شاید کسی نمی دانست که روزی خزیدن ساقه‌های باریک درخت مو در دل یک بوستان قدیمی و تبدیل آن توسط اهالی فهیم روستا به دانه های سرخ کشمش در سال های بسیار دور، به محصولی طلایی و پر آوازه در کردستان تبدیل شود و بار میراث 1000 ساله منطقه «دولاو» را به دوش بکشد.

“بولاو” اصطلاحی بومی است که از آن برای مراحل تولید کشمش طلایی کردستان استفاده می شود و نامی به قدمت طولانی حیات روستا دارد؛ روستایی با کمتر از ۵۰۰ خانوار، ۷۰ تاکستان و ۱۰۰ تن انگور که تنها ۶۰۰ کیلو کشمش حاصل آن می شود اما نمونه آن در هیچ کجای ایران یافت نمی شود.

آنچه کشمش های طلایی منطقه تاریخی دولاو را منحصر به فرد کرده است، روش تولید آن است؛ روش تولیدی که در سال ۹۴ به خاطر تک بودنش به عنوان آثار ناملموس میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده است.

آوازه کشمش های ارگانیگ و مرغوب دولاو در کشور پیچیده و دلیل آن تقدس و بکارگیری روش سنتی آن در میان اهالی است؛ هر ساله با دعوت از فامیل و خانواده، انگور تاکستان ها بوسیله “چنگله” که از درخت ارغوان ساخته شده حمل می شود و به کوره رسانده می شود، سپس یک حلب ۱۸ کیلویی خاکستر درخت چنار یا انگور را داخل دیگ بزرگ پر از آب، حدود ۱۰ ساعت می جوشانند.

بعد از آن زنان و دختران خیلی با سلیقه و با حوصله انگورها را روی هم و دور دیگ می چینند و آب زلال تیزابی که قبلا تهیه شده را داخل دیگ می ریزند و می جوشانند و دو نفر که در طرفین دیگر نشسته اند به نوبت انگورها را داخل دیگ می برند و سریع بیرون می آورند.

سپس آن ها رابه پشت بامی که قبلاً گل اندود شده می برند و دو تا سه نفر از مردان با تجربه آنها را رو به سمت آفتاب روی بام می چینند و پس از تقریباً ۱۰ روز کشمش های قشنگ و طلایی آماده مصرف می شوند.

این روش جالب و خاص برای تولید کشمش را یکی از برادران خانواده داوودی که از باغداران منطقه دولاو است برای خبرنگار ایسنا تشریح کرده است.

او پتانسیل های این روستای تاریخی خود را ناب توصیف کرد و از مسئولان خواست توجه بیشتری به این روستا شود چرا که معتقد است کشمش های ارگانیگ و مرغوبی در دولاو با روش های سنتی و کمترین امکانات تهیه می شود که در کشور آوازه دارد و باید بیشتر به آن رونق بخشید.

او در عین حال از کمبود امکانات و زیرساخت های توسعه ای این روستای باارزش از جمله نبود جاده و برق در این روستا گلایه مند است و به ایسنا گفته، روستای دولاو حدود ۳۰ سال پیش ۵۰۰ خانوار داشته است که اکنون بیشتر آنها به دلیل کمبود امکانات به شهر مهاجرت کرده اند.

وی از دولاو به عنوان روستای هدف گردشگری در کردستان یاد و اضافه کرد: علاوه بر برداشت انگور، ۷۰ خانواده در این روستا مشغول زنبورداری هستند و از جمله دختر او که زنبور دار نمونه ایران شده است و از این راه کسب درآمد می کند.

یکی دیگر از برادران باغدار داوودی با اشاره به قدمت طولانی برداشت انگور در دولاو افزود: روستای گردشگری دولاو قدمتی ۹۳۰ ساله در منطقه دارد و اکنون با ۷۰ باغ، سالانه حدود ۱۰۰ تن انگور از سطح روستا برداشت می شود و سالانه ۶۰۰ کیلو  کشمش به روش سنتی در این منطقه تولید و به فروش می رسد، ضمن آنکه خاکستر تولید شده در منطقه نیز بسیار ارزشمند است.

مراسم تهیه کشمش از تقدس خاصی برخوردار است

جمشید قاسم حسنی، محقق و پژوهشگر در کردستان می گوید: مراسم تهیه کشمش که نزد دولابیان از تقدس خاصی برخوردار است و به آن (بولاو) می گویند؛ هرساله دردهه سوم شهریور آغاز و با دعوت اقوام و آشنایان زیادی از سایر مناطق و شهر ها انجام می شود.

به گفته وی، باغداران انگورها را به وسیله (چنگله، به زبان هورامی در دولاب) و یا (سه وه ته در سایر مناطق کردستان) که از چوب درخت ارغوان ساخته می شود حمل می کنند و آن را به کوره های سنتی می رسانند. برای هر ۳۰ چنگله معادل یک تغار تقریباً یک حلب ۱۸ کیلویی خاکستر درخت چنار یا انگور را داخل دیگ بزرگ پر از آب که به آن (قازان) می گویند حدود ۱۰ ساعت می جوشانند.

او تاکید می کند: نوع خاکستر و مقدار جوشاندن آن بسیار حساس است که تنها از عهده پیرزنان و پیرمردان باتجربه روستا برمی آید.

به عقیده قاسم حسنی، برای تهیه «بولاو» در روستا رسم براین است که جمعی از مردان با تجربه صبح زود انگورها را می برند و داخل چنگله می گذارند و جوان ترها هم یکی یکی یا دو تا دو تا طناب دور چنگله می اندازند و آن ها را به محلی که (یاگه کوره) می نامند می برند و زنان و دختران هم خیلی با سلیقه و حوصله آن ها را روی هم و دور دیگ می چینند؛ اصولاً بعد از نهار کوره را آتش می زنند.

او ادامه می دهد: آب زلال تیزابی که قبلا تهیه شده و داخل یک بشکه جداگانه ته نشین شده را خیلی با احتیاط به طوری که رسوب آن مخلوط نشود، داخل دیگ می ریزند و می جوشانند و دو نفر که در طرفین دیگ نشسته اند به نوبت انگورها را داخل دیگ می برند و سریع بیرون می آورند.

این پژوهشگر می گوید: کسانی که به اصطلاح بولاو می کنند باید از مهارت و تجربه کافی برخوردار باشند چرا که انگورها احتمال دارد که بسوزند یا گاهی اوقات قسمت هایی از آن ها خشک باشند و به کشمش تبدیل نشوند. بعد چنگله ها را کنار می گذارند تا مقداری آب آن ها گرفته شود سپس آن ها رابه پشت بامی که قبلاً گل اندود شده و در محل به آن (هیله ساو یا ناویایی) می گویند می برند و دو تا سه نفر از مردان باتجربه آن ها را رو به سمت آفتاب روی بام می چینند و پس از تقریباً ۱۰ روز شاهد کشمش های قشنگ و پرنوری می شوند که دل رهگذران را نوازش می کند.

او قشنگ ترین خاطره مراسم بولاو را که هرگز فراموش نمی شود و هرساله در روستا از آن یاد می شود، دور هم جمع شدن، خندیدن مردم روستا و تقدیر از زحمات باغداران می داند و یادآور می شود: باغداران انگور درهمان سرخرمن مقدار زکات آن را حساب کرده و به مستحق آن می رسانند.

 

“بولاو” در سودای برند سازی

جعفری، مسئول امور باغبانی شهرستان سنندج، غالب محصول روستای دولاو را انگور ذکر می  کند و می گوید: علاوه بر مصرف تازه خوری و عرضه در بازار، غالب این محصول به صورت کشمش فرآوری می شود.

به گفته وی، این کشمش، محصولی برگرفته از دانش بومی منطقه بوده و افراد روستا تبحر خاصی در تهیه بولاو دارند و در واقع هر خانه در این روستا خود یک کارگاه محسوب می شود.

جعفری، تهیه «بولاو» را نیازمند حمایت و برندسازی می داند و می افزاید: ایجاد کارخانه صنایع تبدیلی، کارگاه های بسته بندی و بازار فروش از جمله عوامل موثر بر تحقق برندسازی بولاو در این منطقه است و هنوز اقدام خاصی در این زمینه صورت نگرفته است. کشمش طلایی این منطقه به صورت فله ای به فروش می رسد و اگر تولید کشمش و فروش آن به اسم دولاو برندسازی شود، به قیمت مناسب تری به فروش می رسد.

جعفری، سطح زیر کشت انگور در دولاو را ۱۵۰ هکتار عنوان کرد و افزود: سالانه ۱۰۰ تا ۱۵۰ تن کشمش در دولاو تولید می شود و امسال نیز از وضعیت مطلوبی برخوردار است.

به گزارش ایسنا، انگور از مهم ترین میوه هایی است که کشت و تولید آن در کردستان از سابقه طولانی برخوردار است، اما در اثر توجه نکردن به مسایل باغداری و از جمله تاکداری، بوستان های منطقه دولاو از فناوری صحیح و پیشرفته ای بهره مند نبوده و اغلب با روش های اولیه کشت سنتی به تولید می رسند.

متأسفانه به دلیل نداشتن صنایع تبدیلی متناسب و عدم جذب کامل محصول تولیدی در بازارهای داخلی، همه ساله قسمت عمده محصول انگور باغداران این منطقه از بین رفته و خسارت قابل توجهی به آنان وارد می شود.

با درک این مشکلات می توان با استفاده از روش های صنعتی خشک کردن انگور و ایجاد خشک کن نواری متحرک که بتواند با ظرفیت های بالا و در مدت زمان کوتاه انگور را خشک و به کشمش تبدیل کند، اقدام به اجرای طرح تولید کشمش به روش صنعتی کرده و بدین ترتیب با تولید محصولی با کیفیت مناسب، گامی مؤثربرای موفقیت در بازارهای جهانی برداشته شود.

منبع:ایسنا