مسجد گل‌مشکی تجلی فرهنگ ایرانی در کرمان
مسجد گل‌مشکی در حومه شرقی کرمان بین سه‌راه شمال جنوبی و چهارراه ابوحامد جنب بازار عزیز کوچه حمام گل‌مشکی واقع شده است.
این بنا در اواخر سلسله حکومت قاجاریه در سال ۱۲۹۰ هجری قمری در زمان پادشاهی مرتضی‌قلی‌خان فرزند محمداسماعیل‌خان نوری اسفندیاری ملقب به وکیل‌الملک ساخته شده است و حدود ۱۳۶ سال قدمت دارد.
بنای فوق به شیوه اصفهانی آخرین شیوه معماری ایران ساخته شده است. در این شیوه شبستان و صفه بخش اصلی محراب و منبر قسمت‌های مقدس را تشکیل می‌دهند. به‌طور کلی در خصوص فرم ساختمان می‌توان گفت که نقشه و فرم ساختمان متناسب با نوع اقلیم آب‌وهوایی منطقه مورد نظر طراحی می‌شده است. که به‌عنوان مثال در مناطق گرمسیری مانند شهرستان کرمان ساختمان‌ها دارای پلانی با حیاط مرکزی به‌عنوان بهترین فرم و ترکیب فضایی اجزای یک ساختمان برای تعدیل دمای شبانه‌روز است.
شبستان موجود در بنا که دارای دو ستون تزئینی سنگی متقارن و محراب با پوشش خارجی آجر خشتی است که در گذشته در فصل سرد سال از آن به‌عنوان فضای مناسب و گرم برای اعمال فرایض دینی مورد استفاده قرارمی گرفته که شکل کلی خود را حفظ کرده است اما گچ‌بری داخل شبستان و محراب و طاق نماها و نمای بیرونی آن به‌طور کامل تغییر کرده و به شیوه تقریباً قدیمی بازسازی شده است. پوشش کف شبستان که در زمان خود بسیار دقیق و با اصول بوده امروزه با فرش‌هایی با اندازه‌های مختلف پوشانده شده است.
صفه بنای موجود که قبلاً در فصل گرم سال و در شب به‌عنوان محلی با هوای آزاد مورد استفاده قرار می‌گرفته و در روز به لحاظ داشتن سایه مناسب محلی برای استراحت بوده امروزه از شکل و حالت معماری اولیه خود بیرون آمده و تبدیل به مکانی برای نگهداری وسایل عزاداری شده یا بهتر بگوییم تبدیل به انباری شده است.
ارتفاع نسبتاً بلند شبستان و صفه گرما را از محل نشستن و ایستادن آدم‌ها بالاتر می‌برد و طاق‌های قوسی حرارت کمتر به داخل راه می‌دهند کف شبستان بنا از سطح معابر اندکی پایین‌تر قرار دارد و سازه‌های نااستوار بنا به این شکل مقاومت نسبتاً بیشتری در برابر نیروی تخریبی زلزله پیدا می‌کند.
منبر عموماً در سمت راست محراب قرار می‌گرفت و این مزیت را به خطیب می‌داد تا به‌خوبی دیده و صدایش به‌راحتی شنیده شود. سیاحان، جغرافی نویسان و مورخان در آثار خود منبر و جامع را نشانه شهر و شهرنشینی می‌دانستند.
عمده مصالح بکار رفته در این بنای تاریخی گل، خشت و آجر است زیرا این مصالح به‌راحتی در دسترس بوده‌اند و رابطه این مصالح با آب‌وهوای گرم و خشک محیط نیز کاربرد آن را کاراتر جلوه می‌دهد. خشت دیرتر از هر ماده دیگر گرم می‌شود و شب‌هنگام نیز دیرتر حرارت خود را به محیط اطراف پس می‌دهد.
از تزئینات این بنا می‌توان به تزئینات گچ‌بری محراب در شبستان، گچ‌بری‌های طاقچه‌ها در شبستان و صفه، تزئینات ستون‌های سنگی در شبستان اشاره کرد.
این بنا در نزدیکی یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی کرمان گنبد سبز که از بناهای قرن هفتم هجری است که به قپه سبز نیز شهرت دارد واقع شده است. این اثر از بقایای مدرسه و آرامگاه قراختائیان کرمان به یادگار مانده که در اثر زلزله ۱۳۱۴ هجری قمری قسمت اعظم آن ویران شد.
در حال حاضر فقط سر در ورودی مدرسه باقی مانده است. بقایای دیوارهای آن و همچنین آرامگاه، زیر ساختمان‌های مسکونی مدفون شده است. سقف ایوان آن بر اثر زلزله فروریخته و در دوران بعد بازسازی شده است. زیباترین قسمت ایوان کاشی‌کاری معرق آن است که در نوع خود بی‌نظیر است.