روستاهای قدیمی و زیبای صالح و سنگده، ارسطون، میانرود، پارگام، ارده، چروده و اندل، لتوم و خجه دره، وسکه، رینه، آق مسجد و بیاچال، اورما ملال، نوده و غیره از توابع شهرستان رضوانشهر با وجود مناظر بکر و چشم نواز دارای ساختمان های قدیمی و زیبایی هستند که در گذشته های دور با معماری خاص و متناسب با اقلیم مربوطه ساخته شده اند.

خانه های کرسی بلند، تلار دار (تالار دار) با تزئینات چوبی ساده و زیبا، پرچین و حصار، دروازه های چوبی (بلت) با پیوند نزدیک با طبیعت منطقه، حس خوب زندگی و آرامش را به هر انسانی با هر فرهنگی منتقل می کند و به پاسداشت هویت فرهنگی مردم منطقه باید برای حفظ آن تلاش شود.

معماری بومی سرزمین گیلان، حاوی ویژگی های منحصربه فرد بسیاری است که با ظرفیت های گوناگون بستر خود منطبق بوده و در واقع نه تنها از کیفیت های بستر خود نکاسته، بلکه ماهیت آن را ارتقا بخشیده است. می توان از دو جنبه شرایط اقلیمی و معماری آنها را مورد بررسی و تفسیر قرارداد.

هر چند تاثیر اقلیم بر روی فرم و عملکرد بناها در شمال را به عنوان عامل تعیین کننده در نظر می گیرند، ولی جنبه های معماری و زیباشناختی آن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است از آنروی که شکل فضاهای خارجی و نیز داخلی منازل با جلوه های بدیع طبیعت و احساس های عاطفی و انسانی تلفیق یافته است.

در حقیقت این معماری دارای ویژگی های ارزنده ای است که حاصل کنش و واکنش متقابل انسان و طبیعت است.

تلاش آن است با توضیحاتی که درباره ویژگی های معماری خانه های قدیمی منطقه تالش داده می شود در این مجال تصویری کلی از معماری بومی این مناطق و خانه هایی که نشانی از فرهنگ مردمان است و این روزها با تخلیه روستاها و رفتن جوانان به شهرها در حال تخریب و از بین رفتن است، ارایه گردد.

معماری که در اثر شرایط اقلیمی خاص منطقه شکل گرفته تا ساکنان این منطقه با تلفیق مصالح بومی یک مسکن بی نظیر بسازند ولی امروزه با توجه به نیازهای روزمره و هجمه بساز و بفروش ها و مشتریان غیر بومی برای سکونت در این مناطق،  این معماری تغییر یافته و اصول معماری بومی و اصیل منطقه در بناهای جدید و جایگزین این خانه های اصیل در حال کمرنگ شدن هستند و دیگر کمتر در ساخت و سازهای جدید دیده می شود و تقریبا در گذشته مانده است.

بسیاری از فرزندان ساکنان این منطقه برای تحصیل به شهر رفته و مشغول به کار و زندگی شده اند و خانه های قدیمی اکنون در شرف ویرانی است. معدود افرادی هم که هستند برای نگهداری از خانه های قدیمی اجدادی تلاش می کنند، اما صیانت از آنها تنها در صورت ایجاد شرایط مناسب زیستی در منطقه نظیر برق، امکانات درمانی و آموزشی و اشتغال مناسب برای مردم بومی منطقه امکان پذیر است.

در گذری بر روستای خجه دره وجود خانه‌های قدیمی در آن هر تازه واردی را حیرت زده می کند ولی پشت این زیبایی ها رد پایی از کمبود و فقر نیز دیده می شود که هنوز بسیاری از این خانه های اصیل برجای مانده اما باید تلاش شود زمینه ارتقا معیشت و درآمد خانوارها نیز بهبود یابد.

‌ سوریه نباتی بانوی مهربان و مهمان نواز ساکن روستای خجه دره  با روی خوش از خبرنگار ایرنا استقبال می کند. این بانوی سالخورده دو پسر خود را در سنین جوانی از دست داده و غم این فقدان هنوز در چهره اش باقی مانده است.

وی با بیان اینکه جوانی‌ام را در این روستا گذرانده‌ام و اکنون دیگر پیر شده ام، افزود: این روزها کمتر جوانی می شود در روستا یافت و عموما پدر و مادرهای پیر مانده اند  این خانه ها روز به روز فرسوده تر و تخریب می شوند و ما هم توانی نداریم که آنها را بازسازی کنیم.

او می گوید : این کار جوانان است اما آنها برای شغل و کار به شهرها رفته اند و مسئولان منطقه باید چاره اندیشی کنند تا روستا از وجود جوانان خالی نشود و برای ماندن فرزندان مان در این منطقه به فکر چاره و اشتغال باشند و گرنه خالی از سکنه می شود و ما هم که همیشه نخواهیم بود و چه بسیار از اهالی که مشتقاند خانه های قدیمی شان را به شهری ها و آنان که برای خرید می آیند بفروشند و آنها هم خانه را کوبیده و جای آن بناهایی عجیب و غریب برپا می کنند.

یکی از مردان روستای قدیمی “وسکه” در این منطقه نیز با حسرت از آنچه که امروز دیگر وجود ندارد، می گوید : روستاهای ما یکی پس از دیگری در حال تخلیه و متروکه شدن هستند.

عبدالمعالی یزدانی با نشان دادن دیوار های قدیمی و سبک خاص معماری ساختمان محل زندگی خود می گوید: برای ساخت این بناهای زیبا و قدیمی فکر همه چیز را کرده بودند و گذشت زمان نیز نتوانسته این معماری را تحت الشعاع خود قرار دهد اما  این روزها این خانه ها که تخریب شود اگر بنایی جایگزین آنها شود بسیار متفاوت و ناسازگار با وضعیت فرهنگی و شرایط منطقه است.

وقتی وارد روستای ییلاقی سنگده از توابع بخش پره سر می شوم با عین الله بهرامی یکی از اهالی روستا مواجه می شوم که گوسفندانش را برای آب دادن به کنار چشمه آورده است.

او خانه ای دارد با ایوانی زیبا و سقفی از چوب و سفال  و پنجره هایی چوبی در چهار طرف که نمایی زیبا به روی طبیعت دارد و می گوید : این خانه و زمینی ر کنار این دامها سرمایه من و خانواده ام است که سالهای سالها دست به دست گشته تا به ما رسیده و برایم ارزشمند است و مشتریان شهری بسیاری دارد که قیمتهای خوبی هم می دهند اما تا کنون در عین وسوسه دلم برای فروش آن رضایت ندارد.

وی افزود : من و خانواده ام از گذشته های دور و نسل به نسل به شغل دامداری در این روستا مشغول بوده ایم و امروزه این کار بسیار سخت و طاقت فرسا است و بدلیل نبود امکانات کافی زندگی در این مناطق برای ما همراه با نگرانی است، بد هم نیست با پولی خوبی که از فروش این زمین ها و خانه می توانم بدست آورم یک جای کوچکتر با یک مغازه که کاری راحت تر است داشته باشم اما خانواده ام مخالف هستند.

او می گوید: ای کاش رسیدگی و توجه به این مناطق بیشتر شود و زمینه های توسعه بیشتر این روستاها فراهم شود و جاذبه بیشتری برای بازگشت و ماندن جوانان فراهم شود ظرفیت همین خانه های تاریخی برای ایجاد موزه و واحدهای بوم گردی بسیار ارزشمند است.

شهریار دولتی یکی از اهالی منطقه در این باره به خبرنگار ایرنا گفت : نباید اجازه دهیم این بناهای قدیمی با معماری زیبا و متناسب با اقلیم این منطقه ویران شود هستند خانه هایی که رها شده اند و فرزندان سالهاست در شهر زندگی می کنند و والدین هم فوت کرده اند و خانه در حال تخریب است و حتی ممکن است بفروشند و جای آن ساختمان هایی بی روح شبیه آنچه که در شهرهای بزرگ و کلانشهرهایی چون تهران زیبایی و منظر را بهم ریخته شکل گیرد.

وی  با بیان اینکه ما امروز فقط ظاهر این بناها را نظاره می کنیم و نمی دانیم که در زمان های قدیم برای ساخت این اماکن زیبا چه زحمات و مشقاتی را متحمل شده اند، افزود: با وجود اینکه در روزگاران گذشته امکانات کافی برای حمل و جابجایی مصالح و چوب وجود نداشت ولی انسان های آن دوران برای ساخت این بناهای زیبا هرگز به طبیعت و محیط زیست آسیب نمی زدند.

وی یکی از دلایل تخریب این بناهای قدیمی را اختلاف بین وراث عنوان و اضافه کرد: با فوت یکی از والدین و یا مالک اصلی این بناها، برای تصرف و حفظ آن بین فرزندان اختلاف بوجود می آید و در نتیجه بر اثر گذشت زمان و بی توجهی های صورت گرفته به مرور شاهد فرو ریختن این بناها هستیم در حالی که تقویت گردشگری و بازسازی خانه های روستایی شاخص این مناطق که در هر روستا چندین خانه با قدمت و اصالت بالا، زیبایی ها و جاذبه های خاص است می تواند عاملی در ماندگاری اهالی، ایجاد اشتغال و حفظ این خانه های اصیل باشد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی رضوانشهر هم در این زمینه گفت: این شهرستان دارای بیش از ۲۰۰ باب خانه قدیمی با قابلیت استفاده در راستای طرح بومگردی است.
مهندس منصور هادی پور افزود: اگر دستگاه های مختلف در ارائه تسهیلات بانکی همکاری لازم را با متقاضیان صنعت گردشگری داشته باشند، زمینه اشتغال برای خانوار های روستایی فراهم می شود و ماندگاری آنان در روستاها موجب حفظ و احیای خانه های اصیل و بومی منطقه می گردد.
وی بیان کرد: در این راستا صندوق کارآفرینی امید بهترین گزینه برای این همکاری است که با ارائه تسهیلات کم بهره ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومانی امکان بازسازی و تجهیز این اماکن را می تواند فراهم کند و با تحقق این امر زمینه کسب و کار خانواده ها و شاهد رونق صنعت گردشگری نیز خواهیم بود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی رضوانشهر افزود: برای احیاء معماری سنتی و حفظ و صیانت از بناهای قدیمی این شهرستان همه باید پای کار باشند و در سایه همکاری مردم و مسئولان قادر به نگهداری این میراث گرانبها خواهیم بود.
وی عنوان کرد : تا کنون تعداد ۴ واحد از این بناها و عمارت های قدیمی بازسازی شده و مورد استفاده بازدید کنندگان قرار گرفته است.
شهرستان رضوانشهر دارای ۶۰۰ تخت شامل هتل، هتل آپارتمان، مجتمع های پذیرایی، مهمان پذیر، خانه مسافر و اقامتگاه های بوم گردی می باشد.
مرمت و بازسازی یک بنای تاریخی تنها راهکار و تضمین نجات آن نیست و می‌توان برای احیای آن‌ها از روش تغییر کاربری مناسب با لحاظ تدابیر حفظ اصالت این بناهای ارزشمند اقدام کرد و در قالب مکان های درآمدزا از این اماکن بهره برد تا زمینه حضور جوانان با هدف کسب و کار آنان نیز فراهم شود،  توجه به حفظ آثار تاریخی نه تنها یک نیاز فرهنگی است بلکه عاملی برای بهبود اقتصادی و پاسخگو به نیازهای توسعه منطقه است.

شهرستان رضوانشهر با حدود ۸۰ هزار نفر جمعیت و ۱۲۰ روستا و دو بخش به نام های مرکزی و پره سر، در ۷۰ کیلومتری غرب مرکز استان گیلان واقع شده است و شغل ساکنان این مناطق کشاورزی، شالیکاری، دامداری، دامپروری، زنبور داری، زراعت چوب، تولید صنایع دستی، صید و صیادی و غیره می باشد.

منبع:ایرنا