نوشته‌ها

«دوتار» خراسان، میراث در حال فراموشی

سازمان آموزشی، علمی‌ و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) سال ۲۰۱۹ میلادی، مهارت «ساخت و نواختن دوتار خراسان» را به عنوان یک میراث جهانی ثبت کرد.

ساز دوتار، محور موسیقی خراسان است. همه مقام‌های موسیقی، چه در شرق و جنوب خراسان و چه در شمال آن، با این ساز نواخته می‌شود. دوتار قدمتی چند هزار ساله دارد. ظاهرا اسنادی هست که تا سه هزار سال، تاریخ این ساز را نشان می‌دهد. این ساز، دیگر فقط یک ساز فولکلوریک روستایی یا شهری ایرانی نیست،  بلکه حالا هنرمندان ایرانی با دوتار، ردیف‌های موسیقی ایرانی را زینت‌بخش کنسرت‌های بزرگ‌ترین گروه‌های موسیقی اروپایی می‌کنند. امروزه حوزه‌های نواختن دوتار عبارت‌اند از شمال خراسان در شهرهای قوچان، بجنورد، شیروان و … تا جنوب و شرق خراسان در شهرهای تربت جام، تایباد، فردوس و… است. که این ساز در نواحی مختلف، با اندکی تغییر در شکل و نحوه نوازندگی دیده می‌شود. مردم مناطق خراسان قصه‌ها و داستان‌های خود را در قالب آهنگ‌هایی زیبا سینه به سینه به نسل‌های کنونی منتقل کرده‌اند. در خطه خراسان بزرگ به وازندگان دوتار، آوازخوان، داستانگو، سراینده و سازندهٔ ساز (دوتار) «بخشی» یا «خنیاگر» میگویند. در سال های اخیر، به دلیل عدم حمایت حاکمیت از موسیقی و مخصوصا موسیقی سنتی، روز به روز سلیقه موسیقیایی مردم تغییر کرده و این سبک موسیقی، به ویژه این میراث کهن به فراموشی خواهد سپرده شد چند فرهنگی بودن استان های خراسان به سبب وجود اقوام مختلف، از ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که باعث شده است تا موسیقی نواحی این منطقه خاص باشد و استادان بنام، آثار فاخر و بی‌نظیری تولید کنند.

یادمان دوتار ایرانی، یادنامه‌ای برای فرهنگ اصیل و پویای ایران

در سالروز قرارگیری «دوتار ایرانی» در فهرست جهانی آثار ناملموس بشری در اجلاس بوگوتا پایتخت کشور کلمبیا در سال ۲۰۱۹ مسیحی برابر با ۱۳۹۸ خورشیدی که باهمت وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به سرانجام رسید، فرهنگ والای ایران‌زمین بر شانه‌های ستبر دوتار، سده‌هاست که دریچۀ روشن تماشای سنت‌ها و باورهای مردمان ایران بوده است. سازی به قدمت تاریخ ایران و نغمه‌هایی به کهن نگری بشریت در آن جای خوش کرده است.

گوشه‌های اصیل موسیقایی گوشه و کنار ایران، با قصه‌های مردمانی که انسانیت و عشق را در آن ساخته‌وپرداخته کردند و نوایی که از جان برآوردند و بر دل‌های مشتاقان فرهنگ ایران نشاندند. نقل‌هایی که از زندگی‌شان و اندیشه‌هاشان سینه‌به‌سینه انتقال دادند.

یادمان دوتار ایرانی حکایت مردمانی است که در لابه‌لای مردم زیسته‌اند و خنیاگران و قصه‌پردازان آن بوده‌اند. یادمان ایرانی با چشم‌انداز توجه به سازندگان و نوازندگان دوتار بنیان نهاده شد تا از فرصت جهانی‌شدن نام و رسم دوتار ایرانی، مرهمی باشد بر زخم‌های بی‌شمار بر پیکر فرهنگ اصیل موسیقایی ایران بزرگ. تهیه پرونده ثبت دوتار ایرانی در فهرست جهانی آثار ناملموس بشری، کاری بود بس شایسته تحسین در این روزگار که به پایمردی معاونت میراث‌فرهنگی رقم خورد اما مسئولیت همگانی یکایک کنشگران حوزه موسیقی اصیل ایرانی و خانواده بزرگ میراث فرهنگی کشور، بیش‌ازپیش سنگین‌تر از گذشته شده است. با همین هدف، یادمان دوتار ایرانی متولد شد تا در حد بضاعت خود با برنامه‌ریزی و آینده‌نگری در آموزش و پژوهش در دو زمینۀ مهارت‌های سنتی ساختن و مهارت‌های سنتی نواختن تلاش کند. با برگزاری یادمان دوتار ایرانی، بهره‌گیری از استادان به نام و روشنگر دوتار ایرانی که از میان اقوام و مناطق مختلف ایران‌زمین برخاسته‌اند و انتقال دانش و فن به مشتاقان اصالت دوتار ایرانی چشم‌اندازی است که اینک دست‌یافتنی به نظر می‌رسد.

یادمان دوتار ایرانی به‌حکم شعر مولانا جلال‌الدین محمد بلخی همواره این‌رو پیش چشم داشته است که: آب دریا را اگر نتوان کشید/ هم به‌قدر تشنگی باید چشید.

منبع:میراث آریا