نوشته‌ها

پلاس، هنر دست عشایر خراسان شمالی

امروزه پالاس بافی به برخی دلایل از جمله نبود بازار دائمی فروش، نزدیک نبودن تولیدات به نیاز مشتریان از رونق افتاده و تنها در معدود روستاها و جهت مصارف شخصی تولید می‌شود. همچنین از آن جایی که محصول پالاس بافی استفاده چندانی ندارد، این کالا به‌سوی تزئینی شدن می‌رود. در نتیجه تولید آن به‌مرور رو به فراموشی است.

گلیم‌هایی که با «شیوه پودگذاری» بافته می‌شود، یعنی تنها از نخ تار و نخ پود برای بافت آن‌ها استفاده می‌شود و نخ پود با عبور از لابه‌لای نخ تار، طرح موردنظر را به‌تدریج بر روی گلیم به وجود می‌آورد.

گلیم‌هایی که با «شیوه پودپیچی» بافته می‌شود، یعنی علاوه بر نخ تار و نخ پود، از پود نازک نیز در بافت گلیم استفاده می‌کنند و در واقع پود به حالت پیچش از میان نخ‌های تار عبور کرده و سپس با عبور پود نازک و بعد کوبیدن آن با شانه بافندگی نخ‌های تاروپود درهم‌پیچیده می‌شوند.

گلیم‌هایی را که به شیوه نخست بافته می‌شود، «گلیم ساده» (گلیم تخت = گلیم دورو) می‌نامند و از مهم‌ترین مناطق تولید این نوع گلیم، می‌توان به استان‌های فارس، کردستان، اردبیل، بوشهر، خراسان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، سمنان و زنجان اشاره کرد.

گلیم‌هایی را که به شیوه پود پیچی بافته می‌شود، «گلیم سوماک» (= گلیم یک رو) می‌نامند و از مهم‌ترین مراکز تولید آن می‌توان استان کرمان، آذربایجان شرقی، اردبیل، خراسان، چهارمحال بختیاری، فارس و خوزستان را نام برد.

در برخی از نقاط روستایی استان زیراندازی به نام پلاس بافته می‌شود. پلاس از نظر ظاهری به گلیم درشت‌بافت شباهت دارد و روش بافت آن شبیه گلیم و از تاروپود پنبه‌ای استفاده می‌شود با این تفاوت که در بافت پلاس از نخ‌های پنبه‌ای نامرغوب و پست استفاده می‌شود است، پلاس در برخی مواقع پشمی است که به کار زیرانداز و فراهم‌سازی «سیاه‌چادر» برای ایلات و عشایر استفاده می‌شود. معمولاً برای تولید آن از نخ پنبه‌ای نمره ۲ برای تار و نخ نمره ۵ برای پود در رنگ‌های مختلف استفاده می‌شود. گاه به‌جای نخ پود از نوارهای باریک پارچه‌ای که از لباس‌های مستعمل بریده شده نیز به‌عنوان پود استفاده می‌نمایند و به‌عنوان زیراندازی کم بها مورد مصرف دارد. گاه برای بافت از پشم استفاده می‌نمایند که در آن صورت عایق رطوبت بوده و برای زمین‌های مرطوب مناسب است. معمولاً بافت یک قطعه پلاس، حدود دو روز طول می‌کشد. موارد مصرف آن به‌جز زیرانداز، کیف، سجاده، خورجین و … نیز است.

پلاس‌بافی بیشتر با موی بز انجام می‌گیرد اما نوع دیگر پلاس‌بافی با تکه پارچه انجام می‌گیرد. برای بافت این نوع از پلاس ابتدا دار پلاس را به‌وسیله میخ سر پا می‌کنند، سپس شت‌ها را از دور سر کار و کون کار می‌گذرانند و بعد به‌خاطر اینکه تارها به همدیگر نرسد و به هم نخورد روی چوب‌کار را گل می‌کنند. سپس به‌وسیله ماسوره و نخ پلاس را می‌بافند. برای بافت پلاس ابتدا چند ردیف شت‌ها را می‌چینند که به آن ساده گویند بعد به‌وسیله تکه‌های پارچه شروع به بافتن پلاس می‌کنند.

برای بافت پلاس ابتدا دار آن را به‌وسیله دو میخ یا میله فلزی بلند را بافاصله معادل طول گلیمی که با نقش موردنظر است بر زمین فرومی‌کنند و بر یک میخ یا میله فلزی بلندتر در میان آن‌ها قرار می‌دهند و سپس نخ تار را به‌صورت چپ و راست به‌دور آن‌ها می‌پیچند. تارهای چله بر روی تیرهای بالا و پایین دار مرتب می‌شود و به‌گونه‌ای منظم در کنار همدیگر قرار می‌گیرد و بعد برای این که تارها به هم نخورد روی چوب‌کار را با گل می‌پوشانند. در همین مرحله است که میله‌ای به نام «کجو» یا «کوجی» نیز که کار جدا نگه‌داشتن تارهای زیرورو را به عهده دارد در محل میله‌ها قرار می‌گیرد.

بافت پلاس همانند گلیمِ ساده است و بیشتر بدون نقش و یا دارای نقوش بسیار ساده هندسی در تنوع رنگی محدود (عموماً دو یا سه رنگ) بوده که به‌صورت نوارهای ساده در عرض دست بافته به کار می‌رود. گاهی برای پود از نوارهای باریک پارچه‌های نخی (اغلب کهنه و مستعمل) استفاده می‌شود و درنهایت دست بافته‌ای با تنوع رنگی زیاد که راه‌راه رنگی است تولید می‌شود.

بافته‌های عشایر را عمدتاً زنان می‌بافند تولید پالاس نیز در جوامع عشایری روستایی تقریباً حالت حرفه‌ای غیر دایم و فصلی دارد و بافندگان آن که بیشتر زنان و دختران خانه‌دار هستند به‌موازات سایر فعالیت‌های خود از اوقات فراغتشان برای بافت استفاده می‌کنند. قسمت عمده پالاس‌های تولیدی زنان عشایر جنبه خودمصرفی دارد و به‌صورت گوناگون مانند گلیم، گلیم چه، جوال، خورجین و غیره در زندگی روزمره آنان نیز در مراکز دادوستد محلی مبادله می‌شود و از این طریق بخشی از درآمد موردنیاز خانوار را تأمین می‌کنند. به دلیل این‌که عشایر دائماً در حال کوچ کردن و ییلاق و قشلاق هستند، بافته‌ها طوری طراحی و ساخته می‌شوند که به‌راحتی با اسب و شتر قابل‌حمل باشند. خودکفایی عشایر، خودش را در بافته‌های آن‌ها هم‌نشان می‌دهد.

تاریخچه هنر پلاس‌بافی به طور دقیق مشخص نیست و باتوجه‌به اینکه بافته‌ها و منسوجات پشمی به‌مرورزمان براثر سرما و گرما و یا تماس با خاک از بین خواهد رفت به این دلیل نمی‌توان گفت تاریخ دقیق آن مربوط به چه زمانی است. اما باتوجه‌به اینکه از دیرباز پالاس به‌عنوان زیرانداز مناسب جهت محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته است و به این لحاظ در مفروش کردن کف چادرهای عشایر خراسان شمالی که اغلب در زمین‌های مرطوب و بدون زه‌کشی برپا می‌گردد و نیز در خانه‌های روستایی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

پلاس‌بافی در خراسان شمالی که می‌توان گفت که قدمتی با زندگی عشایری دارد، با شماره ۱۶۸۸ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

منبع:میراث آریا

تدوین تقویم گردشگری خراسان شمالی

به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی، علی مستوفیان روز سه‌شنبه ۹ آذرماه ۱۴۰۰ با اعلام این خبر گفت: «در سال ۱۴۰۱ در مجموع حدود ۱۰۰ رویداد فرهنگی در سطوح مختلف محلی، استانی، ملی و منطقه‌ای برگزار خواهد شد.»

سرپرست اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی گفت: «هدف از برگزاری این رویدادها معرفی قابلیت‌ها و فرصت‌های گردشگری استان است.»

مستوفیان ادامه داد: «برگزاری نوروزگاه‌ها، نمایشگاه صنایع‌دستی، جشنواره‌های عسل، سمنو، چای و دم‌نوش‌های سنتی، لاله‌های واژگون، جشن شب یلدا، جشنواره عروسک‌های بومی، جشنواره بازی‌های بومی و محلی، مراسم آیینی کشتی باچوخه و مراسم آئینی نخل گردانی جاجرم از جمله این رویدادها است.»

خراسان شمالی دارای قومیت‌های مختلف که بیشتر آنها را تات‌ها، کرمانج‌ها، ترک‌ها، ترکمن‌ها و فارس‌های مهاجر از سایر استان‌ها تشکیل می‌دهند، علاوه بر این، تعداد محدودی اقوام عرب، بلوچ و لر نیز در چند روستای استان سکونت دارند، وجود اقوام مختلف با فرهنگ‌ها و آداب‌ورسوم متفاوت سبب شده این استان به گنجینه فرهنگ‌ها شهرت یابد.

این استان همچنین سرزمین جاذبه‌های تاریخی و طبیعی گنجینه اقوام و فرهنگ‌ها با ۵۲۵ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور میزبان مسافران نوروزی و گردشگران است.

کاوش‌های انجام شده در شهر باستانی بلقیس، تپه یام فاروج، محوطه باستانی معصوم زاده، استقرارگاه قلعه خان، تپه ریوی در مانه و سملقان، تپه باستانی ارگ نادری در شیروان، جیران تپه اسفراین، تپه پهلوان و محوطه باستانی چلو در دشت جاجرم همگی نشان از وجود تمدنی چندین هزارساله در این منطقه دارد.

تاکنون ۷۱۳ اثر تاریخی خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد ۵۲۵ اثر تاریخی، ۵۳ اثر طبیعی، ۱۰۹ اثر ناملموس و ۲۶ اثر منقول تاریخی است.

استان خراسان شمالی با داشتن بیش از هزار و ۱۰۰ اثر و بنای تاریخی شناسایی شده در شمال شرق کشور قرار دارد.

منبع:میراث آریا

تاروپود زرینِ هنر در مجموعه بافته‌های سنتی خراسان شمالی

صنایع‌دستی بومی استان خراسان شمالی در ۸ گروه و ۴۲ رشته قابل تقسیم‌بندی است. گروه‌هایی که انواع این صنایع‌دستی در آن می‌گنجد شامل گروه‌های دست‌بافته‌های داری و غیر داری، نساجی سنتی، پوشاک سنتی، رودوزی‌های سنتی، صنایع فلزی و… است.

استان خراسان شمالی، با داشتن اقوام و فرهنگ‌های مختلف، مجموعه‌ای غنی و متنوع از انواع دست‌بافته‌های سنتی را در خود ذخیره دارد که هم ازنظر طرح و نقش و هم ازنظر تکنیک بافت قابل‌توجه است. در ادامه گزارش تعدادی از آن‌ها به‌طور مختصر معرفی می‌شود.

نساجی سنتی (پارچه‌بافی) 

در گذشته این هنر درصد بالایی از مواد اولیه موردنیاز تولید لباس و پوشاک را در استان تأمین می‌کرده است. در حال حاضر نیز بخشی از این منسوجات نظیر چادرشب، حوله، چوخه، پارچه‌های ابریشمی و… در سطح استان بافته می‌شود.

چادرشب بافی

چادرشب پارچه‌ای است دستبافت، رنگارنگ و چهارخانه که امروزه بافندگان روستای رویین اسفراین به‌عنوان دهکده نساجی سنتی کشور در تولید و عرضه این محصول نقش بسزایی دارند. این پارچه در موارد گوناگونی چون روتختی، رومیزی، پرده و آویز، رومبلی و… مورداستفاده قرار می‌گیرد.

این هنر صنعت در شهرستان‌های اسفراین و گرمه تولید می‌شود.

ابریشم‌بافی

ابریشم به‌واسطه نرمی، شفافیت، ظرافت و استحکام فوق‌العاده که دارا است یکی از مهم‌ترین و گران‌بهاترین الیاف نساجی بشمار می‌رود. نحوه بافت کاملاً شبیه پارچه‌بافی سنتی است و مصارف آن در دوختن لباس، روسری، دستمال و لبه یقه، سرآستین و پیش‌سینه لباس‌های محلی فاخر و… است.

در منطقه راز و جرگلان، بجنورد، ابریشم‌بافی از قدمت زیادی برخوردار است. نقوش این نوع بافته غالباً به‌صورت هندسی و برجسته بر روی کار نمایان است. صنعتگران شهرستان‌های بجنورد، اسفراین و گرمه تولیدکننده ابریشم استان هستند.

حوله بافی

نوعی فرآورده نساجی سنتی است که در ابعاد کوچک عرضه می‌شود. تاروپود آن تماماً از نخ پنبه‌ای بوده و جاذب رطوبت است. اسفراین، بجنورد، گرمه، جاجرم، شهرستان‌های فعال در این رشته هستند.

سیاه چادر بافی

دست بافته‌ای بسیار ساده با موی بز برای تولید چادر عشایری که با توجه به خاصیت موی بز محافظ بسیار خوبی در برابر سرما و رطوبت است. مانه سملقان، شیروان، اسفراین از مهم‌ترین مراکز تولید این محصول در سطح استان است.

کیسه بافی

دست بافته‌ای که از پشم بهاره و دست‌ریس با ظرافت زیاد تهیه شده و در استحمام مورداستفاده قرار می‌گیرد. صنعتگران منطقه مانه وسملقان، شیروان، تولیدکننده این هنر صنعت هستند.

شال‌بافی

نوعی دست‌بافته چهارگوش بسیار ظریف است که دارای تارهای یکرنگ بوده و نقوش، توسط پودهای رنگی پدیدار می‌گردند. در این بافت سر آزاد پودها در پشت پارچه دیده می‌شوند. شهرستان‌های جاجرم، گرمه تولیدکننده این محصول هستند.

چوخه بافی

چوخه را نوعی تن‌پوش پشمی معنی می‌کنند. چوخه به‌عنوان جلیقه چوپانی، لباس کشتی (پالتوی چوخ)، پا تابه، کت‌وشلوار و… بکار می‌رود و به علت نوع آب‌وهوای سرد و شرایط اقلیمی، مردان چوخه را به‌عنوان البسه در زمستان استفاده می‌کردند. به علت استحکام بسیار خوب این پارچه در برابر کشش و ازآنجاکه در مبارزه کشتی هیچ پارچه‌ای مانند چوخه دوام نمی‌آورد پوشیدن این لباس به‌عنوان یکی از قوانین کشتی محلی این خطه محسوب شده و نام این مبارزه به کشتی با چوخه شهرت یافته است. شیروان، اسفراین ازجمله شهرهای این استان هستند که به تولید این محصول می‌پردازند.

نوار بافی

بافتن نواری باریک و بلند از جنس نخ، پشم و ابریشم دست‌بافت است که در منطقه رویین اسفراین و راز و جرگلان با طرح‌های متفاوت بافته می‌شود و به مصارف تزئینی لباس می‌رسد این نوارها به‌وسیله کارت‌های چهارگوش بافته می‌شوند. اسفراین و جاجرم از مهم‌ترین مراکز تولید این محصول است.

پی تاوه (گزی بافی) 

دست بافته‌ای با عرض ۱۵ سانتی‌متر با تاروپود پشمی ظریف که قسمتی از آن با نخ الوان رودوزی شده باشد که برای بستن به ساق پا در نواحی سردسیر خراسان شمالی استفاده می‌شود. جاجرم، شیروان تولیدکنندگان این هنر صنعت هستند.

پوشاک سنتی

پوشاک در خراسان شمالی به دلیل تعدد اقوام از گوناگون خاصی برخوردار است. وجود اقوامی چون تات، ترکمن، ترک، کرمانج با پوشش‌های متفاوت زیبایی‌های خاصی را به وجود آورده است. در این خصوص پوشش ترکمن و کرمانج به دلیل استقبال مردمان این اقوام هنوز هم مورداستفاده قرار می‌گیرد. این پوشش‌ها در هریک از طوایف این اقوام نیز متفاوت است.

چاروق دوزی

چاروق عبارت است از پاپوش یا پای‌افزاری که از قدیم‌الایام مورداستفاده بوده و با اشکال مختلف تهیه و ساخته‌شده و از جنس چرم بوده است.

از ابزار کار موردنیاز این صنعت دست می‌توان به گزن، تسمه کش، مشته، قالب چوبی، درفش و از مواد اولیه موردنیاز جهت ساخت چاروق می‌توان به چرم، نخ ابریشم اشاره کرد. چاروق از محصولات تولیدی شهرستان‌های بجنورد و جاجرم است.

جوراب‌بافی

جوراب بافته‌شده از پشم به لحاظ حجیم بودن و حبس کردن گرما در ساختار جوراب در فصول سرما بهترین گزینه برای محافظت از سرمای گزنده در مناطق کوهستانی استان است.

جوراب با پنج میل چوبی به طول بیست سانتی‌متر بافته می‌شود که همیشه چهار میل به شکل مربع در جوراب است و پنجمین میل به ترتیب اضلاع جوراب را طی کرده و در هردو وزن مقداری به‌اندازه جوراب می‌افزاید. پنجه جوراب از ابتدا یکرنگ و بدون نقش و ساده بافته می‌شود و پاشنه جوراب در آخرین مرحله یعنی بعد از اتمام کامل جوراب بافته می‌شود.

طرح‌ها و نقش‌های جوراب بسیار متنوع و الهام گرفته از طبیعت و فرهنگ منطقه است. این هنر در تمام شهرستان‌های استان تولید می‌شود.

کلاه بافی

جنس نخ مورداستفاده در این نوع کلاه، کرکی است که از بز تهیه می‌شود و با وسیله‌ای به نام دیلکون، هم‌زمان با بافت ریسیده می‌شود. بافت آن تنها با ۵ میل ساده انجام‌شده و نیاز به دستگاه خاصی ندارد. رنگ کلاه، خودرنگ و اغلب به رنگ‌های سفید، کرم، قهوه‌ای و مشکی دیده می‌شود و هیچ‌گونه رنگرزی روی آن صورت نمی‌گیرد.

از ویژگی‌های مهم این کلاه عایق بودن آن در برابر سرما و گرماست. به همین دلیل اهالی منطقه در دو فصل زمستان و تابستان این کلاه را به سردارند.

این هنر صنعت به شماره ۱۰۸ در فهرست آثار ملی ثبت‌شده کشور قرار گرفته است. گرمه، جاجرم، فاروج، بجنورد، شیروان ازجمله مراکز مهم تولید این هنر هستند.

عروسک بافی

هنری است که در آن با استفاده از میل و قلاب بافتنی، عروسک‌های متنوع و رنگارنگی بافته و درون آن را با پنبه یا پشم پر می‌کنند. سپس الحاقاتی مانند کلاه و دامن را به آن می‌افزایند. صنعتگران شهرستان‌های بجنورد، شیروان در تولید این محصول فعال هستند.

قلاب‌بافی

بافت انواع محصولات از قبیل لباس، کلاه، دستکش و انواع رومیزی، عروسک‌های بافتنی و… توسط قلاب میله‌ای با نوک خمیده و با استفاده از الیاف طبیعی را قلاب‌بافی می‌گویند. این هنر در تمام شهرستان‌های استان تولید می‌شود.

منبع:میراث آریا

نقش و نگاره‌ها در دست‌بافته‌های خراسان شمالی، روایتگر هویت تاریخی و فرهنگی

نقوش و نگاره‌های به کار گرفته‌شده در صنایع‌دستی استان خراسان شمالی ریشه در اعتقادات و باورهای هنرمندان این خطه از کشورمان دارد و هنرمندان خراسان شمالی، صنایع‌دستی را با نگاره‌های متنوع با رنگ‌های الهام گرفته از طبیعت خلق می‌کنند.

اسناد و مدارک برجای‌مانده از ادوار گذشته در خراسان شمالی بیانگر آن است که تولید صنایع‌دستی در این منطقه از ایران سابقه‌ای دیرینه برخوردار است. نوآوران و استادان صنایع‌دستی در این حوزه جغرافیایی همواره به‌موازات آفرینش‌های ذوقی صنعتگران و هنرمندان دیگر مناطق کشور، در خلق آثاری زیبا و خلاقانه دستی داشته‌اند که برخی از این رشته‌های هنری اکنون برجاست و چون سفیری صادق، گوشه‌ای از هویت تاریخی و فرهنگی این خطه را روایت می‌کند.

در ادامه این گزارش، شرح مختصری از مجموعه بافته‌های سنتی مردمان خراسان شمالی را می‌خوانیم.

نساجی سنتی (پارچه‌بافی) 

در گذشته این هنر درصد بالایی از مواد اولیه موردنیاز تولید لباس و پوشاک را در استان تأمین می‌کرده است. در حال حاضر نیز بخشی از این منسوجات نظیر چادرشب، حوله، چوخه، پارچه‌های ابریشمی و… در سطح استان بافته می‌شود.

گلیم‌بافی

گلیم در واقع نوعی فرش بدون پرز است که با درگیری تاروپود به یکدیگر ایجاد می‌شود. گلیم ازجمله قدیمی‌ترین زیراندازهایی است که توسط بشر ابداع‌شده و مورداستفاده قرار گرفته است تا جایی که محققان سابقه ۷ هزارساله برای آن قائل‌اند.

الیاف استفاده‌شده در این زیراندازها عمدتاً از نوع طبیعی بوده و بیشتر جهت زیرانداز یا تزئین بکار می‌رود. طرح گلیم‌ها متأثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیایی طبیعی بافندگان است، در بیشتر روستاهای استان در هنگام بافت از نقشه استفاده نمی‌شود و از نقوش ذهنی که دارای تنوع بیشتری هستند استفاده می‌گردد.

گلیم‌ها دارای بافت یک رو و دورو بوده و کاربری آن‌ها در زمینه‌هایی مثل روفرشی، رومیزی، جوال، خورجین، پادری، کناره، گلیم زیرانداز، گلیم تزئینی مانند تابلو، رختخواب بند، کوله‌پشتی، رومبلی، کفش و کیف زنانه، جوراب، دستکش و زانوبند است.

سفره کردی

با مهاجرت عشایر کرد در عصر صفوی به سرزمین پهناور خراسان و سکنی گزیدنشان در این منطقه بسیاری از آداب و سنن ایشان به این منطقه منتقل شد. رایج‌ترین هنر عشایر کرد، بافت نوعی گلیم به نام سفره کردی است که بازگوکننده داستان زندگی بافنده است. این هنر مختص به خراسان بوده و از بافته‌های منحصربه‌فرد زنان کرد عشایر این خطه است که در شهرستان‌های بجنورد، مانه و سملقان، شیروان، فاروج و اسفراین رواج دارد. سفره کردی در ابعاد ۱۵۰*۱۰۰.۱۲۰*۱۰۰ و ۲۰۰*۱۰۰ سانتیمتر مربع به همراه نقش‌های بسیار زیبا و با مضامین و مفاهیم عمیق که ریشه در باورهای این منطقه دارد، از جنس پشم بافته می‌شود. نقوش بکار رفته در این دست‌بافته‌ها نیز دارای تنوع بسیاری بوده که عمدتاً شامل نقوش انتزاعی گیاهی، حیوانی و نقوش هندسی و بر اساس سه شکل مربع، مثلث و دایره است.

جاجیم و پلاس

جاجیم دست بافته‌ای است ضخیم شبیه پلاس یا گلیم که راه‌راه و رنگین است و مانند سایر دست‌بافته‌ها به‌عنوان زیرانداز مورداستفاده قرار می‌گیرد و جنس آن عمدتاً از پشم انتخاب می‌گردد تمام جاجیم یک‌بار بافته می‌شود و رنگ و نقش آن متنوع و نمادهایی مانند جوان بودن بافنده و امید به آینده‌ای روشن را در بر دارد.

پلاس نیز نوعی گلیم پشمی است که از دیرباز به‌عنوان زیراندازی مناسب برای محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین بکار می‌رود و از این نظر در مفروش کردن کف چادر عشایر خراسان شمالی و ساختن سیاه‌چادر و نیز در خانه‌های روستایی مورداستفاده است. بافت گونه پیچ پلاس منحصر به خطه خراسان شمالی است.

چادرشب‌بافی

چادرشب پارچه‌ای است دستبافت، رنگارنگ و چهارخانه که امروزه بافندگان روستای رویین اسفراین به‌عنوان دهکده نساجی سنتی کشور در تولید و عرضه این محصول نقش بسزایی دارند. این پارچه در موارد گوناگونی چون روتختی، رومیزی، پرده و آویز، رومبلی و… مورداستفاده قرار می‌گیرد.

این هنر صنعت در شهرستان‌های اسفراین و گرمه تولید می‌شود.

ابریشم‌بافی

ابریشم به‌واسطه نرمی، شفافیت، ظرافت و استحکام فوق‌العاده که دارا است یکی از مهم‌ترین و گران‌بهاترین الیاف نساجی بشمار می‌رود. نحوه بافت کاملاً شبیه پارچه‌بافی سنتی است و مصارف آن در دوختن لباس، روسری، دستمال و لبه یقه، سرآستین و پیش‌سینه لباس‌های محلی فاخر و… است. در منطقه راز و جرگلان بجنورد، ابریشم‌بافی از قدمت زیادی برخوردار است. نقوش این نوع بافته غالباً به‌صورت هندسی و برجسته بر روی کار نمایان است. صنعتگران شهرستان‌های بجنورد، اسفراین و گرمه تولیدکننده ابریشم استان هستند.

حوله‌‌بافی

نوعی فرآورده نساجی سنتی است که در ابعاد کوچک عرضه می‌شود. تاروپود آن تماماً از نخ پنبه‌ای بوده و جاذب رطوبت است. اسفراین، بجنورد، گرمه و جاجرم، شهرستان‌های فعال در این رشته هستند.

سیاه‌چادربافی

دست بافته‌ای بسیار ساده با موی بز برای تولید چادر عشایری که با توجه به خاصیت موی بز، محافظ بسیار خوبی در برابر سرما و رطوبت است. مانه و سملقان، شیروان، اسفراین از مهم‌ترین مراکز تولید این محصول در سطح استان است.

کیسه‌بافی

دست‌بافته‌ای که از پشم بهاره و دست ریس با ظرافت زیاد تهیه‌شده و در استحمام مورداستفاده قرار می‌گیرد. صنعتگران منطقه مانه و سملقان، شیروان، تولیدکننده این هنر صنعت است.

شال‌بافی

نوعی دست‌بافته چهارگوش بسیار ظریف است که دارای تارهای یکرنگ بوده و نقوش، توسط پودهای رنگی پدیدار می‌شوند. در این بافت سر آزاد پودها در پشت پارچه دیده می‌شوند. شهرستان‌های جاجرم، گرمه تولیدکننده این محصول هستند.

چوخه‌بافی

چوخه را نوعی تن‌پوش پشمی معنی می‌کنند. چوخه به‌عنوان جلیقه چوپانی، لباس کشتی (پالتوی چوخ)، پا تابه، کت‌وشلوار و… بکار می‌رود و به علت نوع آب‌وهوای سرد و شرایط اقلیمی، مردان چوخه را به‌عنوان البسه در زمستان استفاده می‌کردند. به علت استحکام بسیار خوب این پارچه در برابر کشش و ازآنجاکه در مبارزه کشتی هیچ پارچه‌ای مانند چوخه دوام نمی‌آورد پوشیدن این لباس به‌عنوان یکی از قوانین کشتی محلی این خطه محسوب شده و نام این مبارزه به کشتی با چوخه شهرت یافته است. شیروان، اسفراین ازجمله شهرهای این استان هستند که به تولید این محصول می‌پردازند.

نواربافی

بافتن نواری باریک و بلند از جنس نخ، پشم و ابریشم دست‌بافت است که در منطقه رویین اسفراین و راز و جرگلان با طرح‌های متفاوت بافته می‌شود و به مصارف تزئینی لباس می‌رسد این نوارها به‌وسیله کارت‌های چهارگوش بافته می‌شوند. اسفراین و جاجرم از مهم‌ترین مراکز تولید این محصول هستند.

پی‌تاوه (گزی بافی) 

دست بافته‌ای با عرض ۱۵ سانتی‌متر با تاروپود پشمی ظریف که قسمتی از آن با نخ الوان رودوزی شده باشد که برای بستن به ساق پا در نواحی سردسیر خراسان شمالی استفاده می‌شود. جاجرم و شیروان از تولیدکنندگان این هنر صنعت به شمار می‌روند.

منبع:میراث آریا

صادرات ۸۰۰هزار دلاری صنایع‌دستی خراسان شمالی

ارزش‌افزوده نسبتاً بالا، کم بودن هزینه‌های تولید، آموزش آسان و در دسترس و جذابیت ازجمله مزایای صنایع‌دستی استان خراسان شمالی است که بازار تولیدات و فروش آن را پررونق و زمینه اشتغال بسیاری از افراد را فراهم کرده است.

فعالیت بیش از ۱۵ هزار نفر در ۶۱ رشته صنایع‌دستی در استان، برپایی ۹ نمایشگاه ملی و بین‌المللی، حضور در بیش از ۴۱۰ نمایشگاه خارجی و داخلی، کسب ۴ نشان مهر اصالت یونسکو و ۶۲ مهر مرغوبیت ملی و… توسط صنعتگران صنایع‌دستی استان و گردش مالی سالانه بیش از ۵۰ میلیارد ریال این هنر- صنعت در بخش فروش مربوط به نمایشگاه و بازارچه‌های مربوطه نشان از ظرفیت ویژه صنایع‌دستی استان دارد.

کاربردی و تجاری‌سازی صنایع‌دستی خراسان شمالی از مهم‌ترین اولویت‌ها

طی سال‌های اخیر اقدامات و برنامه‌ریزی‌های مؤثری در راستای احیا و رونق هنر صنایع‌دستی در استان برداشته‌شده که توفیقات خوبی را نیز در پی داشته، که اشتغال‌زایی، تقویت اقتصاد خانوارها و جهانی‌شدن برخی از محصولات تولیدی ازجمله این موارد است.

با توجه به کیفیت افزایی و بالا بردن قدرت رقابت صنایع‌دستی استان مطالعه، تحقیق، پژوهش و نمونه‌سازی محصولات صنایع‌دستی متناسب با سلیقه بازار مصرف در راستای کاربردی کردن آثار صنایع‌دستی و تجاری‌سازی آن از اولویت‌های معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان محسوب می‌شود. همچنین ایجاد مرکز آفرینش صنایع‌دستی در روستاهای هدف صنایع‌دستی استان، راه‌اندازی دبیرخانه شهر ملی گلیم در بجنورد، انعقاد تفاهم‌نامه با ادارات کل امور زندان‌ها، کمیته امداد و بهزیستی در راستای حمایت از تولیدکنندگان صنایع‌دستی و هنرهای سنتی به‌منظور افزایش تولید و معرفی صنایع‌دستی خراسان شمالی از طریق صداوسیمای مرکز استان و شبکه‌های سراسری نیز در سال به‌طورجدی پیگیری می‌شود.

در همین راستا، راه‌اندازی خانه صنایع‌دستی روستایی در سطح استان به‌منظور توسعه و ترویج صنایع‌دستی، آموزش به علاقه‌مندان و تربیت نیروی کار ماهر در رشته‌هایی که قابلیت تجاری‌سازی دارند و نیز برگزاری دوره‌های آموزشی پیشرفته ویژه شاغلان صنایع‌دستی در راستای کاربردی کردن و تجاری‌سازی، برگزاری دوره‌های آموزشی عمومی کوتاه‌مدت و مقدماتی برای علاقه‌مندان به هنرهای سنتی و صنایع‌دستی در سطح استان و برگزاری دوره‌های آموزشی تولید زنده (به آموزی) در رشته‌های شاخص صنایع‌دستی استان به‌منظور ارتقاء سطح کیفی تولیدات صنایع‌دستی برنامه‌ریزی شده است.

شهرت جهانی صنایع‌دستی خراسان شمالی

انواع گلیم و سفره کردی، جاجیم، پارچه‌بافی، چادرشب بافی و حوله بافی، کلاه کرکی، دوخت لباس‌های سنتی، زیورآلات محلی، چاروق، انواع سفال و… از مهم‌ترین هنرهای دستی استان خراسان شمالی محسوب می‌شوند که همگی از شهرت و منزلت جهانی برخوردارند و تولید آن در استان در زمره پرطرفدارترین مشاغل به شمار می‌رود.

استان خراسان شمالی در موسیقی مقامی نیز شهرتی فراگیر دارد که وجود هنرمندان موسیقی هنر ساخت سازهای سنتی را نیز به یکی از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین هنرهای استان تبدیل کرده که به دلیل وجود اقوام ترک، ترکمن و کرمانج در منطقه موسیقی فولکلوریک رواج دارد.

صنایع‌دستی استان به دلیل اشتغال‌زایی، توجیه اقتصادی دارد و یکی از راهکارهای مبارزه با بیکاری در مناطق مختلف استان است که ارزش‌افزوده بالا، حفظ فرهنگ و اصالت سنتی، انتقال هنر بومی و محلی و پیوند نسل‌ها از دیگر خصوصیات هنرهای دستی است و به دلیل مشارکت دادن زنان در تولید و متنوع کردن منابع درآمد خانوار، می‌تواند تأثیرات بلندمدت بر توسعه اقتصادی و اجتماعی استان داشته باشد.

افزون بر ۱۵ هزار صنعتگر و هنرمند در ۶۱ رشته درزمینه‌ی تولید انواع صنایع‌دستی فعالیت می‌کنند که برخی از تولیدات صنایع‌دستی استان ازجمله سفال و سرامیک، دست بافته‌های داری و انواع زیورآلات به کشورهایی چون لهستان، چین، ترکیه، ایتالیا، لبنان، قطر، کانادا و سوئد صادر می‌شود.

صادرات ۸۰۰ هزار دلاری صنایع‌دستی خراسان شمالی

معاون صنایع‌دستی خراسان شمالی در گفتگو با میراث‌آریا اظهار کرد: «در سال گذشته، ۸۰۰ هزار دلار تولیدات صنایع‌دستی استان شامل انواع دستبافته‌های داری، زیورآلات، مصنوعات چرمی دست‌ساز، البسه محلی، معرق و منبت چوب و رودوزی‌های سنتی و سوزن‌دوزی به کشورهای آلمان، ترکیه، لهستان، روسیه، استرالیا، امارات، عمان، کانادا و چین صادر شد.»

محمدرضا قهرمانیان میزان تولید انواع صنایع‌دستی در رشته‌های گلیم و سفره کردی، نساجی سنتی، سراجی سنتی، معرق مشبک و خراطی چوب، نمدمالی، مس گری، سفال و سرامیک کاشی سنتی و… در استان را به میزان ۱۲۰ تن در سال برآورد کرد و افزود: «این تولیدات، علاوه بر مصرف داخلی در استان، به‌واسطه فروش در فروشگاه‌های داخلی، از طریق تبلیغ در سایت‌های فروش و فضای مجازی به سراسر کشور نیز ارسال می‌شود.»

او به برگزاری ۱۰ دوره آموزشی در سال۹۹، در شهرها و روستاهای استان در حوزه دوره‌های تکمیلی صنایع‌دستی، تجاری‌سازی، بسته‌بندی، طراحی محصول، بازاریابی و صادرات اشاره کرد و گفت: «این دوره‌ها با اعتبار یک میلیارد و ۳۲۰ میلیون ریال و با مشارکت ۱۴۵ نفر از شاغلان بخش صنایع‌دستی استان برگزار شد.»

او با اشاره به پیشرفت فیزیکی ۹۵ درصدی بازارچه صنایع‌دستی بجنورد، عنوان کرد: «این پروژه در ۶ غرفه و در زمینی به مساحت ۱۵۰ مترمربع احداث شده و تا کنون ۷ میلیارد و ۳۰ میلیون ریال اعتبار به آن تخصیص یافته است.»

پرداخت ۷ میلیارد ریال تسهیلات به فعالان صنایع‌دستی خراسان شمالی

معاون صنایع‌دستی خراسان شمالی اظهار کرد: «در سال ۹۹، به میزان هفت میلیارد ریال از طریق ابلاغ سهم استان در تسهیلات ویژه مشاغل خانگی، ۷۰ نفر از فعالان این حوزه به بانک معرفی و تسهیلات خود را دریافت کردند.»

قهرمانیان افزود: «اغلب دریافت‌کنندگان تسهیلات در رشته‌های گلیم‌بافی، نساجی سنتی، مصنوعات چوبی، کلاه بافی سنتی، رودوزی‌های سنتی و… بوده‌اند که با اخذ تسهیلات موردنظر برای ۹۰ نفر اشتغال ایجاد شده است.»

او گفت: «درمجموع در سال گذشته، با پرداخت تسهیلات مشاغل خانگی برای ۹۰ نفر اشتغال حاصل از صدور ۵۲۲ مجوز تولید انفرادی، صنعتگری و کارگاهی و مشاغل خانگی در رشته‌های گلیم‌بافی، نساجی سنتی، مصنوعات چوبی، کلاه بافی سنتی، رودوزی‌های سنتی و… برای ۶۱۲ نفر اشتغال ایجاد شد.»

او با اشاره به راه‌اندازی آموزش‌های مهارتی در خانه صنایع‌دستی، زندان‌های سطح استان، خانه صنایع‌دستی روستایی، شرکت‌های تعاونی صنایع‌دستی، اظهار کرد: «تعداد ۱۱ مرکز در سال ۹۹ نسبت به ارائه آموزش‌های تخصصی انواع رشته‌های صنایع‌دستی اقدام کرده‌اند که درمجموع برای ۴۵۰ نفر گواهینامه شرکت در دوره‌های مختلف در رشته‌های گلیم‌بافی، نساجی سنتی، مصنوعات چوبی، کلاه بافی سنتی، رودوزی‌های سنتی، سراجی سنتی، پارچه‌بافی، قلم‌زنی روی فلز و… صادر شد.»

صدور و تمدید ۲۳۶ مورد پروانه تولید انفرادی صنایع‌دستی

معاون صنایع‌دستی خراسان شمالی با اشاره به صدور و تمدید ۲۳۶ مورد مجوز تولید انفرادی صنایع‌دستی در سال ۹۹ تصریح کرد: «همچنین طی این مدت، ۱۳۰ مورد کارت شناسایی صنعتگری و ۱۳۶ مورد نیز مجوز مشاغل خانگی صادر و تمدید شد.»

قهرمانیان درباره صدور و تمدید بیمه صنعتگران صنایع‌دستی استان نیز اذعان داشت: «با توجه به‌عدم تخصیص بیمه تأمین اجتماعی در سال گذشته به دلیل تأمین نشدن سهم دولت در یارانه بیمه صنعتگران، تعداد ۲۲۰۰ نفر از صنعتگران به‌منظور استفاده از مزیت بیمه روستایی و عشایری معرفی شده‌اند که پس از پالایش فهرست ارسالی ۷۵۰ نفر مشمول شناسایی و بیمه روستایی و عشایری صادر شده است.»

او افزود: «در سال گذشته، تعداد ۲ رشته عروسک بافی سنتی و چولی بافی در حوزه باززنده‌سازی معرفی شد که پس از برگزاری جلسات کارشناسی در وزارت متبوع رشته چولی بافی (بافت سبدهای چوبی با ترکه درختان ارغوان و بید) مصوب شد. هر دو رشته هم‌اکنون در شهرهای بجنورد و درق شهرستان گرمه دارای صنعتگرانی است که در حال فعالیت هستند.»

او عنوان کرد: «در سال ۹۹ دو رشته پوشاک اقوام ترک خراسان شمالی و فنون و مهارت ابریشم‌کشی و ابریشم‌تابی در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.»

منبع:میراث آریا

فصل جدیدی از گردشگری خارجی در خراسان شمالی

به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان خراسان شمالی، علی مستوفیان روز چهارشنبه ۱۲ خردادماه ۱۴۰۰ اظهار کرد: «جلسه‌ای با حضور مسئول نمایندگی وزارت امور خارجه در استان و تعدادی از فعالان بخش خصوصی گردشگری برگزار و در راستای بهره‌گیری از سفر آتی استاندار به ارمنستان و استفاده از این فرصت برای تقویت حوزه گردشگری، برنامه‌ریزی شد.»

سرپرست اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی با اشاره به قابلیت‌های استان در زمینهٔ جذب گردشگر عنوان کرد: «باید از هم‌اکنون برنامه‌ریزی کنیم تا برای دوران پسا کرونا، بتوانیم به صنعت گردشگری شتاب بیشتری بدهیم.»

مستوفیان افزود: «برپایی نمایشگاه‌های بین‌المللی و مشترک، فم تورهای گردشگری، نمایشگاه منطقه‌ای با مجوز معاونت میراث‌فرهنگی وزارتخانه و نمایش اشیای تاریخی و باستانی و نیز ایجاد زمینه برپایی نمایشگاه‌های مشترک صنایع‌دستی و… از جمله موضوعاتی است که به دنبال تحقق آن به‌وسیله افزایش تعاملات با کشورهای ترکمنستان و ارمنستان هستیم.»

او با تأکید بر تهیه بسته‌های پیشنهادی سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری خراسان شمالی، تصریح کرد: «نشست‌های مشترکی با اتاق بازرگانی استان، بخش خصوصی و دیگر نهادهای مرتبط در حال برنامه‌ریزی است تا بتوانیم قدم‌های مؤثری در حوزه گردشگری خارجی برداریم.»

منبع:میراث آریا

مرمت ۳۴ اثر شاخص تاریخی خراسان شمالی

در نوار جنوبی استان خراسان شمالی رشته‌کوه آلاداغ با قله‌های مشهور شاه جهان، سالوک و بهار و در نوار شمالی ارتفاعات کپه داغ، دشت‌های وسیعی را در راستای شرقی-غربی شکل داده‌اند که در طول تاریخ بستر آمدوشدها و تحولات تجاری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مهمی بوده است.

رودخانه اترک به ‌مثابه یک شریان حیات‌بخش، در دره حدفاصل این دو رشته‌ کوه جریان داشته و ضمن آبیاری تمام دشت‌های مسیر خود، باعث شکل‌گیری مراکز مسکونی کهنی در این منطقه شده است. مراکزی که اکنون و پس از گذشت چندین هزار سال با عملیات کاوش و پژوهش‌های وسیعی که انجام‌ شده و یا در حال انجام است، بیش‌ازپیش هویت تاریخی این منطقه را برای ما و نسل‌های آینده نمایان می‌کند.

این آثار تاریخی در سفر مقام معظم رهبری به استان خراسان شمالی که در مهرماه سال ۹۱ انجام شد نیز مورد توجه قرار گرفت.

مقام معظم رهبری در سفر به خراسان شمالی بیان داشتند: «جاذبه‌های گردشگری در این استان زیاد است؛ هم جاذبه‌های طبیعی، هم جاذبه‌های تاریخی؛ هم منطقه‌ زیبا و طبیعت زیبای اینجا، هم چیزهای تاریخی‌ای که وجود دارد. آن‌طور که به من گزارش کردند – من که حالا معمولاً توفیق دیدن این چیزها را ندارم – قلعه‌ای که نزدیک اسفراین است، شبیه بنای معروف ارگ بم است که از خارج برای بازدید آن می‌آمدند. چرا اینجا کسی نمی‌آید؟ چرا معرفی نشده؟ چرا نمی‌شناسند؟ در حالی‌که اینجا در دسترس‌تر است. اینجا شما از این مسیر، در هر سال میلیون‌ها عبور کننده دارید – حالا آمارها مختلف است؛ بعضی میگویند بیست میلیون، بعضی میگویند پانزده میلیون – که زائرین مشهد از اینجا عبور می‌کنند. خب، اگر چنانچه وسائلی فراهم شود، نه همه‌ این‌ها، بلکه بخشی از این‌ها، یک روز در این استان توقف کنند، ببینید چه تأثیر عظیمی بر وضعیت استان خواهد گذاشت.

این‌جور نیست که شما بخواهید مسافر و گردشگر را از مرکز شهر یا از گوشه و کنار کشور بکشانید به یک نقطه‌ دوردست. اینجا دوردست نیست؛ اینجا در معرض عبور و مرور کاروان‌های زیارتی است؛ مردم دارند می‌روند، می‌آیند. یک روز، یک شبانه‌روز، نه همه‌ این مسافرین، بعضی از این‌ها، در این شهر بمانند و بروند از مراکز طبیعی اینجا، از همین مراکز تاریخی اینجا بازدید کنند. شما ببینید چه تحولی در کسب‌وکار و زندگىِ اینجا به وجود خواهد آمد. بنابراین، این هم یک اولویت است.»

مرمت ۳۴ اثر تاریخی شاخص خراسان شمالی در سال ۹۹

مرمت آثار  تاریخی از موضوعات مهم در این حوزه است که استان خراسان شمالی در این بخش نیز اقدامات مهم و گسترده‌ای داشته است، سرپرست اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی دراین‌باره گفت: «در سال گذشته ۳۴ اثر تاریخی شاخص استان با اعتباری قریب به ۳۵ میلیارد ریال حفاظت و مرمت شد.»

علی مستوفیان با اشاره به در پیش رو بودن هفته میراث فرهنگی، به همین مناسبت به اهم اقدامات انجام‌شده این حوزه در سال گذشته پرداخت.

سرپرست اداره‌‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی اظهار کرد: «چهارتاقی تیموری شیروان، مقبره شیخ آذری اسفراین، سردابه حصار حسینی بجنورد، باغ مزار گرمه و امامزاده کبیر کوران اسفراین از جمله بناهایی هستند که در سال گذشته مرمت شدند.»

او به مرمت سبزه‌میدان بجنورد نیز اشاره کرد و افزود: «مجموعۀ تاریخی سبزه‌میدان واقع در ابتدای خیابان شهید بهشتی شمالی متشكل از یک كاروانسرا، حمام، راسته‌بازار و چند قهوه‌خانه از آثار دورۀ قاجار است که به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری بجنورد باید معرفی شود.»

مستوفیان با اشاره به وجود ۵۲۳ اثر تاریخی استان که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است، گفت: «حفاظت و مرمت این آثار، فعالیتی مستمر است که در طول سال باید مورد توجه قرار گیرد و با توجه به اعتبارات محدود این حوزه، تلاش داریم تا با حداکثر استفاده از توان نیروهای پرسنلی و کارگاهی، این مهم در سال جاری نیز به نحو مطلوبی انجام شود.»

او افزود: «مطالعه و بررسی در مورد آثار فرهنگی‌، تاریخی و طبیعی به‌منظور ثبت آن‌ها در فهرست آثار ملی، از جمله مهم‌ترین برنامه‌ریزی‌های ما برای حفظ و ارتقا هویت تاریخی و ‌فرهنگی استان است که در این راستا، در سال ۹۹ پرونده ۵ اثر طبیعی، ۲۴ اثر تاریخی و ۶ اثر منقول فرهنگی و تاریخی استان تکمیل و به ثبت ملی رسید که با این آثار، شمار آثار ثبتی استان در فهرست ملی به ۷۴۳ اثر رسید.»

سرپرست اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی با اشاره به اهمیت و نقش پایگاه‌های میراث‌فرهنگی در توسعه گردشگری، عنوان کرد: «در حال حاضر سه پایگاه ملی میراث‌فرهنگی در شهر تاریخی بلقیس، روستای روئین اسفراین و محوطه تاریخی ریوی مانه و سملقان فعال است.»

مستوفیان با بیان اینکه در سال گذشته موفق به دریافت مجوز تبدیل محوطه تاریخی ریوی مانه و سملقان به پایگاه ملی میراث‌فرهنگی شدیم، عنوان کرد: «با استقرار پایگاه میراث‌فرهنگی، این محوطه تاریخی در سال ۱۴۰۰ فصل جدیدی را در معرفی هویت تاریخی شمال خراسان و توسعه صنعت گردشگری منطقه آغاز خواهد کرد.»

او اظهار کرد: «با توجه به اهمیت‌ و پتانسیل‌های گردشگری و اشتغال‌زایی این محوطه تاریخی، ایجاد سایت موزه گردشگری محوطه تاریخی ریوی را پیگیری می‌کنیم و تلاش داریم تا همگام با فعالیت‌های پژوهشی، زمینه لازم برای جذب گردشگر و اشتغال‌زایی پایدار فراهم شود.»

او تصریح کرد: «فعالیت‌های مشترک با باستان شناسان آلمانی در محوطه تاریخی ریوی و نیز باستان شناسان فرانسوی در محوطه ویران‌شهر فاروج برای سال جاری نیز برنامه‌ریزی‌شده است که در صورت اجازه شرایط کرونایی، این باستان شناسان امسال نیز در خراسان شمالی حضور خواهند داشت.»

مرمت و راه‌اندازی موزه اسناد بجنورد

سرپرست اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی با اشاره به مرمت و راه‌اندازی موزه اسناد بجنورد در اسفندماه سال ۹۹، گفت: «موزه مردم‌شناسی عمارت مفخم و موزه اسناد و نسخ خطی آینه‌خانه بجنورد، موزه قلعه جلال‌الدین گرمه، موزه مردم‌شناسی و تاریخ شهر جاجرم، موزه مردم‌شناسی و تاریخ شهر فاروج و موزه شیروان از جمله موزه‌های فعال استان هستند.»

مستوفیان با بیان اینکه شیوع ویروس کرونا در سال ۹۹ باعث شد بسیاری از اماکن و آثار تاریخی نتوانند همچون سال‌های گذشته میزبان گردشگران و علاقه‌مندان باشند، خاطرنشان کرد: «سال گذشته، ۴۳۳۰ نفر در شرایط مجاز کرونایی و با حفظ پروتکل‌های بهداشتی از موزه‌ها و اماکن فرهنگی تاریخی استان بازدید کردند.»

منبع:میراث آریا

چمچمه گلین، آیین سنتی باران‌خواهی اقوام خراسان شمالی

آیین باران خواهی (طلب باران) در مواقع کاهش نزولات آسمانی مرسوم بوده است و از سوی مردمی انجام می‌شده که شغل بیشتر آن‌ها کشاورزی بوده و مابقی نیز برای قوت بخشیدن به برگزاری و یا همراه شدن با اجتماعات مردمی در این آیین حضور پیدا می‌کردند.

آش ویژه این آیین پس از جمع‌آوری نذورات به وسیله سرآشپز پخته می‌شود و زنان اطراف دیگ آش ایستاده و یک نفر شروع به خواندن دعای طلب باران می‌کند و بقیه دست‌ها را بالا برده و الهی آمین می‌گویند. پس از پخت آش و صرف کردن آن، مقداری از این آش به وسیله زنان جوان‌تر به در خانه‌های افرادی که در مراسم نبودند برده می‌شود.

بیشتر مراسم‌های مربوط به تمنای باران رنگ و بوی مذهبی دارد و با راز و نیاز به پیشگاه خداوند برگزار می‌شود. مردم در این آیین‌ها، واسطه‌ای بین خود و خدا قرار می‌دهند تا از این طریق رحمت خداوند شامل حالشان شود. این آیین‌ها در استان خراسان شمالی با خواندن اشعار و ترانه‌هایی به شکل دسته‌جمعی همراه است که زنان و بچه‌ها آن را اجرا می‌کنند.

برگزاری آیین باران خواهی در مناطق مختلف ایران، همواره متنوع و متفاوت بوده است.

آیین چمچه گلین، چمچمه خاتون، باران لی، کوسه کوسه و کوسه گلین از جمله آداب‌ورسوم اقوام خراسان شمالی در خصوص باران خواهی محسوب می‌شود، در اين منطقه کشاورزان هنگام خشک‌سالی که برای کشت دیم منتظر بارش بودند و برای مدتی باران نمی‌بارید، این مراسم را برگزار می‌کنند و بر این باورند که پس از انجام آن بارش به امر خدا رخ می‌دهد.

چمچمه گلین (عروس باران)

مردم خراسان شمالی پارچه‌ای، آدمک مانند (مترسک) درست می‌کنند و به چوب بلندی نصب می‌کنند که آن را در آبادی‌های شهرستان شیروان کوسه گلین و در آبادی‌های شهرستان بجنورد چمچمه گلین (عروس باران) و در برخی روستاها کوسه اونیم یا قرری ینگی می‌گویند.

از آیین‌های بسیار رایج باران‌خواهی است که مردان  و پسران برای طلب باران، عروسکی را با ظاهری مردانه می‌سازند، عروسک نماد باران است، در فصل بهار، زمانی که زراعت دیم نیاز به آب دارد و باران نبارد، عده‌ای از جوانان چوبی را که دو یا سه متر طول دارد فراهم می‌کنند و پارچه‌ای به آن می‌بندند، این چوب و پارچه روی آن چولی قزک نام دارد، سپس این چولی قزک را در دست گرفته به کوچه‌ها می‌روند و این شعر را به‌طور دسته‌جمعی می‌خوانند

 چولی قزک بارونه کن              بارون بی پا کن                    گندم به زیر خاکه              از تشنگی هلاکه

در گویش کرمانجی

کَلمَه کُت دو کُلّه              هوای گُرمه گُرمه               گندم به زیر خاکه                      از تشنگی هلاکه

در زبان ترکی

کُو سم کُو سم یار اولسن                   یاقوش یاغسون بار اُولسن

در این اشعار، روزی افراد وابسته به باران رحمت خداوند است و به این طریق کودکان با خواندن این اشعار به در خانه‌ها می‌روند و صاحبان خانه‌ها به آن‌ها شیرینی و آجیل می‌دهند.

اجرای مراسم چولی قزک و خواندن ترانه‌های باران و در واقع خواسته کشاورزان و دامداران برای بارش باران بیان می‌شود. در این آیین، یک نفر عروسک را به دست می‌گیرد و اطراف او هم عده‌ای از مردان سال‌خورده و جوانان راه می‌افتند و به در خانه‌ها می‌روند و ضمن خواندن اشعار باران‌خواهی، نیازهایی را از مردم طلب می‌کنند.

اهل هر خانه نیز پس از پاشیدن آب روی عروسک، خواستۀ بچه‌ها را می‌دهند. بچه‌ها این نیازها را که موادی خوراکی مانند آرد، روغن، گندم و یا برنج است می‌گیرند و بدین‌وسیله برای زراعت دیم، طلب باران می‌کنند تا زراعت از تشنگی درآید، اهالی هر منزل با شنیدن صدای آنان با کاسه‌های پر آب به استقبال آنان می‌شتابند و کاسه آب را به روی افراد گروه می‌پاشند، به طوری که لباس‌های اکثر آن‌ها خیس می‌شود. در بعضی از محل‌ها خوراکی نیز به افراد گروه می‌دهند، علاوه  بر این عمل، در تکایا و مساجد نیز، آش مخصوصی می‌پزند و بین مستمندان تقسیم می‌کنند تا عنایتی بشود و باران ببارد.

آیین مناطق ترک‌نشین

در روستاهای ترک‌نشین اين منطقه در اواسط بهار يا پاييز كه محصولات ديمی نياز به آب دارند، دختر دَم بختی سوار الاغ شده، همراه با زنان روستا به در خانه‌ها رفته و با خواندن شعر باران، ذکر صلوات و گرفتن نذورات هر خانه و جمع‌آوری آن آش درست كرده و در بين همسايگان پخش می‌کنند. به در هر خانه كه می‌رسند، صاحب‌خانه مقداری گندم، پول، آرد شيرين و… به آن‌ها می‌دهد این دسته جلوی در هر خانه‌ای توقف می‌کند یکی از افراد آن خانه ظرفی را پر از آب کرده می‌آورد و روی کوسا (چوم چومه) گلین می‌ریزد و از خداوند بارش باران را طلب می‌کند و به زبان تركی می‌خوانند:

چمچه خاتون چم اوسته                 الله دان یاقوش ایستده

الیم قالوب خمیرده                      بیرچه قاشق سوایسته                                                                                      چاخ داشوچاخماخ داشو               یاندو ورکلر باشو

الله جان بیر یاقوش  گندر            ایسلادا داقو وداشو

یکی دیگر از آیین‌های باران‌خواهی، پختن آش یا حلیم و تقسیم آن میان اهالی یا مستمندان است که به‌صورت گروهی و با مقدمات و تشریفات خاصی انجام می‌شود.

در برخی نقاط دیگر خراسان برای انجام مراسم آش باران خواهی مردم هر محل برای پختن آش از تک‌تک خانه‌ها اقلام مورد نیاز را جمع می‌کنند و با آن آشی به نام  یاغیش تورئنی می‌پزند. پس از پخت، برای تک‌تک خانه‌های محل كاسه آشی می‌فرستند.

در این مراسم زنان و کودکان از افرادی که شرکت کرده بودند می‌خواهند برای پخت آشی به‌منظور طلب باران کمک کنند که هر کدام از همسایه‌ها چیزی کمک می‌کنند و مقداری آب هم روی عروسک می‌پاشند و دعاها و اشعاری را زیر لب زمزمه می‌کنند، معمولاً بعد از این مراسم مردم نماز باران را به‌صورت جماعت برگزار می‌کنند.

در روستای گریوان واقع در بخش مرکزی بجنورد مراسم باران خواهی در محل چشمه پرآبی به نام سرچشمه (باش بولاق) انجام می‌شود و آش یا نهار تدارک دیده را بين اهالی محل و در راه خدا بین مستمندان و فقرا تقسیم  می‌کنند و معتقدند با تقسیم آش نذری در راه خدا باران می‌بارد.

برای انجام اين رسم مردم هر محل برای پختن آش از تک‌تک خانه‌ها اقلام مورد نیاز را جمع می‌کنند و با آن آشی به نام ترمانج می‌پزند. پس از پخت، ابتدا مقداری از آن را از ناودان خانه پايين می‌ریزند و از خدا طلب استعانت و ياری می‌کنند. سپس برای تک‌تک خانه‌های محل كاسه آشی می‌فرستند.

پخش نذری، خواندن نماز شکر و همچنین درخواست برای بارش باران با قرائت ادعیه نیز در این روز انجام می‌شود.

برگزاری مراسم آیین باران خواهی به‌صورت دسته‌های در حال حرکت مردم طالب باران که عروسک را به مکانی خاص مشایعت می‌کنند، انجام می‌شود، این حرکت دسته‌جمعی یکی از مهم‌ترین عناصر آیین باران خواهی است. که از جایی شروع و در نهایت در کنار رودخانه‌ها، چشمه‌ها و یا قنات‌ها به پایان می‌رسد تا برگزاری این آیین کامل شود.

این آیین در خراسان شمالی با شماره ۱۶۸۵ در ۲۸ آبان ماه سال ۹۷ به ثبت ملی رسیده است.

منبع:میراث آریا

وعده‌هایی که در خراسان شمالی اجرا نمی‌شود

استاندار خراسان شمالی بارها خبر از قطعی شدن پرواز از فرودگاه بجنورد به نجف و یا عشق آباد داده بود که هیچ یک عملی نشد؛ اینک استاندار برقراری پرواز به کیش را قطعی دانسته است.

خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها: یکی از اقتضائات پیشرفت و توسعه هر منطقه راه‌های ارتباطی آن است؛ حمل و نقل نقش اساسی در سرعت رشد یک شهر یا استان دارد. این راه‌های ارتباطی می‌تواند زمینی، دریایی و یا هوایی باشد که هر کدام مزایای خاص خود را دارد.

خراسان شمالی به عنوان استانی که در شمال شرق کشور حضور دارد در حوزه راه و حمل و نقل با مشکلات ریز و درشتی مواجه است. کمبودهای این حوزه در خراسان شمالی به شدت به چشم می‌آید به طوری که این استان یک کیلومتر خط ریلی و یا بزرگراه ندارد.

از سوی دیگر فرودگاه بجنورد که می‌توانست تا حدودی نواقص خطوط دیگر را رفع کند، خود با مشکلات فراوانی مواجه است که باعث می‌شود بسیاری از پروازها لغو شود؛ همچنین به دلیل محدودیت‌های محیطی، این فرودگاه نمی‌تواند از بسیاری پروازها پذیرایی کند.

اما طی ۲ سال اخیر استاندار خراسان شمالی سعی داشته پروازهای درون مرزی و برون مرزی از خراسان شمالی را گسترش دهد؛ اقدامی که باعث شد پروازهای بجنورد-تهران از هفته‌ای ۲ تا ۵ مورد به حدود ۷ تا ۹ مورد برسد. هرچند باز هم به دلیل محدودیت‌های هواپیمایی، نبود مسافر، شرایط جوی و… تعداد قابل توجهی از این پروازها لغو می‌شود اما افزایش رسمی پروازها به تهران را می‌توان جزو نتایج پیگیری‌های محمد علی شجاعی دانست.

سرنوشت پرواز بجنورد-نجف چه شد؟

اما استاندار خراسان شمالی طی ۲ سال اخیر وعده‌های فراوان دیگری در خصوص پروازهای فرودگاه بجنورد ارائه داده که هیچکدام از آن‌ها محقق نشده است؛ از پروازهای مستقیم بجنورد- نجف گرفته تا بجنورد- عشق آباد؛ مواردی که هیچکدام به سرانجام نرسید.

یکی از این وعده‌ها در شهریور ماه سال ۹۸ داده شد. استاندار خراسان شمالی در همایش خادمان اربعین حسینی گفت: پیگیر برقراری پرواز به عتبات عالیات و نیز حج هستیم.

محمد علی شجاعی ۱۹ مهر همین سال بیان کرد: با پیگیری‌های صورت گرفته شمار پروازهای استان به ۹ پرواز در هفته افزایش یافت و اولین پرواز عتبات عالیات نیز به مقصد نجف اشرف از فرودگاه بجنورد این هفته انجام می‌شود.

به این ترتیب همگی منتظر برقراری پرواز بجنورد به نجف بودند تا نخستین پرواز خارجی بجنورد ثبت شود؛ اما در روز مقرر هیچ خبری از پرواز نبود. مهدی رزار، مدیر وقت فرودگاه بجنورد در همان روز اعلام کرد: اگر قرار است پروازی انجام شود باید برنامه‌ای به ما ارائه شود اما هنوز برنامه‌ای دریافت نکرده‌ایم.

پس از آن تنها حبیب یزدان پناه، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی اظهار کرد: نخستین پرواز فرودگاه بجنورد به مقصد نجف، که قرار بود روز دوشنبه صورت گیرد، به دلیل بروز ایراد فنی در موتور هواپیما، میسر نشد که این پرواز در آینده‌ای نزدیک انجام خواهد شد.

هرچند این مسئول در ابتدا نقص فنی را عامل عدم پرواز عنوان کرد اما سپس گفت: علی‌رغم همه تلاش‌های انجام شده، این هواپیما نتوانست مجوزهای مربوطه را دریافت و خود را به جدول پروازی برساند.

وی اظهار داشت: پیگیری مسئولان ارشد استان برای برقراری این خط پروازی در آینده‌ای نزدیک همچنان ادامه دارد.

به این ترتیب مشخص نشد دقیقاً علت عدم پرواز بجنورد به نجف چه بود؛ اما هرچه بود این پرواز به سرانجام نرسید و از آن روز تا به حال کسی برای چرایی آن پاسخی نداده است.

با این حال و در شرایطی که تکلیف پرواز به نجف مشخص نبود، در اسفند ماه ۹۸ شجاعی گفت: سازمان حج و زیارت با برقراری پرواز عتبات عالیات از فرودگاه بجنورد موافقت کرد.

بیش از یک سال از این وعده نیز می‌گذرد اما هیچ گونه پروازی و یا اقدامی برای برقراری پرواز رقم نخورده است.

این بار کشور شرقی؛ عشق آباد مقصد بعدی

اما وعده بعدی پرواز خارجی در راه بود؛ این بار باید از غرب به شرق و کشور ترکمنستان می‌رفتیم. محمد علی شجاعی در تیر ماه ۹۹ خبر از قطعی شدن پرواز بجنورد به عشق آباد داد.

وی افزود: پس از سفر سال گذشته به ترکمنستان و امضای تفاهم نامه‌های مختلف، اجرایی شدن آنها در دستور کار جدی استان قرار گرفت که اکنون پروازهای هفتگی مسیر بجنورد-عشق آباد و بالعکس قطعی شد.

اما این مسئول ۲ هفته بعد در خصوص چرایی عدم برقراری این سفر گفت: در این خصوص درخواستی از استان خراسان شمالی به همراه نامه وزارت امور خارجه از طریق سفیر جمهوری اسلامی ایران در عشق آباد برای مسؤولان کشور همسایه ارسال شده که اکنون منتظر دریافت پاسخ آنان هستیم.

وی افزود: در خصوص برقراری این پرواز خارجی، در چند روز اخیر با دو تن از معاونان وزارت امور خارجه در حوزه اقتصادی – کنسولی و ویزا نیز جلساتی برگزار کرده‌ایم و البته کمی نگران هستیم که شانس این پرواز از استان ما گرفته شود.

از این سخنان استنباط می‌شود نه از سمت مسئولان داخلی و نه از سوی دولت ترکمنستان، موافقتی برای پرواز بجنورد-عشق آباد وجود نداشته؛ در حالی که استاندار چند روز قبل این مسئله را قطعی دانسته بود.

شجاعی آبان سال گذشته و در دیدار استاندار آخال ترکمنستان باری دیگر خواستار برگزاری تورهای گردشگری و برقراری پرواز بجنورد – عشق آباد شد و گفت: همچنین می‌توانیم جشنواره‌های مشترکی را در زمینه صنعت دستی قالیچه ترکمن و اسب اصیل ترکمن در منطقه برگزار کرد.

این خواسته نیز از سوی مسئولان کشور پذیرنده نادیده گرفته شد و به این ترتیب تقریباً پرونده پرواز بجنورد-عشق آباد بسته شد.

دست به دامان داخلی‌ها / پرواز به کیش میسر می‌شود؟

روز گذشته نیز روابط عمومی استانداری خراسان شمالی از برقراری پروازی دیگر رونمایی کرد. بر اساس این خبر محمد علی شجاعی، استاندار خراسان شمالی در دیدار دبیر شورای عالی مناطق آزاد از توافق برای برقراری پرواز هفتگی بین بجنورد و کیش از طریق فرودگاه بجنورد خبر داد.

اینک باید منتظر ماند و دید سرنوشت پرواز بجنورد-کیش مانند سایر پروازها می‌شود و یا این بار وعده‌ی استاندار محقق خواهد شد؟

همچنین استاندار خراسان شمالی باید برای عدم پروازهایی که وعده آن را به مردم داده بود به افکار عمومی پاسخ دهد تا عوامل این عملکرد مشخص شوند.

منبع:خبرگزاری مهر

موزه‌های خراسان شمالی، گنجینه‌های ارزشمند تاریخی

حضور قومیت‌های مختلف با فرهنگ‌های متنوع، هم‌نشینی جذاب و درخور تحسينی را برای توليدات صنایع‌دستی فراهم آورده است. بنابراين بسياری از نقوش، اندیشه‌ها و فنون هنری از قومی به قوم ديگر راه‌یافته، به‌گونه‌ای که می‌توان مجموعه هنرهای سنتی و صنایع‌دستی خراسان شمالی را چشم‌اندازی بديع از تکامل اندیشه‌ها دانست.

بر اساس شواهد و مستندات تاريخی حاصل از بررسی‌های باستان‌شناسی، پيشينه تاريخی اين استان حداقل به دوران نوسنگی و حدود ۵ تا ۸هزار سال قبل از میلاد می‌رسد. در برخی از محوطه‌های تاريخی کشف‌شده در اين استان آثاری از ارتباط آن با دور دست و در خارج از فلات ايران مشاهده شده است که معرف پويايی فرهنگ‌های منطقه در دوران پیش ‌از تاریخ است. در دوره اشکانی، خراسان به‌عنوان خاستگاه قوم پارت از جايگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و آثار مکشوفه نشان‌دهنده حضور فعال اين قوم در پهنه کنونی خراسان شمالی است.

در خراسان شمالی هفت موزه فعال وجود دارد که در ادامه به‌اختصار در مورد هر یک از آن‌ها توضیحاتی را می‌خوانید.

موزه اسناد و نسخ خطی

بنای معروف به آیینه‌خانه به‌عنوان فضای اداری و ديوانی، برای انجام ديدارهای رسمی حاکمان بجنورد با رجال سياسی عهد قاجار و انجام مراسم تشريفات نظامی و رايزنی در باب مسائل سياسی و اجتماعی با سران ايل شادلو و ديگر رجال سياسی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

این بنا در دو طبقه ساخته شده و در مجموع ۹ اتاق دارد. يکی از اتاق‌های طبقه فوقانی تالاری است که تمام ديوارها و سقف آن با طرح‌های زيبايی آیینه‌کاری شده و به خاطر وجود همين تالار است که اين بنا را آیینه‌خانه نامیده‌اند. اين بنا به شماره ۱۱۶۷در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسيده و پس ‌از انجام عمليات مرمت از سال ۱۳۷۹ تاکنون به‌عنوان موزه اسناد و نسخ خطی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

موزه اسناد و نسخ خطی استان در بنای آیینه‌خانه شامل بخش‌های مختلف از جمله اتاق ديوان سالاری، اتاق کودک و چهار اتاق مختص به نمايش و ارائه اسناد و نسخ خطی از نقاط مختلف است که به دوره قاجار و پس‌ از آن تعلق دارند. از نکات قابل ‌توجه در اين موزه ارائه آلبوم ديجيتالی از ۱۳۴ عکس موجود در تالار آیینه‌خانه است. اسناد بر اساس موضوع (عقدنامه- مصالحه‌نامه، مکاتبات و مراسلات اداری و ديوانی- مبایعه‌نامه و فرمان) چيدمان شده است.

موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی

عمارت مفخم بزرگ‌ترین و شاخص‌­ترين اثر تاريخی دورۀ قاجار در استان خراسان شمالی است که در اوایل دهۀ ۱۳۰۰ هجری قمری به دستور يار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، حاکم منطقه شمال خراسان، به‌عنوان محل سکونت او و خانواده‌­اش ساخته شده است. اين بنای مجلل ۳۴ اتاق با دو تالار بزرگ دارد. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجهی با انواع فنون کاشی‌کاری معرق، معقلی، هفت‌رنگ و با طرح‌­ها و نقوش انسانی، حيوانی، اسليمی، ختايی و هندسی زینت یافته است. مصالح به کار رفته در بنا آجر با ملات گچ است و هر طبقه ساختمان دارای دو ايوان شمالی و جنوبی است.

 سرتاسر بنا با کاشی‌های خشتی و هفت‌رنگ زيبا در اندازه و شکل‌های مختلف به رنگ‌های فیروزه‌ای، زرد، صورتی، بنفش، سفيد، سبز، سرخ و سياه کاشی‌کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زينت داده شده است.

نمای بيرونی ساختمان تصاويری از دو فرشته بالدار، چهره‌های انسانی، نقاشی از گل و گياه و پرنده، طبيعت و طرح‌های هندسی سده ۱۳ را به تماشا می‌گذارد. اين بنای تاريخی با شماره ۹۵۲ در فهرست آثار تاريخی به ثبت رسيده است. بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استان تبدیل شده است.

موزه باستان‌شناسی که در طبقه فوقانی بنای عمارت قرار دارد از ۵ بخش اصلی متناسب با تقسیم‌بندی ادوار فرهنگی، گاه‌نگاری مصوب باستان‌شناختی و متناسب با استانداردهای موزه‌ای تحت عنوان بخش‌های پیش ‌از تاریخ، تاريخی، اسلامی، سکه و سفال ساماندهی و معرفی شده است.

موزه مردم‌شناسی نيز به معرفی و شناساندن جلوه‌هایی از خرده‌فرهنگ‌های استان می‌پردازد که در قالب آداب‌ورسوم، مشاغل سنتی و صنایع‌دستی معرفی می‌شود. از بخش‌های شاخص موزه مردم‌شناسی می‌توان به چارق‌دوزی، چادرشب بافی، پالان‌دوزی، کلاه‌بافی، جوراب‌بافی، آهنگری، نمدمالی، کشاورزی، عطاری، موسيقی، گلیم‌بافی، ريسندگی و بخش‌های معرف قوم کرمانج و ترکمن، آداب‌ورسوم (سفره‌های آیينی، سفره مراسم آق قويون، سفره نذر) و نحوه معيشت، پوشاک، زيورآلات و… آن‌ها اشاره کرد.

موزه گرمابه و تاريخ شهر فاروج

  حمام خزینه‌ای فاروج با قدمتی حدود دويست سال از بناهای به جا مانده از دوره قاجاريه است که به دست یزدی‌های مقيم اين شهر ساخته شده است. این حمام با مساحتی بالغ‌بر ۳۳۰ مترمربع دو در ورودی دارد؛ یک در از خانه صاحب حمام (سرایه‌دار) که برای افراد خاص بوده و در اصلی که برای عموم بوده و از داخل کوچه به حمام راه پيدا می‌کرده است. آب حمام از قنات جعفرآباد تأمین می‌شده و سوخت مخزن آن نيز در ابتدا چوب و در اواخر روغن سوخته بوده است.  پوشش حمام طاق و گنبد است و نورگيرهايی در رأس گنبد تعبيه شده است.

اين بنا به دلیل ویژگی‌های شاخص فرهنگی و تاريخی در سال ۱۳۸۷ به شماره ۲۳۱۰۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسيده است. مطالعات و مرمت حمام تاريخی فاروج از سال ۱۳۸۶ آغاز شده و در ۱۳۹۰ به‌عنوان موزه تاريخ شهر به بهره‌برداری رسيده است.

موزه گرمابه و تاريخ شهر فاروج شامل هفت غرفه است که در هريک گوشه‌ای از آداب‌ورسوم و تاريخ و فرهنگ مردم منطقه به نمايش درآمده است. غرفه‌های موزه عبارت‌اند از غرفه استاد حمامی (سر حمومی)، غرفه انگور و غرفه مراسم شيرواره در سربينه حمام، غرفه‌های دلاکی، عطاری و باستان‌شناسی در گرمخانه و غرفه معرفی مشاهير و نيز غرفه معرفی صنایع‌دستی شهرستان فاروج که در کنار هم تصوير گويايی از تاريخ و فرهنگ منطقه فاروج را برای بازدیدکننده ترسيم می‌کنند.

موزه گرمابه و تاريخ شهر جاجرم

   حمام خزینه‌ای جاجرم  با ۷۰۰ مترمربع مساحت در دل بافت تاريخی شهر و در كنار بقايای ارگ قديم شهر معروف به نارين قلعه و مسجد جامع تاريخی شهر قرار گرفته و به دوره متأخر اسلامی تعلق دارد. ورودی حمام از طريق يك سردر و ۵ پله به رخت‌کن حمام راه می‌یابد كه خود با يك دالان ارتباطی موسوم به مياندر به گرمخانه متصل می‌شود. مياندر دالان موربی است كه نوعی فضای گذر برای دستيابی از فضای گرم و مرطوب گرمخانه به سرد و خشک‌تر رختكن است. ساير بخش‌ها خزينه و چند اتاقك با سقف گنبدی را تشكيل می‌دهد. در مجموع، اين حمام از پنج قسمت شامل سه قسمت درونی و دو قسمت بيرونی تشكيل شده است. قسمت‌های درونی حمام عبارت‌اند از رختكن يا سربينه، گرمخانه، خزينه و آب‌انبار. قسمت‌های بيرونی نيز شامل گلخن، منبع آب گرم و سرد و مخزن سوخت است. اين بنا به دلیل ویژگی‌های شاخص فرهنگی و تاريخی در سال ۱۳۸۶ به شماره ۲۲۲۱۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسيده است. مطالعات و مرمت حمام تاريخی جاجرم از سال ۱۳۸۶ آغاز شده و در ۱۳۹۰ به‌عنوان موزه تاريخ شهر به بهره‌برداری رسيده است.

موزه گرمابه و تاريخ شهر جاجرم شامل هشت غرفه است که در هريک گوشه‌ای از آداب‌ورسوم و تاريخ و فرهنگ مردم منطقه به نمايش درآمده است. غرفه‌های موزه عبارت‌اند از غرفه استاد حمامی و غرفه پوشاک در قسمت سربينه، غرفه‌های دلاکی، عطاری و باستان‌شناسی در گرمخانه، غرفه محرم برای معرفی آيين نخل‌گردانی و غرفه معرفی مشاهير و نيز غرفه معرفی صنایع‌دستی شهرستان جاجرم که در کنار هم تصوير گويايی از تاريخ و فرهنگ منطقه جاجرم را برای بازدیدکننده به نمایش می‌گذارند.

موزه قلعه جلال‌الدین

قلعه جلال‌الدین یکی از برجسته­‌ترین قلعه‌­های نظامی خراسان شمالی قلمداد می­‌شود که در سده­‌های ۷-۶ هجری ساخته شده است. این قلعه با مصالح سنگ و ساروج به‌صورت يک شش‌ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره‌ای تپه‌ای بلند احداث شده است. موقعيت جغرافيايی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ايران همچون نيشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهميت راهبردی قلعه را دوچندان می‌کرد.

در خرداد سال ۱۳۹۰ اين بنا با عنوان موزه معرفی شخصیت‌های جلال‌الدین شهير تاريخ ايران با تأکید بر شخصيت جلال‌الدین خوارزمشاه افتتاح شد.

با توجه به معروف بودن قلعه به قلعه جلال‌الدین و اينكه نمی‌توان آن را به‌یقین به هیچ‌کدام از شخصیت‌های معروف جلال‌الدین در تاريخ ايران منسوب کرد در ضلع شرقی موزه در طبقه اول شرح احوال و آثار شخصیت‌های معروف جلال‌الدین در قالب تابلوهايی به بازديدكننده معرفی شده است.

يكی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد اين موزه‌قلعه كه آن را از نظر محتوايی از نمونه‌های مشابه خود متمايز می‌کند، شيوه پرده‌خوانی و نقالی در آن است كه نوعی نمایشِ مذهبی و ملی ایرانی است. در این نمایش، داستان تصويری نقش شده بر پرده‌های درون هر برج به شيوه نقالی روايت می‌شود كه طی آن وقايع تاريخی دوران مغول و مصائب اولیای دین با کلام آهنگین بازگو می‌شود.

 برج‌های موجود در موزه به اين نوع روايتگری اختصاص داده شده است و در هر برج پرده‌ای با داستانی جداگانه نصب شده است. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد اين موزه استفاده از سيستم ديجيتال برای پخش اين نوع روايتگری در هرکدام از برج‌ها به‌صورت جداگانه است.

ساير قسمت‌های نمايشی موزه در مسيرهای بازديد قرار دارد که اين ويژگی به بازدیدکننده امكان می‌دهد تا ضمن حرکت در مسير و مرتفع‌ترین قسمت‌های قلعه، با ویژگی‌های معماری نظامی، مصالح بکار رفته، خمره‌های تاريخی كار گذاشته شده در دل ديوارهای قلعه و در نهایت شیوه‌های تدافعی قلاع تاريخی از نزديک آشنا شود.

موزه تاریخ شهر شیروان

بررسی‌های باستان‌شناختی در منطقه شيروان نشان‌دهنده وجود استقرارگاه‌های پیش‌ از تاریخ و سكونت اقوام دست كم از هزاره چهارم پيش از ميلاد است. در دوران تاريخی و به‌ویژه در دوران اشكانی اين منطقه موردتوجه بوده و محوطه‌های مهمی مربوط به دوره‌های اشكانی و ساسانی در اين منطقه شناسايی شده است. كشف آثار متعلق به دوره‌های مختلف اسلامی نيز حاكی از استقرار جمعيت و حضور زندگی در دوره‌های مختلف است.

موزه شیروان در ساختمانی با زیر بنای۶۰۰ متر مربع در حاشیه بلوار معلم است که فاز اول آن در سال ۹۴ با نمایش اشیای باستان‌شناسی و مردم‌شناسی از دوران پیش‌ازتاریخ تا دوران معاصر راه‌اندازی شد.

در سال ۹۹ نیز با تجهیز طبقه همکف موزه، فرش‌های تاریخی منطقه به همراه اطلاعات و وسایل مربوط به فرش و بافته‌های داری استان در معرض نمایش قرار گرفته است.

موزه فرش شیروان

در موزه فرش شیروان نیز فرش‌هایی نفیس از دوره صفویه و قاجاریه به نمایش گذاشته شده و علاوه بر آن، فرآیند بافت فرش، ابزار و آلات فرش‌بافی و… نیز در این موزه در معرض بازدید عموم قرار گرفته است.

منبع:میراث آریا