نوشته‌ها

جنگل ابر شاهرود، بهشتی پر جاذبه از دوره هیرکانی

سهم شاهرود در شرق استان سمنان از جنگل‌های باستانی هیرکانی در شمال کشور «ابر» است. جاذبه‌های این جنگل به جا مانده از دوران سوم زمین‌شناسی، یا همان دوران دایناسورها، با آغاز فصل بهار گردشگران بسیاری را به سوی خود می‌خواند.

به گزارش ایرنا، ۴۰ کیلومتر بالاتر از شمال شرق شاهرود در بخش شرقی رشته کوه البرز، درست در مرز استان‌های سمنان و گلستان بخشی از جنگل‌های باستانی هیرکانی قرار دارد که از آن با نام جنگل ابر یاد می شود؛ جنگلی در ۱۲ کیلومتری روستای ابر واقع در بخش بسطام که راه دسترسی به آن همان راه قدیمی است که از پشت بسطام به علی آباد کتول و دشت گرگان ختم می‌شود.

آنان که حتی یک بار به شاهرود سفر کرده باشند می‌دانند که بخش‌های شمالی این شهرستان به دلیل قرارگیری در کوهپایه دامنه های جنوبی البرز دارای آب و هوایی معتدل و کمی سرد است. موقعیت جغرافیایی جنگل ابر نیز سبب شده تا این موهبت زیبای خدادادی در فاصله بسیار کوتاهی از مناطق کوهستانی، سرد، خشک و بیابانی و از سوی دیگر آب و هوای مرطوب خزری قرارگیرد.

تنوع آب و هوایی و پوشش گیاهی

این تفاوت آب و هوایی آن جایی جسم و روح هر بیننده ای را می نوازد که در پیاده روی در اعماق جنگل به میان‌آب (خط الرأس) معروف به چشمه مریم می رسیم. در این مکان گویا خداوند قلمی به دست گرفته و مرز دو ناحیه را با خطی از یکدیگر جدا کرده است، چرا که در شمال خط مراتع سرسبز و جنگل‌های انبوه و در جنوب آن بیابان و علفزار و کوه‌های خشک و باعظمت خودنمایی می‌کند. از این روست که گیاهان و جانوران منطقه نیز دارای تنوعی هستند که شاید در هیچ یک از جنگل‌های ایران نمونه نداشته باشد.

هرچه بیشتر به سمت شمال حرکت کنیم، پوشش گیاهی بلندتر و انبوه تر و هرچه پایین تر بیاییم تُنُک می شود. درختانش را انواع گوناگونی همچون آزاد، برگ انجیری، توسکا، ممرز، نمدار، بلوط، بلند مازو، گردو، افرا، بارانک، شیردار و گلابی وحشی تشکیل می دهند اما نمونه های باارزشی چون اورس و گونه های نادری چون سرخدار وجه تمایز ابر با دیگر جنگل های کشور است. همچنین از درختچه های ازگیل، ولیک، آلو و زرشک خاص مناطق خزری، جنگلی و کوهستانی گرفته تا گونه قیچ و تاغ و شور که مخصوص مناطق بیابانی و کویری است در فاصله حدود ۱۰ تا ۲۰ کیلومتری از میان‌آب کوه ابر در ۲ جهت شمالی و جنوبی دامنه دیده می شود. این را نیز نباید فراموش کرد که این بازمانده جنگل‌های هیرکانی همچون گنجینه‌ای باارزش، گیاهان دارویی بسیاری را در خود جای داده است.

این گوناگونی ویژگی دیگری را هم در پی خود دارد و آن تنوع گونه‌های جانوری در جنگل زیبای ابر است. مکانی که هم گوزن و شوکا که مخصوص مناطق جنگلی است و هم آهویِ بیابان در آن گام برمی‌دارند. اینجا هم مأمن خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، خوک وحشی، شغال و روباه و هم خرگوش و کل و بز است. جنگلی کوهستانی که پرندگانی چون کبک، کبوتر جنگلی، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته و قرقاول در آسمانش به پرواز درمی‌آیند.

آبشارهای چهارفصل

اما اوج زیبایی جنگل ابر چشم اندازهای مختلف آن و رنگ‌های بسیار زیبایی است که خداوند در چهار فصل سال بر این تکه از بهشت زمینی خود می‌پاشد. جنگل ابر دارای بیش از ۳۰ چشمه است. چشمه سارهایی جوشان و روان مانند شاه‌پسند، چشمه ترش و قطری که برخی از آن ها محلی مناسب برای اقامتی کوتاه در دل جنگل برای طبیعت گردان است. آبشارها را نیز نباید فراموش کرد. آلوچال و هفت آبشار دره مرده شور و شرشر از جمله آن‌ها است.

آلوچال با ارتفاع ۲۵ متری از ۲ آبشار بزرگ تشکیل شده است که یکی از فاصله چندصدمتری بر دیگری می ریزد و با یک ساعت پیاده روی در جنگل نیز قابل دسترسی است. بخشی از مسیر رسیدن به این معروف‌ترین آبشار جنگل ابر را هم دالان بهشت تشکیل می‌دهد که سقفی سبزرنگ از درختان در هم تنیده دارد.

قلعه تاریخی در قلب جنگل ابر

جنگل ابر تنها یک جاذبه طبیعی نیست. گذشته از پیشینه چندمیلیون ساله این بازمانده دوران ژوراسیک، اما وجود یک قلعه بر فراز کوه که از دل جنگل پیداست، چشم اندازی تاریخی نیز به آن بخشیده است. قلعه ماران که گفته می شود از آثار دوره ایلامی هاست، از دید گردشگران همچون یک کشتی در میان اقیانوسی از ابرها شناور است.

اکنون دیگر زمان فکر کردن به همین اقیانوس است. جنگل بخش قابل توجهی از دارایی اش را، زیبایی و چشم نوازی، آب و هوای روح بخش و حتی نامش را وامدار این ابرهاست. ابرهایی که انگار از آسمان مأمور می شوند تا هر روز به پیکر کهنسالش جان ببخشند. کسی چه می داند شاید رازی در آن نهفته است که اینگونه در گذر سال ها و در دوران های مختلف دست نخورده باقی بماند و پیام آور مهر دیرینه خداوند به زمینیانش باشد.

حال نوبت ماست. باید سفر کرد و این هدیه الهی را از نزدیک دید. باید در هوایش نفس کشید و در مه آلودگی‌اش غرق رویا شد. باید نوای خوش طبیعت را از حرکت باد در لا به لای شاخ و برگ درختان و آواز پرندگان به گوش جان شنید. اینجا قلبی از زمین است که با هر تپش زندگی را در رگ های ساکنانش به جریان می اندازد.  

منبع:ایرنا

رسوم کهن عیدانه در شاهرود

رسم عیدانه

در شهرستان شاهرود بنا بر رسمی کهن خانواده داماد طی دوران نامزدی و یا عقد با فرا رسیدن عید سعید نوروز و یا اعیاد مذهبی هدایایی را برای عروس خود می‌برند.

آن‌ها از مدتی قبل تهیه و تدارک لازم دیده شده و هدایایی همچون روسری، کفش، کله‌قند، حنا، شکلات، شیرینی، قطعه‌ای طلا، لباس و… خریداری می‌شود. برای بردن عیدانه از اقوام به خصوص عمه، خاله و بستگان نزدیک دعوت کرده و خانواده عروس را از زمان اجرای مراسم مطلع می‌کنند. اقلام خریداری‌شده درون مجمع‌های مسی قرار گرفته و روی آن را با پارچه‌های ابریشمی سوزن‌دوزی شده می‌پوشانند.

برخی خانواده‌ها برای بردن عیدانه از نوازندگان محلی نیز دعوت می‌کنند. مرسوم است که نوازندگان با نواختن قُشمه، ساز، دهل و… پیش از دیگران قرار گرفته و زنان فامیل داماد نیز مجمع‌ها را بر سر گرفته و با شادی و پایکوبی به طرف خانه عروس می‌روند. دود کردن اسپند و پاشیدن نقل از جمله آداب بردن عیدانه است.

در خانه عروس نیز جمعی از بستگان و خانواده دختر همراه با منقل آتش و اسپند در انتظار مهمانان بوده و با روی گشاده از مهمانان استقبال می‌کنند. با ورود حاملان عیدانه به خانه عروس ابتدا به رقص و پایکوبی پرداخته سپس مجمع‌داران یکایک به سمت مادر عروس رفته و مجمع حامل هدایای خود را به او تحویل می‌دهند.

مادر عروس نیز پس از گرفتن مجمع یک دستمال به عنوان هدیه به آن‌ها تقدیم می‌کند. این کار بانگ شادی جمع حاضر را به همراه دارد. پس از تحویل عیدانه مهمانان با چای و شیرینی پذیرایی شده و پس از ساعتی مراسم به پایان می‌رسد. مرسوم است که خانواده عروس نیز برای داماد هدایایی را به رسم عیدانه تهیه کرده و آن را به خانواده داماد تقدیم می‌کنند.

مراسم آب دعا

بنا بر آیینی کهن همه‌ساله در شهر شاهرود از ساعتی مانده به تحویل سال خادمان مساجد قدیمی، تکایا و مهدیه شاهرود با حضور دیگر اهالی اقدام به تهیه آب دعا می‌کنند. برای این کار، مقداری زعفران را در آب و یا گلاب حل کرده و با آن مرکب زعفران تهیه می‌شود. سپس اقدام به نوشتن اسماء الله ، نام پنج‌تن، آیات قرآن و یا هفت آیه که با سلام آغاز شده با استفاده از قلم نی بر پشت ظروف چینی کرده و پس از نگارش آن را در تشت آب فرو می‌برند. ذکر هفت آیه که با سلام آغاز شده عبارت است از: سلام قولاً من رب الرحیم، سلام علی نوح فی العالمین، سلام علی موسی و هارون، سلام علی آل یاسین، سلام علی ابراهیم، سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین، سلام علیکم طبتم بما صبرتم فنعم عقبی الدار و…

هر یک از ظروف چینی پس از فرو رفتن در تشت دوباره بر روی حرارت منقلی از زغال گداخته خشک شده و برای نوشتن دعا و ذکر هفت سلام در اختیار خدام و دیگر حاضرین قرار می‌گیرد. در همین اثناء علاوه بر خواندن دعای تحویل سال پیوسته نام امامان معصوم و ائمه اطهار ذکر شده و جمعیت بر محمد و آل پاکش صلوات می‌فرستند.

در لحظات پایانی سال و آغاز سال نو مرسوم است که خدام مسجد یا تکیه آب دعا تهیه شده از مرکب زعفران را در میان دیگ بزرگ مسی تحت عنوان «تُلم تاس» ریخته و فردی از خادمین اقدام به تقسیم آن بین حاضرین می‌کند. اهالی شهر این آب را به نیت شگون، شفای بیماران و سلامتی اعضاء خانواده بر سر سفره هفت‌سین برده و در اولین دقایق سال نو همه اعضاء خانواده به نیت سلامتی و تندرستی قدری از آن را می‌نوشند، برخی نیز آن را در میان غذا می‌ریزند.

تهیه آب دعا از مساجد و تکایا و یا مشارکت در تهیه آن از جمله باورهای دینی و قلبی شاهرودی‌هاست. مهم آنکه قرار گرفتن ظرف حاوی آب دعا در کنار هفت‌سین به هنگام آغاز سال نو و نوشیدن قدری از آن را امری ضروری می‌دانند. استفاده از ظروف قدیمی مساجد و تکایا در تهیه این آب از جمله ظروف چینی نقش دار و یا دیگ‌ها و تُلم تاس‌های مسی بر زیبایی معنوی هر چه بهتر این مراسم افزوده است.

مراسم گل هاکنی در مُجن

مجن یکی از شهرهای کوهستانی و زیبا در بخش بسطام شهرستان شاهرود است. این شهر پلکانی شکل از آب‌وهوای مناسب و تابستان‌های معتدل برخوردار است. ساخت مسکن در بافت قدیم شهر به‌گونه‌ای است که حیاط هر خانه بام خانه پایینی محسوب می‌شود. استفاده از مصالح سنتی از جمله خشت، سنگ و کاه‌گل بر زیبایی بافت با ارزش این شهر افزوده است.

بنا بر رسمی کهن همه‌ساله در آخرین روزهای اسفندماه زنان ساکن در بافت قدیم اقدام به مالیدن گل تازه به نمای کاه‌گلی خانه‌های خود می‌کنند. این امر به سبب تمیزی و تجدید نمای داخلی و بیرونی خانه صورت گرفته و از وظایف زنان به شمار می‌رود. زنان مجنی برای نمای دیوارهای داخلی خانه از خاک سفید (گِلو) استفاده برده و قسمت پایین دیوار را گل سرخ‌رنگ می‌مالند.

دیوارهای بیرونی نیز برخی دو رنگ (بالاسفید-پایین قرمز) و برخی نیز کاملاً با گل قرمز رنگ جلوه می‌گیرد. انجام این کار مستلزم تهیه گل گلو (سفید) و گل سرخ سرخو است.

زنان در گروه‌های چند نفره طی قرار قبلی با گرفتن فانوس، تیشه، وسایل تهیه چای و نان به ارتفاعات پیرامون شهر به محلی تحت عنوان غار «چکلا میر علی میرو» رفته و با روشن کردن فانوس داخل غارهای این کوه می‌شوند. زنان پس از جمع کردن گل به مقدار مورد نیاز به شهر باز می‌گردند. برای تهیه گِل گلو (سفید) زنان مسیر دورتری را از شهر با پای پیاده تا تپه‌های غرب روستا و محلی موسوم به نساء دَر» پیموده و در آنجا خاک سفید (گِلو) مورد نیاز را به دست می‌آورند. درست کردن چای و خوردن چاشت از جمله تفریحات زنان در رفت و برگشت به مکان‌های اشاره شده است. با تهیه گل لازم زنان مقداری از آن را در ظرف آبی حل کرده و با استفاده از پاتوه (پاپیچ) پشمی کهنه اقدام به مالیدن آن به دیوار خانه می‌کنند. بدین شکل نمای داخلی اتاق‌ها، آشپزخانه، انبار و پس از آن نمای ایوان و حیاط خانه در استقبال از سال نو تجدید شده و تازه می‌شود.

این کار نشان از کدبانوگری و با سلیقگی زنان است و تحسین بانوان توسط شوهر و دیگر اقوام و آشنایان را به همراه دارد. مجنی‌ها در اصطلاح محلی گِل مالیدن به دیوار خانه را گِل هاکُنی» می‌گویند. همیاری زنان در انجام این کار از آداب نیک و معمول شهر در مجن است.

منبع:میراث آریا

راهنمای گشت و گذار در روستای پاییزی امیریه شاهرود

شاهرود با اقلیم منحصربه‌فردی که در میانه کویر و کوهستان محصور شده، روستاهایی تماشایی دارد که هنوز کم و بیش از این طبیعت بهره‌مندند.

به گزارش همشهری آنلاین، پاییز که برسد خیلی‌ها هوای جنگل ابر و روستایش را می‌کنند، یک جنگل پر از رنگ و ابر که آوازه زیبایی‌اش در تمام ایران پیچیده. اما شاهرود با اقلیم منحصربه‌فردی که در میانه کویر و کوهستان محصور شده، روستاهایی تماشایی دارد که هنوز کم و بیش از این طبیعت بهره‌مندند. روستای «امیریه» یکی از این روستاهاست. از شاهرود که وارد جاده مُجن شوید و حدود ۱۰ کیلومتر که به سمت شمال غربی برانید، یکی از زیباترین روستاهای شاهرود را خواهید دید. یک روستای پر از درختان چنار کهنسال و انواع باغ‌های میوه که نه فقط بهار و تابستانش، برای شاهرودی‌ها یک مقصد سفر دلپذیر است که پاییزش هم به خاطر همین درختان، فراموش‌ناشدنی‌تر از هر زمان دیگری است. از اوایل پاییز جمعیت امیریه کم می‌شود و به‌ همین خاطر می‌شود یک گشت و گذار آرام و خلوت پاییزی را در آنجا ترتیب داد. البته در سفر به امیریه می‌توان یک روزی را هم در جنگل‌های ابر، اولنگ یا قَطری شاهرود گذراند که همگی نزدیک این روستا هستند.

همسایه با ابرها

شاهرود با وجود آنکه در استان کویری سمنان قرار گرفته، اما به خاطر جغرافیای خاصش، از کوهستان و درخت حسابی پربهره است. روستای امیریه در این شهرستان هم به خاطر همین طبیعت پردرخت، حسابی تماشایی است. مخصوصا در پاییز که باغ‌هایش رنگ پاییز به خود می‌گیرند.

چطور برسیم؟

خودروی شخصی: برای رسیدن به روستای امیریه اول از همه باید به شاهرود برسید. شاهرود در ۳۹۰ کیلومتری جاده تهران – مشهد قرار دارد. از شاهرود مسیر رسیدن به روستا سرراست است. وارد جاده آزادشهر شوید و در همان اوایل راه، خروجی مجن و گرگان را در سمت چپ انتخاب کنید. اولین روستا در این جاده، امیریه است. باید حدود ۱۳ کیلومتر برانید تا به روستا برسید.

وسایل نقلیه عمومی: در شاهرود به خیابان مزار بروید و سوار مینی‌بوس یا تاکسی‌های «مجن» شوید. از راننده بخواهید شما را ابتدای روستا پیاده کند. بقیه راه را باید تا روستا پیاده بروید.

کجا بگردیم؟

روستای امیریه به خاطر وجود، چنارستان‌های کهنسال و باغ‌های زردآلو و گیلاس، یک طبیعت زیبا و پاییز رنگارنگ دارد. به این دیدنی‌ها چند اثر قاجاری را هم باید اضافه کرد.

در امیریه هم می‌توانید پاییزگردی کنید و هم تاریخ‌گردی

کوچه‌باغ‌های پاییزی: تقریبا در سراسر روستا و اطرافش، می‌توان در کوچه‌باغ‌های پاییزی گردش کرد. بسیاری از این باغ‌ها مالکیت شخصی دارند و برای ورود به آنها باید از صاحبان‌شان اجازه گرفت. اما یک منطقه عمومی برای گردش و اتراق، محلی تقریبا روبه‌روی کارخانه سیمان است که با دو ردیف درختان چنار بلند و نهری بزرگ که از وسط آن می‌گذرد، بسیار دیدنی است.

باغ گردشگری اَوَرس: تقریبا چند سال است که امیریه صاحب یک باغ تازه برای گردشگران شده. باغی که با الهام از شیوه باغ‌آرایی ایرانی و با استفاده از گونه‌های گیاهی استان سمنان شکل گرفته. این باغ تقریبا پنج هکتاری، حدود ۱۵۰ گونه گیاهی از استان سمنان را در خود دارد. درخت اورس یا سروکوهی یکی از معمولی‌ترین گونه‌های گیاهی در ایران است و به همین‌ دلیل هم اسمش برای این باغ انتخاب شده. غیر از حدود ۲۰۰ اصله نهال اورس باغ، حدود ۱۵ گونه پرنده و پستاندار در آن آزادانه حضور دارند. باغ اورس که در سه‌ کیلومتری ورودی روستا، در سمت دیگر جاده قرار دارد، امکاناتی برای دوچرخه‌سواری، فوتسال، والیبال، هندبال، اسکیت، بدمینتون و در ماه‌های گرم استخر شنا هم دارد. در این باغ مصرف هر نوع دخانیات ممنوع است.

باغ شازده و سردرش: یک باغ قدیمی در روستای امیریه باغ شازده است که در زمان حاکم وقت منطقه «امیراعظم» تبدیل به یک باغ اختصاصی شد. در دوره پهلوی اول، در سر این باغ یک بنای کوچک و زیبا ساخته شد که تزئینات زیبا و نقوش اسلیمی دارد. این باغ تقریبا در وسط روستا قرار گرفته که با هماهنگی با صاحبانش می‌توان نگاهی در آن انداخت.

حمام‌ امیریهحمام روستای امیریه مربوط به دوره قاجار است و دستور ساخت آن را هم حاکم وقت صادر کرده. حمام دو سالن اصلی با دیوارهای سنگی و سقف‌های گنبدی آجری دارد و هر سالن هم چهار ستون با سنگ‌های مدور و سرستون‌های حجاری شده با نقوش گل و بوته دارد. متاسفانه این حمام در آستانه تخریب قرار گرفته.

پیست سوارکاری: در امیریه دو پیست سوارکاری هم وجود دارد. پیست سوارکاری مهر و پیست پارتیان در محدوده روستا هستند.

باغ گل و گیاه بهشت: این باغ در ابتدای روستا در کنار جاده مجن، گلخانه بیش از صد نوع گل و گیاه و انواع درختان میوه است که با هماهنگی قبلی می‌توان به آنجا سری زد.

منبع:همشهری

نخل‌گردانی، آیین سنتی یازدهمین روز محرم در شاهرود

نخل دارای ۹ تیر اصلی است که از زمان ساخت به طوایف و فامیل‌های خاصی اختصاص داشته و در طی سالیان بسیار نیز هنگام نخل‌گردانی افراد منسوب به همان طایفه یا فامیل در زیر چوب‌های متعلق به خود قرار می‌گیرند. بنا به گفته معتمدین شهر خادمین تکایای بازار (زنجیری)، تکیه بیدآباد و مسجد پای نخل از جمله بانیان انجام این مراسم به شمار می‌روند. همه‌ساله در صبح یازدهمین روز از ماه محرم کار سیاه‌پوش کردن بدنه نخل توسط تنی چند از خادمین تکیه بازار صورت می‌گیرد. برای این منظور جمعی از سادات، خادمین تکایا و مسجد پای نخل به خانه مرحوم خراط‌ها رفته و پس از ذکر مصیبت و صرف صبحانه پوشش نخل را از خانواده وی تحویل می‌گیرند.

سیه‌پوش کردن نخل با ذکر صلوات و تقسیم کردن نذوراتی چون شیر، شربت، میوه و… توسط سایر عزاداران همراه است. بستن تزئیناتی چون شمشیر، سپر و… بر روی بدنه نخل برای آراستگی هرچه بیشتر آن نیز توسط خادمین تکیه بیدآباد انجام می‌شود. از دیگر تزئینات نخل قاب‌های آئینه، تور و پوشش سبزرنگ است.

کار جامه کردن نخل تا حدود ظهر ادامه دارد و به هنگام اذان، خادمان، اهالی محله بیدآباد و دیگر سوگواران برای عزاداری و صرف ناهار در تکایای محل و مساجد جمع می‌شوند. با گذشت ساعتی از ظهر حوالی ساعت ۱۵ جمعیت سوگوار شهر به منظور برگزاری این مراسم باشکوه در محل پای نخل حضور می‌یابند. یکی از هیئت‌های میهمان در برگزاری مراسم نخل‌گردانی عزاداران سینه‌زن محله باغ زندان هستند.

از گذشته‌های دور به دلیل سنگینی و بزرگی نخل، همه‌ساله برای برپایی این مراسم از هیئت سوگواران این محله دعوت می‌شود. عزاداران میهمان در قالب هیئت سینه‌زنی پس از رسیدن به مقابل نخل و عرض سلام به تابوت مطهر امام شیعیان به فضای تکیه بازار داخل شده و پس از دقایقی سوگواری به محل قرار گرفتن نخل باز می‌گردند. محله باغ زندان در گذشته روستایی از بخش زیرستاق بوده که بعدها با توسعه شهر به‌عنوان یکی از محله‌های آن قلمداد می‌شود.

برای ادای احترام همواره دو چوب جلوی نخل در اختیار عزاداران هیئت باغ زندان قرار می‌گیرد. قبل از حرکت نخل گهواره کوچکی منسوب به حضرت علی‌اصغر (ع) در فضای داخلی آن نصب شده و افراد حاجتمند پارچه‌های خود را به نیت تبرک در میان آن می‌بندند. پارچه‌ای متبرک به ضریح مقدس امام حسین (ع) نیز از دیگر آویزهای نخل در فضای میانی است. نهادن سیب بر رأس شمشیرهای متصل بر روی نخل و بستن زنگ فلزی بزرگ در میان نخل از دیگر کارهای مرتبط است. بدان جهت که عزاداران نخل را با به صدا آمدن زنگ حرکت می‌دهند. این کار توسط یکی از پیر غلامان قرار گرفته بر بالای نخل صورت می‌گیرد. با حضور جمعیت عزادار در حوالی ساعت ۱۶ نشانه‌هایی چون طوق، عماری و گهواره حضرت علی‌اصغر (ع) نیز که توسط هیئت‌های مذهبی حمل می‌شود به محل قرار گرفتن نخل آورده شده و با فرود آوردن سر و یا تیغه طوق به نخل سلام می‌دهند.

عماری خیمه‌ای کوچک شیبه کجاوه حضرت زینب (ع) و یا نشانی از حجله حضرت قاسم (ع) است. طوق نیز به نشانه پرچم و بیرق علمدار واقعه کربلا حمل می‌شود. چندین ذوالجناح که با پارچه‌های رنگارنگ و سپر تزئین شده‌اند در مقابل نخل حرکت داده شده و یا به دور آن گردانده می‌شود. با حضور عزاداران هیئت باغ زندان و قرار گرفتن افراد منسوب به طوایف بانی چوب‌های نخل در زیر این نشانه عزاداری و نیز ایستادن دو نفر از بزرگان تکایای بازار و بیدآباد که با ترکه چوب‌های در دست خود، کار هدایت نخل را از بلندای آن عهده‌دار هستند در یک لحظه باشکوه با فریاد یا حسین و با به صدا در آمدن زنگ، عزاداران نخل را بلند کرده و از مقابل مسجد پای نخل به سمت مزار قدیم شهر حرکت می‌دهند.

دیگر نشانه‌های عزاداری همچون طوق، گهواره و عماری نیز در اطراف نخل توسط سوگواران حمل می‌شود. فاصله بین مسجد پای نخل تا مزار قدیم شهر حدود ۳۰۰ متر است که عزاداران نخل را طی دقایقی به این مقصد می‌رسانند. پس از نهادن نخل بر روی زمین و قرار گرفتن طوق و دیگر نشانه‌ها در اطراف آن، دسته‌ها و هیئت‌های مذهبی هر یک برای دقایقی به ترتیب در مقابل نخل به عزاداری می‌پردازند. در این هنگام نوحه پنج‌تن آل عبا توسط یکی از مداحان هیئت باغ زندان خوانده شده و همه حاضران به سینه‌زنی می‌پردازند. خواندن این نوحه نیز از پیشینه بسیاری برخوردار بوده و همه‌ساله توسط یکی از بازماندگان مرحوم حاج ابراهیم عامریان در این روز خوانده می‌شود. خواندن نوحه پنج‌تن در اولویت بوده و بعد از آن نوحه‌خوانی و مرثیه‌سرایی ادامه می‌یابد. در این فاصله پارچه‌های متبرک و سیب‌های قرار گرفته در رأس شمشیرهای نخل بین حاضران تقسیم شده و بسیاری شفای مریضان خود در این بین آرزو می‌کنند. پس از خواندن نوحه و ایراد سخنرانی توسط یکی از وعاظ و با گذشت ساعتی از شروع مراسم، نخل در میان فریاد یا حسین عزاداران حرکت داده شده و به محل اولیه بازگردانده می‌شود. انجام این مراسم غالباً تا لحظاتی مانده به اذان مغرب به طول می‌انجامد.

چنین نقل است که نوحه پنج‌تن با اقتباس از حدیث کساء و در ارتباط با پنج‌تن آل عبا توسط شاعری بنام «دلخون» به نظم درآمده و اجرای آن توسط مرحوم حاج ابراهیم عامریان از حدود چندی قبل به هنگام مراسم نخل‌گردانی در روز یازدهم متداول شده است.

این نوحه در ۱۳ بند تدوین شده و عزاداران آخرین بیت از هر بند آن را پس‌خوانی می‌کنند.

طوطی شکر خواره دل منقار سخن وا کن

در این چمن بزم عزا هنگامه‌ای برپا کن

از پنج‌تن آل عبا یک نوحه‌ای انشاء کن

زین حدیث فرخنده مرا چه نجات آمد

از اهالی مجلس بانگ صلوات آمد

فرموده چنین خیر النساء یک روزی که پیغمبر

وارد شده در حجره من آن شاه ملک لشگر

فرموده بیا در برمن ‌ای فاطمه اطهر

بنگر به وجود من این ضعف نهانی را

بر پیکر من‌پوشان آن برد یمانی را

چون زینب اندام نمود آن کسای رحمت را

در زیر عبای یمنی او قامت راحت را

از خفتن در زیر عبا بنگر تو علامت را

ناگه ز در خانه آواز حسن آمد

چون بلبل شوریده در طرف چمن آمد

با مادر خود کرده سلام آن تازه گل گلشن

گفتا که عجب بوی خوشی آید به مشام من

در زیر عبای یمنی القصه چه پنهان شد

نور رخ پر نور حسین آن لحظه نمایان شد

با مادر خود کرده سلام او چون گل خندان شد

گفتا که اَیا جدا اذنم تو عطا فرما

در تحت کسا آیم ‌ای خسرو اُُ اَدنا

بگرفته چو آن اذن دخول از حضرت پیغمبر

وارد شده در تحت کسا گلگون کفن محشر

ناگه که در آمد ز در آن پادشاه اَژدر

در بنموده سلام آن دم آن اَمیر دریا دل

گفتا که عجب عطری ساطع شده در منزل

این بوی خوش از بوی خوش شاه حرمین باشد

برگو که مقامش به کجا آن نور دو عین باشد

معلومه که در تحت کسا او با حسنین باشد

بنموده سلام آن دم آن امیر خیبر کن

یا حبیب حق بنمود در زیر عبا مسکن

پس فاطمه برخاست زجا در نزد پدر آمد

بنموده سلامی به بر شاه بر و بحر آمد

بگرفته چو آن اذن دخول آن نور بصر آمد

مهر و مه و کوکب‌ها گشتند به هم واصل

آن پنج و نفر گشتند در زیر کساء داخل

چون پنج آل عبا در تحت کساء آمد

ناگاه ندا از حرم قدس کبریا آمد

الحق چو صدایی و ندا از هفت و سماء آمد

با جمله ملائک‌ها اعلام خدایی شد

با فرشتگان یکسر امر کبریایی شد

ساکنان این هفت و سماء باشید و شما

آگاه موجود نکردم فلک و عرض و خیل و دریاها

جز برای این پنج و نفر در دایره دنیا

پس جمله ملائک‌ها گفتند همه با هم

این پنج و نفر یارب کیستند در این عالم

آن لحظه خطاب آمدی از خلاق ذوالاحسان

آگاه تماما شوید از عالم و از امکان

این فاطمه است و پدرش با شوهر و فرزندان

در نزد خداوندی یارب چه عزیز هستی

از اسم حسین فاطمه در دنیا به برش آمد

حمد و صفت ذات وی از خلاق غفور آمد

در منزل خولی چو شبی بر سر تنور آمد

بر سر تنور آن دم او چه شور و شینی داشت

دلخون صفت و دائم ذکر یا حسینی داشت.

 

محله باغ‌زندان شهر شاهرود نیز دارای یک نخل مختص به خود است. عزاداران این محله با شرکت دیگر سوگواران حسینی در صبح روز عاشورا نخل سیه‌پوش را در محله خود می‌گردانند.

منبع:میراث آریا

راهکار کمیته ملی طبیعت‌گردی برای حفاظت از جنگل جهانی ابر

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان گفت: لزوم اجرای طرح واکنش سریع و مدیریت گردشگری جنگل جهانی ابر شاهرود در کمیته ملی طبیعت‌گردی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مصوب شد.

حمیدرضا دوست‌محمدی با اعلام این خبر اظهار کرد: در جلسه بررسی مشکلات گردشگری جنگل ابر شاهرود، مشکلات، راهکارها و پیشنهادهای مرتبط با سامان‌دهی و حفاظت میراث جهانی جنگل ابر شاهرود مورد بررسی قرار گرفت.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان افزود: با توجه به اینکه سلایق و رویکردهای متفاوتی در مدیریت جنگل ابر وجود دارد، راهکارهای قابل اجرا برای رفع این مشکلات توسط اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان مطرح شد.

وی ادامه داد: بر اساس درخواست این اداره‌کل، مقرر شد طرح مدیریت گردشگری جنگل ابر شاهرود با رویکرد جلوگیری از آسیب‌های ناشی از ورود بی‌رویه و بی‌برنامه گردشگران و نحوه مداخله در منطقه توسط اداره‌کل پس از تخصیص اعتبار ملی اجرایی شود.

دوست‌محمدی افزود: تهیه و اجرای طرح واکنش سریع توسط دستگاه‌های اجرایی متولی محدوده جنگل ابر با برگزاری جلسات مشترک نیز از دیگر مصوبات این جلسه بود و مقرر شد به‌زودی جلسه‌ای در این خصوص برگزار شود.

او اضافه کرد: رعایت تاب‌آوری در زمینه ظرفیت پذیرش گردشگر، حمایت از سرمایه‌گذاری تعریف‌شده در زمینه حفظ زیست‌بوم منطقه، تأمین خدمات حداقلی در عرصه و حریم و تکیه بر ایجاد خدمات در خارج از محدوده جنگل با ایجاد مرکز مدیریت بر محدوده از جمله موضوعات ضروری و مهم برای حفاظت از جنگل جهانی ابر شاهرود است.

دوست‌محمدی گفت: انتخاب سرمایه‌گذار توانمند و دارای برنامه، ارائه آموزش به جوامع محلی و گردشگران برای حفاظت از محیط‌زیست جنگل و تعریف مسیرهای طبیعت‌گردی از دیگر نکات ضروری برای حفاظت از این جنگل است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان اضافه کرد: در خصوص آسیب‌های غیر مرتبط با حوزه میراث‌فرهنگی نیز مقرر شد پیگیری‌های لازم توسط دستگاه‌های اجرایی متولی برای حفظ جنگل ابر در برنامه قرار گیرد.

جنگل جهانی ابر شاهرود میراث طبیعی و مهم ایران‌زمین از زیباترین و معروف‌ترین جنگل‌های ۴۵ میلیون ساله هیرکانی است.

منبع:ایسنا

تکیه زنجیری، تجلی معماری ایرانی در شهر شاهرود

بر اساس شواهد و مدارک موجود، هسته اولیه این شهر به دلیل دفاع از مهاجمان، بر فراز تپه‌های کم ارتفاع دامنه کوه شمالی و غربی رود بزرگ این منطقه بنا شد که به جهت بزرگی این رود، تدریجاً نام شاهرود را به خود گرفت و به‌تدریج همراه با برقراری امنیت در محل، رشد و توسعه‌یافته به‌طوری‌که این شهر در کنار صددروازه، پایتخت اشکانیان که به عقیده بسیاری از محققان محل کنونی شهر دامغان است، در اعداد شهرهای معتبر پارتی درآمد. به نوشته برخی محققان ازجمله «اگورود نیکوف»، سومین آتش مقدس اهورامزدا که در اوستا آمده، آذرفرنبغ است که آتشکده بزرگ شاهرود بوده است.

در شهرستان تاریخی شاهرود، تکیه زیبا و منحصر به فردی به‌عنوان تکیه زنجیری وجود دارد، در تعریف تکیه باید گفت، برای تکیه دو تعریف لغوی شده است؛ یکی از آن‌که تکیه را کلمه‌ای عربی دانسته و به معنی محل یا موضعی که به آن پشت داده می‌شود و در اصطلاح به معنی خانقاه و محل برگزاری تعزیه می‌دانند.

تعریف دیگر که از استاد محمد کریم پیرنیا است آن است که: «تکیه به معنای بلند است». در اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار این نام برای محل‌هایی که در آن مراسم تعزیه برگزار می‌شد به کار می‌رفت. اکثر تکایای ایران به‌صورت مرکز محله بودند و همواره در طول سال مورد استفاده واقع می‌شوند.

مطرح شدن (تکیه) فعل‌وانفعالاتی نمایشی میان بازیگر و تماشاگر را که خصلت ویژه مراسم سنتی محرم بود حفظ کرد و فزونی بخشید. وقایع اصلی نمایش بر سکویی بلند و بدون پرده که در وسط تکیه بنا شده بود اجرا می‌شد. گرداگرد این سکو راه باریک و مدوری بود که تعزیه‌خوان‌ها برای نشان دادن طرح‌های کوچک شامل سفرها، گذشت زمان و تغییر صحنه از آن استفاده می‌کردند. در اطراف این راه که جایگاه مسطح تماشاگران را نیز شامل می‌شد اغلب سکوهای فرعی و کوچکی ساخته شده بود که بعضی از صحنه‌های کوچک را روی این سکوها بازی می‌کرد. . علاوه بر این‌ها دو راهرو یا بیشتر در محل تماشاگران وجود داشت که از سکوی اصلی به پشت تکیه راه می‌برد. این راه رو راه ورود قاصدان، لشکرها، دسته‌های شامل اسب و شترها بود. زد و خوردها و جنگ‌های تن‌به‌تن معمولاً در پشت سر تماشاچیان و بیرون از چهارچوب تکیه انجام می‌شد. در واقع، تکیه انگاره‌ای بود از دشت کربلا و بدین‌سان اگر گفته شود تکیه نوعی سنگر برای شیعیان بود چندان گزافه نیست.

تاریخ بنای تکیه زنجیری یا تکیه بازار دقیقاً معلوم نیست. آنچه مسلم است یکی از قدیمی‌ترین بنای شهر شاهرود بوده و قدمت آن از مسجد امام حسن عسگری (ع) ۱۱۳۲ه. ق – مدرسه قلعه ۱۲۰۴ ه. ق تکیه بیدآباد ۱۲۳۰ ه. ق، تکیه قلعه ۱۲۳۲ه. ق و مسجد آقایان ۱۲۴۸ ه. ق بیشتر است.

تکیه زنجیری بنا به قولی در اواخر دوره صفویه زمان حکومت شاه سلیمان صفوی در آن زمان که شاهرود قصبه‌ای بیشتر نبود، در قسمت غرب شاهرود به همت خاندان جلالی و وابستگان برای برگزاری مراسم عزاداری با وسعتی موافق احتیاج آن زمان ساخته شده است. در زمان محمدعلی افشار که ظاهراً حاکم وقت شاهرود بود، این بنا توسعه پیدا کرد و به نام تکیه محمدعلی افشار نامیده شد. در دوران حکومت فتحعلی‌شاه قاجار که شاهرود موقعیت تجاری پیدا کرد و رو به توسعه گذاشت و به‌صورت شهر نسبتاً بزرگی درآمد بنای تکیه گسترش پیدا کرد و تکیه بزرگ شاهرود نامیده شد و چون در وسط بازار آن روز قرار گرفته بود به‌نام تکیه بازار معروف شد و باز به مناسبت زنجیر بزرگی که در بالای صحن تکیه نصب شد و پوشش پارچه‌ای روی آن کشیده می‌شد به‌نام تکیه یا حسینیه زنجیری هم نامیده می‌شود. ازجمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد این اثر تاریخی و فرهنگی ارزشمند، که به‌نوعی می‌تواند تاریخ و قدمت آن را تعیین کند، می‌توان به عناوین ذیل اشاره کرد:

۱. به استناد وقف‌نامه و طومار تکیه، چنارهای قدیم بسیار بزرگ مثل چنار جلوی تکیه و چنار سوخته و چنارهای جلوی مسجد آقا که اکنون وجود دارند و سن آن حدوداً ۳۰۰ سال تخمین زده می‌شود و چنار بزرگ مقصود و چهارسوق که از بین رفته‌اند تاریخ بنای تکیه به قبل از ۳۰۰ سال پیش تخمین زده می‌شود.
۲. زنگی که در سال ۱۱۹۸ ه. ق وقف شده و بر روی نخل نسب می‌شود.
۳. شمعدانی که در سال ۱۱۹۷ ه. ق وقف شده. سنج قدیمی تکیه که در سال ۱۲۰۸ ه. ق وقف شده و لوازم قدیمی‌تری که بوده و اواخر حکومت رضاشاه جمع‌آوری‌شده و برده‌اند.
۴. از نوشته‌های روی تخته‌ها معلوم می‌شود، اتاق پذیرایی آن در سال ۱۲۷۰، شاه‌نشین شمالی در سال ۱۲۷۱ و شاه‌نشین جنوبی در سال ۱۲۹۱ ه. ق بازسازی شده است.
۵. ازجمله آثار مانده و باارزش، طومار تکیه است که پارچه‌ای مربع شکل است به ابعاد حدوداً یک در یک متر که اسامی و مورد مصرف موقوفات بر روی آن نوشته شده و به امضای معتمدان رسیده است.

مراسم طوق‌برداری و دسته سینه‌زنی یا عباس از تکیه بازار شروع و به همان‌جا ختم می‌شود. همچنین نخل بزرگ شاهرود که مالکیت و تزئینات آن مربوط به تکیه می‌باشد، روز یازدهم محرم با همکاری تکیه بیدآباد و هیئت باغ زندانی‌ها و بقیه اقشار با جلال و عظمت برداشته می‌شود.

در سال ۱۳۶۴ شمسی بنا به نیاز با کسب اجازه از امام جمعه وقت حیاط‌های کوچک متعلق به تکیه جزو سالن اصلی شد و در سال ۱۳۸۴ به همت خدام و اداره اوقاف، شاه‌نشین شمالی، سقاخانه، چراغ‌خانه و اتاق پشت دیر مرمت و بازسازی و سالن‌های پذیرائی بالا و پایین تکمیل و آشپزخانه جدید با وسعت کافی ساخته شد.

در حدود ۹۰ سال پیش زنجیر تکیه بازار را از روسیه آوردند و احتمالاً این زنجیر لنگر یک کشتی قدیمی بوده است و تا به امروز آنچه به‌عنوان تکیه زنجیری در سال‌های گذشته وجود داشته شامل صحن تکیه، شاه‌نشین‌های شمالی و جنوبی و تالارهای شرقی و غربی که هنگام مراسم تعزیه، زنان در قسمت تالارها قرار داشته‌اند و بزرگان و حاکمان در قسمت شاه‌نشین‌ها قرار می‌گرفتند، بوده است. همچنین سالن اصلی و اولیه تکیه در پشت تالار شمال شرقی قرار داشته است. در زیر تالارها (ایوان‌ها) انبارهایی وجود داشت که در گذشته به‌عنوان اسطبل اسبان بزرگان تکیه و همچنین انبار مورد استفاده قرار می‌گرفت.

اهمیت و ویژگی این تکیه، آن است که حدود ۱۰۰ سال پیش ترکمان‌ها به شاهرود حمله می‌کنند و محله قلعه سنگ را با سلاح‌های گرم خود به محاصره درمی‌آورند تا شاید بتوانند اموالی به دست آورند. چند روز می‌گذرد و محاصره ادامه پیدا می‌کند مردم که از این وضع خسته شده بودند در تکیه بازار جمع می‌شوند و به مشورت می‌پردازند بالاخره تصمیم گرفتند دسته‌جمعی به‌طرف قلعه سنگی حرکت کنند و ترکمان‌ها را بیرون برانند اتفاقاً این موضوع در پنجم محرم اتفاق می‌افتد و مردم به‌صورت دسته بزرگی یا عباس یا عباس‌گویان به‌طرف قلعه راه می‌افتند این دسته که هرلحظه شور و هیجان آن بیشتر می‌شود به قلعه سنگ نزدیک می‌شود.

از حیث ویژگی‌های معماری این اثر می‌توان به دوران تاریخی و تغییرات این ادوار اشاره کرد:

الف) اواخر دوره صفویه: به نظر می‌رسد در این دوره سقف روی شاه‌نشین جنوبی که تنها سقفی است که به‌صورت تاق و تویزه کار شده – و آجرهای نمای به کار رفته در این ورودی به‌مراتب بهتر از ورودی شمالی است و همچنین تزئینات به کار رفته در این ورودی به‌مراتب بهتر از ورودی شمالی می‌باشد که نشان از اهمیت بالاتر و قدمت بیشتر آن نسبت به فضاهای دیگر بنا است.

آب‌انبار قدیمی نیز که در ارتفاع ۵ متری از کف ساخته‌شده نیز به همین دوره می‌رسد.

ب) دوره قاجار: ایوان‌ها دور حیاط با توجه به مدارک موجود متعلق به دوره قاجار هستند دلیل دیگری که وجود دارد آن است که در دوران قاجار ساخت این نوع تکیه‌ها برای انجام مراسم تعزیه بسیار رواج داشته است.

ج) دوره بعد از انقلاب اسلامی: که در این دوره بنای جدید تکیه در قسمت شرقی ساخته و پرداخته شده است و قسمت‌های مختلفی در فاصله دوره‌های اول و دوم و سوم به تکیه اضافه شده‌اند.

ساختمان تکیه زنجیری شامل دو قسمت ۱- قسمت نوسازی شده ۲- بنای قدیمی است. این بنا در شمال شهر شاهرود و در بافت قدیمی شهر قرار دارد و در اطراف آن به فاصله کمتر از ۵۰۰ متر سه مسجد، یک حمام قدیمی و آب‌انباری که از فضاهای متعلق به تکیه است قرار دارد. تکیه زنجیری در ایام محرم و سایر عزاداری‌ها مرکز مهمی در منطقه و شهر است.

قسمت باقی‌مانده از بنای قدیمی شامل یک حیاط مرکزی است که دور تا دور آن در طبقه همکف دارای حجره‌هایی است که در قسمت شرقی هنگام نوسازی قسمت شرقی بنای قدیمی دیوارهای جداکننده آن برداشته شده و به‌صورت یکپارچه است. ورودی جنوبی به دلیل تزئینات کتیبه گچی و پیشانی چوبی که با آجرکاری و کاشی‌کاری از اهمیت بیشتری نسبت به ورودی شمالی برخوردار است.

شاه‌نشین‌ها روی ورودی‌های شمالی و جنوبی چند پله بالاتر از کف طبقه اول قرار دارند. شاه‌نشین طبقه اول دارای سه ستون با سرستون مقرنس‌کاری شده در طرف حیاط است و احتمالاً محل استقرار افراد مهم در زمان برگزاری مراسم‌های تعزیه و عزاداری بوده است. دور تا دور حیاط در طبقه اول ایوان با ستون‌ها و نرده‌های چوبی قرار دارد. راه‌پله ورودی ایوان‌ها در قسمت غربی ورودی جنوبی قرار دارد که ورودی سالن نوسازی شده و حجره‌ها و شاه‌نشین جنوبی نیز می‌باشد.

کمی با فاصله از ورودی جنوبی حیاط یک درخت چنار قطور خشک شده دارد که در قدیم یکی از پایه‌های زنجیر بوده است و چنار دیگری در قسمت شمالی حیاط قرار داشته که اینک اثری از آن نیست و پایه دیگر زنجیر بوده است. زنجیر فلزی که آلیاژ خاصی از آهن است بر روی دو چنار و دو پایه چوبی که هم‌اکنون به‌صورت فلزی است قرار می‌گرفت. پوشش روی حیاط که عنصری از معماری تکیه‌های زمان قاجار بوده (تکیه دولت) در ایام عزاداری بر روی زنجیر نصب می‌شود.

منبع:میراث آریا

توقیف تور غیرمجاز شاهرود -قشم

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان شاهرود از توقیف تور غیرمجاز شاهرود به قشم خبر داد.

حمیدرضا حسنی6 بهمن‌ماه 1399اظهار کرد: در پی تبلیغات غیرمجاز  فردی در فضای مجازی مبنی بر اجرای تور گردشگری به مقصد جزیره قشم، با بررسی‌های انجام‌شده تور مذکور فاقد مجوزهای لازم بود و با حکم دادستان شهرستان و هماهنگی نیروی انتظامی و اماکن عمومی از اجرای این تور جلوگیری شد.

وی جلوگیری از برگزاری این تور را در حفظ سلامت و امنیت شهروندان و حمایت از راهنمایان گردشگری و دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری دارای مجوز موثر دانست.

حسنی گفت: در شهرستان شاهرود هشت دفتر خدمات مسافرتی و گردشگری فعالیت داشته و 35 راهنمای دارای مجوز اجرای تورهای گردشگری نیز با این دفاتر همکاری دارند.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان شاهرود تأکید کرد: با هدف سامان‌دهی فعالیت تأسیسات گردشگری و جلوگیری از فعالیت عوامل غیرمجاز گردشگری، از فعالیت گروه‌های غیرمجاز در این حوزه به‌طور جدی جلوگیری می‌شود.

بر اساس تبصره 2 ماده 7 قانون توسعه صنعت ایران‌گردی و جهانگردی و آئین‌نامه‌های مربوطه حکم صریح مبنی بر جلوگیری و برخورد قانونی با عوامل غیرمجاز گردشگری صادر و به فرماندهی انتظامی و دیگر مراجع ذیصلاح ابلاغ شده است.

منبع:ایسنا

آشنایی با جاذبه‌های گردشگری شاهرود – سمنان

 شهرستان شاهرود از شمال به استان مازندران و گلستان، از جنوب به کویر مرکزی و استانهای یزد و اصفهان، از غرب به شهرستان دامغان و از شرق به شهرستان میامی محدود می‌شود

شاهرود جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و انواع توریسم نوین جهانی و مورد علاقه بسیاری از گردشگران را داراست و بازدید از برخی مناطق این شهرستان فقط در فصول خاصی از سال امکان پذیر است.

وضعیت اقلیمی و جوی نقاط مختلف این شهرستان متفاوت از یکدیگر بوده و در این گزارش شرح مختصری در خصوص ویژگی های تاریخی این منطقه راهنمای شما در خصوص برنامه ریزی و سفر به نقاط مختلف آن خواهد بود.

پیشینۀ تاریخی:

بر اساس گمانه زنی های باستان شناسان و حفاری های انجام شده قدمت تاریخی سکونت در شاهرود به یک هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد که آثار کشف شده در حفاری های تپه بلوار این ادعا را اثبات می کند. هسته اولیه شهر به دلیل دفاع از مهاجمان بر روی تپه های کم ارتفاع و دامنه کوه شمالی و غربی شاهرود ساخته شده و همراه با برقراری امنیت در محل رشد و توسعه یافت.

قدمت شهر شاهرود را به دوره ایلخانی نسبت می دهند و به استناد برخی شواهد معماری و باستان شناختی داخل و خارج شهر و همچنین برخی متون تاریخی راه عبور قافله ها و کاروان هایی که بزرگراه غربی به شرقی (جاده ابریشم) را طی می کردند از آبادی شاهرود می گذشت و وجود چاپارخانه و کاروانسرا در این آبادی آن را به یکی از مراکز مهم یکجانشینی در منطقه تبدیل کرد.

موزه شاهرود:

بنای فعلی موزه شاهرود در حقیقت ساختمان قدیمی شهرداری(بلدیه) شهر است. موزه شاهرود دارای دو بخش مردم شناسی و باستان شناسی در دو طبقه است. در بخش باستان شناسی آثاری از تپه های تاریخی شاهرود و استان نگهداری می شود. همچنین در بخش مردم شناسی اشیایی همچون پوشاک سنتی، زیورآلات، دست بافته ها، اسناد و قباله های قدیمی نگهداری می شود.

سفال های خاکستری مکشوفه از محوطه باستانی پارک در موزه شاهرود نگهداری می شود. این محوطه شامل بقایای گورستانی متعلق به عصر آهن است. اشیای سفالی و مفرغی از جمله کشفیات این محوطه است که قدمت آن به اوایل هزاره اول تا اواخر هزاره دوم پیش از میلاد می رسد. از جمله آثار دیدنی و با ارزش موزه شاهرود می توان به پرده درویشی یا نقالی اشاره کرد. این پرده که در بخش مردم شناسی نصب شده شامل 32 روایت با تصاویر انسان و حیوان به شیوه رنگ روغن در سال 1340 ه.ش در شهر کاشمر خلق شده است.

بازار شاهرود:

بازار قدیم شاهرود در بافت قدیم شهر(محله بیدآباد) واقع بوده که در اواخر دوره قاجاریه به دنبال توسعه شهر در محل کنونی بنا شده است. بازار شاهرود در دوره های بعدی گسترش یافته و کاروانسرا، بارانداز و گرمابه نیز در بدنه بازار تعبیه شده است. این بازار از دو راسته اصلی به نام راسته بازار(قلعه نو) و راسته انارکی ها تشکیل شده که این مجموعه دارای پنج ورودی اصلی است که ورودی های فرعی به آن متصل بوده و هم اینک در این بازار بیش از دویست باب مغازه با کاربری های مختلف فعال است.

پوشش سقف این مجموعه از چهار نوع گنبد مختلف با مصالح خشت و آجر اجرا شده است. پوشش پشت بام از کاهگل بوده و در سراسر راسته بازار نورگیرهایی در راس گنبدها تعبیه شده و بخش هایی از این اثر شامل جداره راسته بازار و گنبدهاست که در گذشته مرمت شده است.

خانه یغمایی ها:

خانه یغمایی ها تنها بنای بادگیردار شاهرود است که به سبک معماری یزدی ساخته شده است. این خانه به جای مانده از خانه های قدیم شاهرود است که در سال 1305 ه.ش توسط استاد مهدی حیدریان ساخته شد.

این بنا به لحاظ مشخصه های معماری سنتی در سطح شهرستان بی نظیر است. فرم پلان به صورت حیاط مرکزی بوده و ورودی خانه در قسمت جنوبی با یک دالان به حیاط مرتبط است. از دیگر ویژگی های این خانه، نورگیر حوض خانه و تقارن هایی است که در پلان و نما و هم چنین تزیینات آجری ازاره های پیرامون حیاط ساخته شده است. فضای این خانه شمال بادگیر، دالان ورودی، بالاخانه، حوضخانه، اتاق های تابستانه و زمستانه و اتاق های مهمان، ایوان، انباری، سرداب، آب انبار و مطبخ است. هم اکنون اداره میراث فرهنگی شاهرود در این مکان واقع است.

خانه عطاردی:

خانه عطاردی در مجاورت باروی قدیم شهر در ابتدای کوچه رزازان واقع شده است. خانه ای زیبا که مساحت آن 540 متر مربع و شامل دو بخش اندرونی و بیرونی است. فضاهای خانه شامل سردرب ورودی، دالان، انباری، بالاخانه، حیاط بیرونی، اتاق های میهمان، حیاط اندرونی، اتاق های نشیمن، مطبخ، آب انبار، تنورخانه و سرویس بهداشتی است.

شالوده بنا از خشت خام و پوشش سقف از چوب است. بالاخانه که شامل دو اتاق کوچک است با یک پله مارپیچ به دالان ورودی مرتبط است. از تزئینات این خانه گچبری های مهری اتاق های مهمان است. این بنا در سال 81 با شماره 7628در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و هم اکنون از سوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان شاهرود حفظ و مرمت می شود.

حمام های قدیمی شاهرود:

با بناهای بسیار محکم و زیبا از دوره های صفویه و قاجار به جای مانده است نوع معماری این بناها مبین فرهنگ مردم آن دوره بوده است. بر سر درب ورودی این بناها نقش خورشیدی تابان با چهری ای خندان ترسیم شده که خود نهاد پاکی و پارسایی را ندایی می کرده است.

این حمام ها عموما فضای بزرگی را بخود اختصاص می دادند و زنان و مردان بصورت تفکیکی و متناوب از حمام استفاده می کردند. این حمام ها دارای یک درب ورودی مشترک و دو درب خروجی بوده است. خروجی ویژه خانم ها در کوچه ای جنب حمام بوده تا خروج زنان از حمام از دید نامحرم پوشیده بماند.

مسجد جامع شاهرود:

این بنا در مجاورت قدیمی “قلعه ولووا”، “بید آباد” و “چهار سوق” شاهرود و در هسته اولیه شهر بنا شده و قدیمی ترین بنای موجود در این شهر است که قدمت آن حداقل به دوره ایلخانی می رسد. این مسجد شامل یک شبستان اصلی و دو شبستان شرقی و غربی در مجاور آن است. مساحت مسجد 450 متر مربع و شالوده بنا از سنگ لاشه و گنبدها از خشت خام و پلان آن به صورت مستطیل و مشتمل بر 9 گنبد بوده و در مجاورت مسجد و در ضلع شرقی آن آب انبار قرار دارد.

مسجد شیخ علی اکبر:

مسجد شیخ علی اکبر شاهرود متعلق به دوره قاجاریه است و به همت مرحوم شیخ علی اکبر مجتهد از روحانیان عالی رتبه شهر بنا شده است. این بنا با قدمت 170 ساله از زیباترین و کامل ترین مساجد شاهرود است. مساحت آن حدود 750 مترمربع و زیربنایش 500 مترمربع است که شامل گنبدخانه، شبستان، طلبه خانه و آب انبار است.

قسمت طلبه خانه مسجد شیخ علی اکبر شاهرود که در ضلع غربی آن واقع شده دارای پوشش سقف و آجرکاری های بسیار زیبایی است. آب انبار این بنا که به لحاظ حجم دومین آب انبار شاهرود است با دو راه پله (راه شیر) از یک طرف به خیابان و از سمت دیگر به صحن حیاط مرتبط است. این مسجد دارای دو ورودی یکی به سمت خیابان و دیگری به سمت کوچه است. پوشش سقف ورودی سمت کوچه (شرقی) از نوع قوس کلیل است که با فرم حصیری اجرا گردیده است.

مسجد آقا:

این بنا در بافت قدیم شاهرود قرار دارد و در اواخر دوره قاجاریه به وسیله خیرین ساخته شده و توسعه پیدا کرده است. قسمت عمده این مسجد در سالهای گذشته مرمت و بازسازی شده است. ورودی این مسجد از سمت شرقی بوده و پوشش سقف راهروی ورودی آن از نوع قوس کلیل بوده که به صورت حصیری اجرا شده است. در مجاورت این راهرو آب انبار مسجد قرار دارد که راه شیر آن از سمت کوچه مجاور است.

تکیه زنجیری:

این بنا از زمان ساخت تاکنون دچار تغییرات زیادی شده است و قسمت هایی از آن از جمله تالار ضلع غربی و زیرزمین ها نوسازی شده اند و به علت آنکه در مسیر بازار قدیم واقع بوده به تکیه بازار نیز موسوم است.

این بنا به صورت مستطیل شکل و در دوطبقه ساخته شده و داری دو ورودی شرقی و غربی است. در طبقه فوقانی دو تالار بزرگ ساخته شده که دارای تزئینات آجرکاری و کاشی کاری است و بر روی سقف تکیه نقاشی هایی با نقوش گل و بوته مشاهده می شود. در مجاورت ضلع شرقی این بنا یک آب انبار و یک رباط قرار دارد.

محوطه باستانی پارک موزه شاهرود:

این محل در ارتفاعات شهر در دامنه شرقی کوه سوراخه مشرف به شاهرود واقع است و آثار بدست آمده از آن مربوط به هزاره اول پیش از میلاد است. آثار بدست آمده از این محل شامل: گورستان، انبارهای آذوقه، معماری خشتی و سنگی و کوره های سفال پزی و همچنین تعداد زیادی ظروف سفال خاکستری که داخل خمره های بزرگی که به جای تابوت استفاده می شده به همراه بقایای اسکلت کودکان به دست آمده است.

وجود انبارهای آذوقه در اطراف این محوطه باستانی دلالت بر استقرار دائم و سکونت طولانی و مدنیت این اقوام دارد. آثار بدست آمده در این محوطه از جهت نوع سفال، شکل ظروف و تاریخ با آثار مکشوفه در تپه حصار دامغان، تورنگ تپه گرگان، پیشوای ورامین و تپه قیطریه و کهریزک تهران قابل مقایسه است. ظروفی همچون کاسه، بشقاب، جامها، ظروفی توری مانند و نوک دراز و خمره های آذوقه در ابعاد بزرگ نمونه های ظروف کاربردی بدست آمده در این محل هستند.

حصار قدیمی شاهرود:

در دوره قاجار به فرمان فتحعلی شاه قاجار(1212-1250 ه. ق) محمد صالح خان عرب، حاکم بسطام و شاهرود حصار و دیواری به دور شهر کشید که درازای آن به هزار و ششصد ذرع می رسید. در سال (1238 ه. ق) اندکی پس از نخستین کوشش های حاکم قاجار در تحکیم و استحکام شهر، وی هزار نفر تفنگچی برای پاسداری از شهر در اطراف حصار شهر برای مراقبت از شهر برگماشت.

آرامگاه شیخ عماد الدین:

شیخ عماد از عرفای قرن هفتم بوده و آرامگاه وی در چند کیلومتری شاهرود پشت هتل پارامیدا واقع است. بقعه شیخ عمادالدین با گنبدی ویران و آثار عمارتی در اطراف به چشم می خورد که از دوره ایلخانیان به جای مانده است.

پیر اردیان:

طبق نوشته شیخ علی فلسفی در کتاب فرهنگ جغرافیای ارتش جلد 9 صفحه 16، بقعه مبارکه امام زاده جعفر که نسب شریفش با واسطه، به حضرت موسی بن جعفرعلیه السلام می رسد در 3 کیلومتری ازشاهرود ودر روستای اردیان قرار دارد. این عارف به پیر اردیان مشهور است.

قلعه‌ پارت ها:

این‌ قلعه‌ در شش‌ کیلومتری‌ شاهرود قرار دارد و به‌ دوره‌ پارت‌ها و ساسانیان‌ (دو هزار سال ‌قبل‌) مربوط‌ می‌شود. در درون‌ این‌ قلعه‌، بقایای‌ کوه‌ آجرپزی‌ و سفالینه‌های‌ مربوط‌ به‌ آن‌ دوران‌ یافت‌ شده‌ است‌. قلعه‌ مذکور نقشه‌ای‌ مستطیل‌ دارد و در چهار طرف‌ آن‌ تاق‌های‌ فرو ریخته‌ قوسی‌ شکل‌ مشاهده‌ می‌شود.

تپه‌ سنگ‌ چخماق‌:

این‌ تپه ها در هشت‌ کیلومتری‌ شمال‌ شاهرود قرار دارند و به‌ دوره‌های‌ اسلامی‌ و قبل‌از اسلام‌ تعلق‌ دارند. تمدن‌ لایه‌های‌ تپه‌ شرقی‌ به‌ دوره‌ پیش‌ از سفال‌ مربوط‌ است‌ و چگونگی‌ تکامل‌ شهر را تازمان‌ ساخت‌ سفال‌ نشان‌ می‌دهد. در تپه‌ سنگ‌ چخماق‌ اشیایی‌ مانند قیر معدنی ‌، عود، صدف، تیغه‌ها و اشیاء استخوانی، پیکره‌های‌ گلی‌ و اشیاء سنگی‌ از قبیل‌ تبر، نوعی‌ سنگ‌ ساب، ماله‌، چکش‌ و نوعی‌ ابزار سنگ‌ چاقو تیزکن‌ کشف‌ شده‌ است‌.

منبع:همشهری