گاهی به درون طبیعت پر عمق و سرسبز جنگل قدم می گذارید. طبیعتی که هر چند بسیار زیباست اما هر چه به درون آن بیشتر پیش می روید، بیشتر آن را مشابه می یابید. تمام قسمت های جنگل ممکن است به نظرتان شبیه هم بیاید و گاهی در طی مسیر به سمت محل اتراقتان ممکن است که راه را گم کنید. شاید از مسیری دوبار عبور کنید و اصلا متوجه آن نشوید. گاهی حتی بعضی از مناطق جنگلی آنقدر درختان متراکم و نور کمی دارند که دیدن خورشید و تشخصیص جهت حرکت خورشید را برای شما سخت می کنند. در این مواقع اگر راه خود را گم کنید، چگونه باید به مسیرتان ادامه دهید؟ چگونه راه برگشت را پیدا کنید.

جهت یابی اولین قدم برای پیدا کردن مسیر برگشت به خانه است و طبعا درون طبیعت هایی همانند جنگل و یا مناطقی که پوشش گیاهی فراوان دارند، دانستن جهت یابی به کمک پوشش گیاهی می تواند بسیار حیاتی و کارساز برایتان باشد. در این مطلب برای شما از جهت یابی به کمک پوشش گیاهی صحبت خواهیم کرد.

برای جهت یابی به چه عناصر طبیعی نیاز است؟
فکر کنید که درون طبیعت گیر افتاده اید و هیچ گونه وسیله ای برای تعیین جهات چهارگانه ندارید. در کوله پشتی تان خبری از جی پی اس و قطب نما نیست. همچنین گوشی تان به اینترنت وصل نمی شود و یا حتی شارژ باتری تمام کرده است. در نتیجه شما در طول روز در میان جنگلی سرگردان شده اید و به دلیل تشابه مناظر جنگل نمی دانید راه  خانه و محل کمپ کدام سمت است؟ در این مواقع خونسردی خود را حفظ کنید. یادتان باشد “جمله طبیعت خودش، راه برگشت را به شما نشان می دهد” کاملا درست است. وقت آن رسیده است که کمی دقیق تر به طبیعت اطرافتان نگاه کنید.

جهت یابی به کمک خزه وگل سنگ
شاید بتوان ساده ترین جهت یابی به کمک پوشش گیاهی را جهت یابی با خزه و گلسنگ دانست. خزه ها و گلسنگ ها بر روی درختان و سنگ ها می رویند. بنابراین حتی اگر پوشش گیاهی در اطرافتان نبود، به سنگ ها دقت کنید. خزه ها و گلسنگ ها در مناطق مرطوب درخت ها و سنگ ها رشد می کنند. مناطقی که خنک هستند، اکثر مواقع در سایه قرار دارند و در نتیجه خورشید به آن ها نمی تابد. هر چند این روش خیلی دقیق و قابل استناد نیست اما اگر تمام عوامل را در نظر بگیرید، می توانید محدوده جهت های چهارگانه را بیابید. جهت یابی به کمک پوشش گیاهی و این روش نیازمند مهارت و تمرین خاصی نیز هست که با نکته سنجی و موشکافی طبیعت اطرافتان به دست می آورید.

به دلیل اینکه ما در نیم کره شمالی قرار گرفته ایم، خورشید کمی متمایل به جنوب در آسمان حرکت می کند. در فصل های سرد بیشتر به سمت افق جنوبی منحرف می شود و شما طول سایه بیشتری دارید. در فصل های گرم نیز خورشید بیشتر عمود بر ما می تابد. در نتیجه سایه کمتری ایجاد می کند. در نتیجه در جهتی که در مقابل تابش خورشید قرار دارد، خزه و گلسنگ نمی روید.

جهت یابی به کمک پوشش گیاهی بسیار تحت تاثیر عواملی همچون فصلی که در آن قرار دارید و زاویه تابش خورشید، بادهای موسمی و فصلی، بادهای غالب، تراکم درختان و حتی حیوانات گیاه خوار منطقه است. قبل از اینکه جهت مورد نظر خود را پیدا کنید باید به تمام این موارد در منطقه ای که به آن وارد شده اید، اطلاع داشته باشید. عموما مردم محلی اطلاعات جامعی از بادهای غالب و طبیعت اطراف خود دارند.

به شما توصیه می کنیم که اگر طبیعت گرد ماهری هستید یا می خواهید (چه به تنهایی و چه با گروه) وارد طبیعتی شوید که پوشش گیاهی (طبیعت هایی به جز بیابان ها و صحراها) دارد، حتما اطلاعات خود را راجع به آن منطقه بالا ببرید.
جهت وزش بادهای غالب را نه تنها از سایت ها و کتاب های گوناگون می توانید پیدا کنید، بلکه تنها با صحبت با اهالی آن منطقه می توانید به این موضوع پی ببرید.

از مردمی که در آنجا زندگی می کنند بپرسید که بادها از کدام جهت می وزند؟ مردم محلی حتی زمان وزش بادها را نیز می دانند. اما بادها چه ربطی به خزه و گلسنگ دارد؟ یادتان باشد که باد نیز همانند یک سشوار عمل می کند. به هر جایی که می وزد آن منطقه را خشک می کند و رطوبت را از آن می گیرد. در نتیجه بر روی سنگ ها و درختان جهتی که در مقابل وزش باد است، خزه و گلسنگی نمی بینید.

اما خورشید و باد که بر روی خزه و گلسنگ تاثیر دارند، چگونه می توانند جهت های چهارگانه را برای ما مشخص کنند؟ جهت یابی به کمک پوشش گیاهی در این روش چه معنایی دارد؟
بگذارید برایتان مثالی بزنیم. شما در نیمکره شمالی قرار دارید و فصل زمستان است. در نتیجه خورشید زاویه تابش خورشید دیگر عمود بر شما نیست و زاویه دار می تابد. در منطقه ای همانند گیلان که منطقه ای پر درخت است و در نزدیکی سواحل دریای خزر قرار گرفته اید. از قبل راجع به جهت وزش بادها در این منطقه از اهالی پرسیده اید. بیشتر بادهای مرطوب و خنک گیلان در فصل سرد بادهایی هستند که از جهت شمال غربی به منطقه می بارند. بادی که از جهت شمال شرقی می وزد را باد مطلوب و خشک می دانند. همچنین بادهای زمستانی در این ناحیه از جهت شمال، شرق و غرب می وزند. اکثر این بادها اگر چه سرد هستند، اما مرطوب نیز می باشند و احتمال وجود گلسنگ در این جهت ها وجود دارد.

بنابراین جهت یابی دقیقی به شما نمی دهد. اما برای جهت یابی به کمک پوشش گیاهی به دنبال مناطق باز جنگلی بگردید که آفتاب به تنه درختان و سنگ ها می تابد. در این صورت شما در نقاطی که آفتاب به درختان می رسد، در تنها نقطه ای که خزه و گلسنگ نخواهید دید، جنوب است. با پیدا کردن جنوب می توانید باقی جهات چهارگانه را پیدا کرده و به کمپ و روستای نزدیک خود برگردید.

این روش ها چندان دقیق نیست و شما باید هر چند تا علامت طبیعی که می توانید پیدا کنید. همچنین یادتان باشد جهتی که رو به جنوب قرار دارد، آفتاب بیشتری دریافت می کند. در نتیجه درختان و شاخ و برگ بیشتری دارد. در کل می توان گفت که سمت شمال درخت ها و سنگ ها، گلسنگ و خزه بیشتری دارد. تنه درخت ها در سمت شمال رطوبت و سایه بیشتری دارند.

جهت‌یابی با تنه درخت‌های بریده شده
یکی از روش های جهت یابی به کمک پوشش گیاهی توجه به تنه درختان بریده شده است. اگر در منطقه ای قرار گرفته اید که چنین موردی را مشاهده کردید، می توانید از آن برای جهت یابی استفاده کنید. روش کار در این روش به این صورت است که تنه درخت بریده شده ای که ریشه هایش هنوز در زمین است را انتخاب کنید. به دایره های عمر درخت بر روی تنه بریده شده نگاه کنید. این دایره های عمر هر چند که هم مرکز هستند اما به یک سمت کشیده و فشرده شده اند. آن سمت از این دایره های هم مرکز که بیشتر به هم نزدیک بوده و فشرده هستند، نشان دهنده سمت شمال و سمتی که حلقه های سن درخت از یکدیگر فاصله بیشتری دارند، سمت جنوب را نشان می دهد.

نکات:
– پوسیده بودن یک سمت از درخت ها، نشان دهنده جهت شمال است.
– در مناطق خشک هم که اصلا خزه‌ای وجود نداره!
– یادتون باشه که معمولا خزه‌ها در جهت نور آفتاب (جنوب)، خرمایی رنگِ و تو جاهای سایه و مرطوب، سبز یا طوسی رنگ هستند.

جهت‌یابی به کمک گل‌ها و گیاه‌ها
گیاه‌ها و گل‌های درختان نیز می توانند در جهت یابی راهنمای شما باشند. جهت یابی به کمک پوشش گیاهی هر چند مسیر دقیق را همانند قطب نما و جی پی اس به شما نشان نمی دهند اما می توانند محدوده جهات چهارگانه را برایتان مشخص نمایند. در این میان گل ها و گیاهان تمایل بسیار دارند که به سمت آفتاب بچرخند. یعنی یا رو به سمت جنوب هستند یا در اوایل صبح رو به سمت شرق و جایی که خورشید طلوع می کند.

در این میان بسیاری از گیاهان در طبیعت خود به عنوان یک قطب نمای طبیعی شناسایی شده اند. به عنوان مثال گیاه قطب نما یا رُزینوید (Rosinweed)  همیشه جهت گیری شمالی جنوبی دارد. یعنی برگ بعضی برگ هایش به سمت شمال و برگ های دیگری به سمت جنوب چرخیده اند. هر چند این گیاه در قاره آمریکا وجود دارد اما در دیگر مناطق نیز می توان گیاهان بومی با چنین خاصیتی را شناسایی نمود. از دیگر درختانی که برای جهت یابی به کمک پوشش گیاهی می توانید به آن ها به عنوان قطب نما اشاره کنید، گیاهانی همانند اکالیپتوس استرالیایی با برگ هایی شمالی-جنوبی و نخل رهنوردان با شاخه هایی شرقی-غربی هستند. در نتیجه هر چه آگاهی شما از یک گونه گیاهی بالاتر باشد، بهتر می توانید برای جهت یابی به کمک پوشش گیاهی راه خود را پیدا نمایید.
جدای از موارد بالا، اگر روش های ساخت قطب نما در طبیعت را بدانید هم، می توانید به راحتی جهت شمال را پیدا نموده و به مقصد خود برسید.

جهت‌یابی با درخت‌ها
بعضی از درختان برای رشد نیاز به آفتاب بیشتری دارند و چون آفتاب بیشتر از سمت جنوب می‌تابد تراکم چنین درختانی را در جنوب بیشتر می بینید. درخت‌هایی همانند صنوبر سیاه و سفید، راش، بلوط، درخت‌های آزاد، شاه بلوط هندی، افرا نروژی و درخت اقاقیا از جمله این درخت ها هستند.

نکته‌ها
– پوست درخت‌های قدیمی در سمت رو به آفتاب (جنوب) معمولا نازک‌تر است.
– به خاطر نوع تابش خورشید، شاخه‌های جنوبی اکثر درخت‌ها افقی‌تر و شاخه‌های شمالی عمودی‌تر رشد می کنند.
– اگر در مناطقی همانند کوه‌های سنگی قرار دارید، کاج‌های انحناپذیر در شیب جنوبی و صنوبرهای انگلمان در شیب شمالی رشد می‌کنند.

منبع:بیتوته