می‌شویم، در دل خانه‌های قدیمی کوچه‌پسکوچه‌ها که این روزها غبار فرسودگی بر چهره‌شان نشسته
همشهری آنلاین _ بهاره خسروی: عمارت سلطان بیگم شجاعی (خانه موزه بازار) با گذشت یک قرن و نیم از عمرش با معماری اصیل ایرانی دوره قاجاری، یک سر و گردن از بقیه بالاتر است. این خانه متعلق به خواهر زن احمد شاه است. برای ساخت آن از بهترین معماران و هنرمندان مجرب کمک گرفته و از همه مهم‌تر اینکه سعی شده چیزی از قصر شاهانه کم نداشته باشد؛ چون شاه مملکت مهمان این خانه بود. در بین همه زیبایی‌ها و ظرافتی که برای ساخت این خانه به کار رفته است تالار آینه به دلیل شباهت خیره‌کننده‌اش به تالار آینه کاخ گلستان از دیدنی‌ترین بخش‌های این خانه محسوب می‌شود و مالکان نسبت به حفظ این تالار و آثار ارزشمند آن از گزند و تخریب، حساسیت ویژه‌ای داشتند. البته این خانه حکایت‌ها و ماجراهای جالبی هم داشته تا اینکه تبدیل به خانه‌موزه شود. به‌عنوان نمونه، خانواده پدری استاد «شهرام ناظری» ظاهراً ۲ سال در همین خانه زندگی می‌کردند. اگر علاقه‌مند دانستن بقیه ماجرا هستید «رضا ابری» رئیس خانه موزه بازار از قدمت و ویژگی‌های این خانه قاجاری برای ما روایت می‌کند.
سطان بیگم شجاعی، خواهر زن احمد شاه قاجار و همسر «محمدرضا شجاع‌الممالک» تفنگدارباشی دوران قاجار بود. این زوج سال‌ها در محله پامنار در این خانه زندگی می‌کردند تا اینکه سال ۱۳۱۲ سطان بیگم این خانه را به پسرش «تقی شجاعی» واگذار می‌کند.
- شباهت به تالار آینه کاخ گلستان
اگر اهل گشت‌وگذار در دل تاریخ و ماجراهای جالب باشید بازدید از خانه سلطان بیگم شجاعی این فرصت را می‌دهد تا یک دل سیر به تهران دوره قاجاری سفر کنید. معماری این خانه U شکل است. ورودی خانه که یادآور دروازه‌های تهران قدیم است در ضلع شرقی قرار دارد و بخش‌های دیگر ساختمان حول یک حیاط مرکزی است. حیاط ساختمان مانند گودال باغچه‌ای در ترازی پایین‌تر از سطح کوچه قرار گرفته و دسترسی به آن از طریق ۱۳ پله میسر می‌شود. مقابل پله‌ها و در میان حیاط نیز حوض مستطیل شکل قرار دارد. در ۳ سمت حیاط ساختمان‌هایی با نمای آجری و پنجره‌های چوبی قرار گرفته‌اند. اما مهم‌ترین بخش شباهت معماری در این بنا اتاق شاه‌نشین یا همان تالار آینه در بخش غربی ساختمان است. تالار آینه شباهت زیادی به تالار آینه کاخ گلستان دارد. در این تالار مجموعه کم‌نظیری از نقاشی‌های پشت شیشه که هنرمندانه نقش بسته‌اند وجود دارد. سقف اتاق تالار آینه به‌صورت قاب‌بندی‌های چوبی نقاشی شده و آینه‌کاری‌ها به شکل مقرنس و قطاربندی است. نقاشی روی درهای این تالار از نوع نقاشی‌های گیاهی است. وجود حوض خانه و ۲ بادگیر بر بام تالار آینه از دیگر ویژگی‌های این شاه‌نشین است.
- دیدنی‌ترین کتابخانه دنیا
یکی دیگر از بخش‌های این خانه موزه وجود کتابخانه‌ای با بیش از ۷ هزار جلد کتاب است؛ کتابخانه‌ای که براساس تأییدیه گواهی فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری(ایفلا) جزو هزار و یک کتابخانه دیدنی دنیا شناخته شده است.
- نیر نما و تالار آینه
خانه خواهر زن احمد شاه و تالار آینه‌اش ماجراهای جالب و خواندنی زیادی دارد. تقی شجاعی بعد از سال‌ها زندگی، خانه آبا و اجدادی‌اش را سال ۱۳۲۶ به «نیرنما» تاجر فرش اهل تبریز می‌فروشد. نیرنما هم با همسر و فرزندانش به مدت نیم قرن در این خانه قاجاری ساکن می‌شوند؛ خانه‌ای که در همه اتاق‌هایش به روی مهمانان باز بود؛ غیر از اتاق شاه نشین؛ یعنی تالار آینه که محوطه ممنوعه خانه محسوب می‌شد. به این روایت که کسی اجازه ورود به تالار آینه را نداشت، مگر در مواقع خاصی از سال، آن هم با اجازه نیرنما. این موارد خاص که مشخص بود؛ ایام نوروز برای پذیرایی از مهمانان نوروزی یا برای حضور مهمانی خاص و گاهی اوقات هم اگر بساط عروسی ویژه‌ای به راه بود، از آن برای اجرای مراسم عقد و چیدمان سفره معروفش استفاده می‌شد. خوشبختانه این شیفتگی و حساسیت‌ها چندان بی‌فایده نبود و باعث حفظ هویت این بنای ارزشمند برای امروز شده است.
- ماجرای موزه شدن خانه خواهر زن شاه
تغییر کاربری خانه خواهر زن احمد شاه قاجار که بعد از چند دست چرخیدن و خرید و فروش تبدیل به خانه موزه و یک مرکز فرهنگی می‌شود، ماجرای جالبی دارد. سال ۱۳۷۶ شهرداری تهران این عمارت را خریداری می‌کند و ۱۲ سال بعد یعنی سال ۱۳۸۸ این بنا به سازمان فرهنگی و هنری شهرداری، واگذار و بعد از طی پروسه مرمت و تعمیر، سال ۱۳۹۷ به‌عنوان خانه موزه بازار بازگشایی می‌شود. این خانه موزه اکنون به‌عنوان مکانی فرهنگی و تاریخی از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مجوز فعالیت دارد.
- سکونت خانواده استاد ناظری
سکونت خانواده ناظری از دیگر ماجراهای این بنای هویتی و تاریخی است. بنا به تعریف خواهرزاده‌های نیرنما که همراه ۵ فرزندش چندین سال در گوشواره ضلع جنوبی عمارت سکونت داشت، پدر شهرام ناظری طی سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۴۸ یکی از اتاق‌های این خانه را از نیر نما اجاره می‌کند و حتی گفته شده سعدی ناظری، برادر استاد در همین خانه متولد می‌شود.