جنگل‌های شمال یکی از نادرترین و قدیمی‌ترین بازمانده‌های زمین شناسی در ایران است که موضوع قدمت این جنگل‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت آن مطرح می‌شود و باعث شده تا مورد توجه قرار گرفته شود، تخریب جنگل می‌تواند به علل مختلف اقتصادی و اجتماعی باشد، علی‌رغم این که کشور ایران از نظر جنگل و سطح سرانه آن در جهان جزو فقیرترین کشورها بوده اما هر ساله مقادیر مختلفی از جنگل‌های آن به ویژه جنگل‌های هیرکانی به دلایل طبیعی و یا انسانی از بین می‌روند در حالی که میزان توسعه و احیاء این منابع در مقابل تخریب آن ناچیز است.
در میان صدها عامل تخریب جنگل “قاچاق چوب” معضلی است که عمدتاً توسط باندهای قاچاق، به صورت غیر مجاز و به دور از چشم نیروهای جنگلبانی، در بازارهای داخلی کشور به فروش می‌رسد.
قاچاق چوب به علت افزایش تقاضای بیشتر برای مصرف چوب صورت می‌گیرد که با این شرایط، برای حل مشکل کمبود چوب، دو راهکار یعنی واردات و زراعت چوب وجود دارد که به گفته کارشناسان مربوطه، زراعت پاسخگوی نیاز کشور نیست از سوی دیگر هم واردات چوب اصلاً به صرفه نیست.
کاهش ۳ هزار هکتاری سطح جنگل‌های هیرکانی طی یک قرن اخیر
هادی کیادلیری دبیر مراجع کنوانسیون مراتع زیستی ایران در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه ۹۳ درصد کشور جز منابع طبیعی است، اظهار کرد: خط باریکی از جنگل‌ها در شمال که سطح آنچنانی هم ندارد، باقی مانده و شاید به اندازه یک پارک ملی در کشور کانادا باشد که ۲ میلیون هکتار است و براساس آمار غیر رسمی یک درصد از خاک این کشور را هم به خود اختصاص نمی‌دهد.
وی با اشاره به اینکه طی یک قرن اخیر کاهش سطح جنگل‌ها رخ داده است، تصریح کرد: براساس آمار غیر رسمی از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۸۴ حدود ۳ هزار هکتار کاهش سطح جنگل‌ها اتفاق افتاده است و آخرین آماری که سازمان جنگل‌ها مطرح کرد در خصوص جنگل‌های شمال ایران با حدود ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار کاهش بوده که هم زمان با اعلام آن موسسه تحقیقات جنگل و مراتع، سطح جنگل‌های شمال را یک میلیون و ۶۵۰ هزار هکتار اعلام کرد که متاسفانه در اعلام آمار آشفتگی بسیاری وجود دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم تحقیقات تهران خاطرنشان کرد: هر چند سطح جنگل بسیار کم و تنها یک درصد خاک این کشور را جنگل‌های هیرکانی به خودش اختصاص می‌دهد اما به دلیل تعداد کم و گونه‌های منحصر به فرد آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و به همین خاطر سال گذشته به عنوان میراث طبیعی جهان در دنیا ثبت شده است.
کیادلیری افزود: اهمیت بسیار بالای جنگل‌های هیرکانی باعث شد تا سال گذشته به عنوان میراث طبیعی جهان در دنیا ثبت شود و زمانی که به عنوان میراث طبیعی از آن نام برده می‌شود یعنی فقط متعلق به ما نیست بلکه به کل بشیریت تعلق دارد.
دبیر مراجع کنوانسیون مراتع زیستی ایران با اشاره به اینکه این طبیعت مورد بی‌مهری و کم لطفی واقع شده است، ادامه داد: علی‌رغم ثبت ملی جنگل‌های هیرکانی باز ریختن زباله ادامه دارد که علاوه بر تخریب محیط زیست، تخریب فرهنگی را نیز به دنبال خواهد داشت.
وی با اشاره به اینکه ویلاسازی، شهرک سازی و خوش نشینی‌ها (تجاوزات و تغییر کاربری‌ها) در عرصه‌های جنگلی یکی از آسیب‌هایی بوده که متوجه این میراث ارزشمند است، یادآورشد: نباید اجازه صدور مجوز داخل عرصه‌های جنگلی حتی مستثنیات صادر شود اما متاسفانه با سفر به قلب جنگل‌های شمال با شهرک‌هایی مواجه می‌شویم که تعجب انسان را بر می‌انگیزد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم تحقیقات تهران بیان کرد: متاسفانه احداث جاده‌های جنگلی برای حفاظت بیشتر راه دسترسی تجاوزات را نیز بیشتر کرد.
کیادلیری افزود: بهره‌برداری و بهره‌کشی چندین برابر استاندارد و همچنین نگاه کاسبانه و بنگاه چوب به جنگل‌های شمال، بسیاری از اکوسیستم‌ها را از بین برد، جنگل را نابود کرد و درختانی که شاید بعضی از آن‌ها قدمت ۷۰۰ ساله داشتند، به یغما رفت.
وی خاطرنشان کرد: وجود چندین میلیون راس دام می‌تواند خسارت میلیاردی به جنگل وارد می‌کند ضمن اینکه حضور این دام، چوپان، دامدار و سگ‌های گله می‌تواند حیات وحش را به شدت تحت تاثیر قرار دهد و آن‌ها را نابود کند.
گردشگری بی‌قاعده یکی دیگر از آسیب‌های جنگل‌های هیرکانی
دبیر مراجع کنوانسیون مراتع زیستی ایران گردشگری بی‌قاعده را یکی دیگر از آسیب‌های جنگل‌های هیرکانی عنوان کرد و گفت: متاسفانه کلی گردشگر بدون هیچ نوع مطالعه و آماده‌سازی زمینه‌ها وارد شمال ایران می‌شوند که هیچ بهره‌ای هم از جهت محیط زیست شامل جنگل نمی‌شود، البته نمی‌توان جلوی گردشگری را گرفت اما نبود برنامه و ایجاد تفرجگاه‌ها برای سود بیشتر، تخریب جنگل را بیشتر می‌کند.
کیادلیری اظهار کرد: توسعه بی‌قاعده هم نقش موثری را در از دست دادن این میراث بر عهده داشته است مثلا توسعه بزرگراه تهران- شمال که با ورود این همه گردشگر به مازندران که فقط شاهد افزایش حجم زباله خواهیم بود که هیچ نفعی برای طبیعت ندارد.
عضوهیئت علمی دانشگاه علوم تحقیقات تهران یادآورشد: آتش سوزی طی این سال‌ها که هم به جهت تغییر اقلیم و هم ورودگردشگران به طبیعت به صورت سهوی یا عمدی که نکات ایمنی را رعایت نکردند، افزایش یافته است.
وی با اشاره به اینکه طغیان آفات و بیماری‌ها را در سطح وسیع جنگل در طی سال‌های اخیر شاهد بودیم، گفت: حدودا ۳۰۰ هزار هکتار طغیان آفات و بیماری‌ها از سال ۷۵ تاکنون بوده که بعضی از این آفات هم مربوط به ایران از خارج کشور وارد شد که میلیون‌ها درخت را خشک کرده است، به عنوان مثال نیم میلیون اصله درخت شمشاد طی آفت خشک شد.
کیادلیری با اشاره به اینکه قاچاق چوب در گذشته خیلی بیشتر از اکنون بود، اظهار کرد: در گذشته درختانی که قطع می‌شد تشخیص داده نمی‌شد که کدام چوب قاچاق و کدام قانونی است، حال سوال اینجاست آیا همون چوب‌هایی که قانونی برداشت می‌شد نظارتی وجود داشت که قاچاق اتفاق نیفتد اما اکنون هر درختی که قطع شود همه متوجه می‌شوند که قاچاق است چون بهره‌بردای وقتی ممنوع باشد در نتیجه هر برشی از درخت قاچاق محسوب می‌شود.
کیادلیری گفت: اگر مطرح کردن بیش از حد قاچاق چوب برای برگرداندن بهره‌برداری از درختان مطرح می‌شود، کار اشتباهی است، در حال حاضر همین مقدار قاچاق چوب نیز سازمان‌های متولی به راحتی می‌توانند جلوی آن را با شناسایی خریدارها، کنترل کردن کارگاه‌ها و ورود و خروج جنگل بگیرند تا زمینه قاچاق چوب از بین برود.
وی ادامه داد: مسئله محیط زیست در این برهه از زمان فنی نیست بلکه یک مسئله اجتماعی است چون بر روی زندگی تک تک افراد تاثیرگذار بوده و همه حق داریم که در مورد آن نظر و مطالبه‌گری داشته باشیم.
پایش ۲۵۰ نقطه جنگل‌های ارزشمند مازندران
سیداحسان ساداتی رییس بخش تحقیقات منابع طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی مازندران در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه جنگل‌های شمال به‌خصوص جنگل‌های هیرکانی به عنوان موزه طبیعی هستند، اظهار کرد: این جنگل‌هایی که از دوره سوم زمین شناسی باقی ماندند که دارای قدمت بسیار کهن و جزو جنگل‌های کهن کل جهان به لحاظ تنوع بسیار بالا و از نظر گونه‌های درختی و پوشش‌های مختلف علفی نسبت به جنگل‌های اروپا هستند.
وی با بیان اینکه یک هزار و ۲۰۰ پایه درخت کهنسال از گونه‌های جنگلی شناسایی شده است، تصریح کرد: پایش بیش از ۲۵۰ منطقه مازندران موزه و ارزشمند بودن جنگل‌ها را می‌رساند که به تازگی یکی از گونه‌های بلوطی به نام بلوط بلند مازو به عنوان بلندترین درخت ایران شناسایی و معرفی شد.
رییس بخش تحقیقات منابع طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی مازندران خاطرنشان کرد: جنگل‌های مناطق زاگرس در تغییر اقلیم و خشکی دچار آسیب پذیری بالایی شده است بنابراین با توجه به اینکه جنگل‌های شمال کشور که نوار باریکی از آن باقی مانده و عرصه‌های این منطقه ارزش بسیار بالایی دارد، می‌تواند به نوعی حرص و طمع و دست درازی به جنگل را ایجادکند.
ساداتی با اشاره به اینکه باید در حفظ و حراست از جنگل‌های شمال تلاش دوچندان کرد، گفت: با توجه به مطرح شدن طرح تنفس جنگل در سال ۹۶ به عنوان استراحت جنگل، بهره‌برداری و برداشت از جنگل ممنوع شد و فقط یک سری شکسته افتاده را می‌توان را استفاده کرد و از طرفی صنایعی در کشور وجود دارند که ماده اولیه آن‌ها از چوب تهیه می‌شود.
زراعت چوب در مازندران متولی خاصی ندارد
وی با بیان اینکه قوانین خوبی در امر حفاظت از جنگل‌ها وجود دارد اما در اجراییات مشکلاتی مطرح است، ادامه داد: افزایش اعتبارات بخش حفاظت و نیروهای حفاظتی به ویژه قرقبان‌ها نقش تعیین کننده‌ای در امر حفاظت جنگل‌های شمال ایفا می‌کند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در گذشته طرح‌هایی جهت بهره‌برداری مطرح بود، افزود: دولت باید مسئله مهمی تحت عنوان زراعت چوب را اجرا کند تا صنایع مختلفی که ماده اولیه آن‌ها از صنایع سلولزی تامین می‌شود دچار مشکل نشوند اما متاسفانه زراعت چوب متولی خاصی ندارد و تکلیف آن روشن نیست.
ساداتی یکی از دیگر از راه‌های حفاظت منابع را نقش تشکل‌های مردم نهاد دانست و گفت: هر طرحی به‌خصوص در منابع طبیعی و امر حفاظت از جنگل بدون مشارکت مردم ناموفق خواهد بود و فرهنگ سازی در این مورد بسیار تاثیرگذار است.
سیل رودخانه‌های شمال حاصل برداشت بی‌رویه پوشش گیاهی حاشیه آن است
وی در خصوص قاچاق چوب از جنگل‌های شمال بیان کرد: ممنوع شدن برداشت چوب از جنگل و صنایعی که ماده اولیه آن‌ها از چوب تامین می‌شود را دچار مشکل می‌کند و این صنایع مجبورند با قیمت بالاتری مواد سلولزی و چوب آلات را خریداری کنند، از طرفی افرادی که در امر تامین هستند به هر روشی متوسل می‌شوند که متاسفانه قاچاق چوب رخ می‌دهد.
رییس بخش تحقیقات منابع طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی مازندران یادآور شد: برداشت بی‌رویه چوب از پوشش گیاهی حاشیه رودخانه‌ها برای استفاده ماده اولیه صنایع وابسته زمینه سیل‌های رودخانه را بیشتر کرده است.
ساداتی خاطرنشان کرد: واردات چوب جهت تامین ماده اولیه صنایع وابسته یکی از راهکارها است که متاسفانه ارز بر بودن و مسائل قرنطینه‌ای مشکلات خاص خودش را به همراه دارد.
منبع:ایسنا
