احیای مجموعه مفخم بجنورد، مطالبه عمومی
عمارت معروف به آیینه‌خانه مفخم یکی از یادمان‌های برجسته دوره قاجار در منتهی‌الیه شمالی خیابان شریعتی شهر بجنورد قرار دارد. در دوره قاجاری بنای آیینه‌خانه همراه با آثار دیگری ازجمله عمارت مفخم، کلاه‌فرنگی، حوض‌خانه و سردر، در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومه سردار مفخم را تشکیل می‌داده است. این بنا در حدود ۱۳۰۰ هجری، هم‌زمان با دوره حکومت ناصرالدین‌شاه به دستور یار محمدخان شادلو، معروف به سردار مفخم بجنوردی ساخته‌شده و به‌عنوان فضای اداری و دیوانی، برای انجام دیدارهای رسمی سردار با رجال سیاسی عهد قاجار و نیز انجام مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و… مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
عمارت مفخم نیز بزرگ‌ترین و شاخص‌ترین اثر تاريخي قاجاری در استان خراسان شمالی است که هم‌زمان با آیینه‌خانه در اوایل قرن چهاردهم هجری به دستور سردار مفخم، به‌عنوان محل سکونت وی و خانواده‌اش ساخته شده است. این بنای مجلل در دوطبقه ساخته‌شده و دارای دو تالار بزرگ و ۳۴ اتاق است. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است. بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استان تبدیل شده است.
وجود دو بنای با شکوه آیینه‌خانه و عمارت سردار مفخم در دل باغی بزرگ و نیز نارنجستان، حوض‌خانه، کلاه‌فرنگی، عالی‌قاپو و سایر ابنیه‌ای که به‌مرور و در خلال تحولات و اقدامات توسعه‌ای مدرن تخریب شدند و برخی شواهد شهرسازی دیگر، همه و همه نشانه فراز و نشیب‌های تاریخی شهر بجنورد است.
بنای بیش از ۱۳۰ ساله آیینه‌خانه در سال ۷۶ خریداری و پس از مرمت در سال ۷۹ بهره‌برداری و به شماره ۳۱۱۶۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
در طرح احیای مجموعه فرهنگی تاریخی مفخم، در نظر است این بنای تاریخی به‌عنوان میراثی ماندگار نقش پیشین خود در تاریخ بجنورد را بازبیابد. حال مجموعه مدیریت شهری و در رأس آن، مدیریت عالی استان با یک هم‌افزایی درصدد اجرایی شدن این طرح و تحقق رؤیای دیرینه مردم در راستای احیای ابنیه تاریخی و ایجاد یک برند گردشگری است.
طرحی که افق چشم‌انداز آن به وسعت زیبایی‌های ایران است و مانند میدان نقش‌جهان اصفهان می‌تواند پویایی، سرزندگی و نشاط اجتماعی را در قالب بازآفرینی بافت‌های تاریخی و احیای فضاهای شهری را به نمایش بگذارد و این مهم نیازمند همت عالی مدیران استانی است تا مطالبه مردم جامه عمل به خود بگیرد.
این پروژه بزرگ فرهنگی، تاریخی، گردشگری و اقتصادی که مسیر پرپیچ‌وخمی را طی کرده تا به امروز و در یک‌قدمی اجرا برسد، تاکنون توانسته است هم‌افزایی بسیاری از دستگاه‌های مرتبط ازجمله میراث فرهنگی، راه و شهرسازی، اوقاف، شورای شهر و شهرداری را با خود داشته باشد و بخشی از عرصه و حریم این اثر تاریخی آزادسازی و در اختیار طرح قرار بگیرد اما قرار گرفتن فضای درمانی که در گذشته با عنوان بیمارستان امام رضا(ع) فعالیت داشت به دلیل عدم همراهی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی همچنان در عرصه درجه‌یک این اثر تاریخی جا خوش کرده و سرنوشت حفاظت از این شاخص‌ترین بنای تاریخی مرکز استان را تحت تأثیر قرار داده است.
ساخت بیمارستانی در شأن مردم به‌عنوان جایگزین
استاندار خراسان شمالی که از ابتدا مصمم به اجرای این طرح است بارها در مصاحبه‌های خبری و تلویزیونی خود بر این موضوع تأکید داشته است که در صورت پاسخ مثبت وزارت بهداشت مبنی بر تحویل فضای درمانی واقع در عرصه عمارت مفخم، بیمارستانی مجهز در همان نقطه از شهر ساخته و پس از بهره‌برداری، مکان فعلی از سوی دانشگاه علوم پزشکی تخلیه شود.
محمدعلی شجاعی در حاشیه نشست مجمع مشورتی رسانه‌ای استاندار گفته بود: «طرح توسعه مجموعه فرهنگی تاریخی مفخم، بدون تخریب بیمارستان امام رضا (ع) در مرکز استان به اجرا درمی‌آید.»
او با بیان اینکه هر فرد عاقلی می‌داند بحث جابه‌جایی بیمارستان امام رضا (ع) جزو آخرین مراحل این طرح بود و بنا بر این بود که به این بهانه، بیمارستانی مجهزتر، به‌عنوان جایگزین آن، در مرکز استان ساخته شود، عنوان کرد: «با تصمیم جدید گرفته‌شده، با دیوارکشی ۱.۷ هکتار اراضی بیمارستان، طرح توسعه این بافت تاریخی در سطح ۶.۴ هکتار از عرصه باقیمانده این مجموعه تاریخی به اجرا درمی‌آید.»
استاندار خراسان شمالی ضمن گلایه از این عدم همراهی افزود: «البته با این کار، یک فرصت برای ایجاد بیمارستانی مجهز توسط بخش خصوصی از استان گرفته شد درحالی‌که ما حق سوزاندن چنین فرصت‌هایی را نداریم.»
رونق گردشگری و درآمد پایدار اقتصادی با اجرای طرح احیای مجموعه مفخم
نماینده مردم پنج شهرستان خراسان شمالی در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با میراث‌آریا گفت: «طرح احیا و بازآفرینی مجموعه فرهنگی تاریخی مفخم فرصت خوبی است تا حداقل بافت مرکزی شهر بجنورد رونق خاصی بگیرد که یقیناً سبب درآمد پایدار اقتصادی برای مردم ساکن در آن منطقه از شهر و استان می‌شود.»
محمد وحیدی افزود: «این طرح ازجمله طرح‌های خوب و تاریخی استان با رویکرد توسعه شهر بجنورد است به‌خصوص که در بافت مرکزی شهر واقع‌شده و توجه به پتانسیل‌های بالقوه آن در گردشگری و جذب توریست تأثیرگذار است و طرحی بوده که چندین سال است مطرح‌شده و اجرای آن برای استان ضرورت دارد.»
او با بیان اینکه کاربری‌های مختلفی که در طرح دیده شده است ازجمله موزه‌های تاریخی، مراکز گردشگری، پذیرایی، اقامتی را در خود دارد و ازاین‌جهت طرحی ماندگار برای استان خواهد بود، تأکید کرد: «طرح نباید به دلیل برخی مشکلات ساختاری و اجرایی متوقف شود بلکه باید اجرای آن شروع شود و اهداف طرح را دنبال کنیم، در این مسیر به‌عنوان نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی حمایت و کمک می‌کنیم و اگر لازم شد در بخش‌های مختلف و در سطح سازمان و وزارتخانه‌های مربوطه موضوعات را تا رسیدن به نتیجه مطلوب پیگیری خواهیم کرد.»
نماینده مردم بجنورد، گرمه، جاجرم، مانه و سملقان و راز و جرگلان در مجلس شورای اسلامی گفت: «برنامه‌ریزی برای بالفعل درآوردن پتانسیل‌هایی که مجموعه فرهنگی تاریخی مفخم بجنورد دارد و استفاده از آن در جهت رونق اقتصادی، توسعه گردشگری و معرفی استان به‌ویژه به کسانی که با سابقه تاریخی خراسان شمالی آشنا نیستند یقیناً یکی از نتایج مثبت این طرح ماندگار است.»
طرح احیای مجموعه فرهنگی تاریخی مفخم در دهه فجر کلنگ زنی می‌شود
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی با اشاره به کلنگ‌زنی طرح احیاء و بازآفرینی مجموعه فرهنگی تاریخی مفخم بجنورد در دهه فجر، عنوان کرد: «۶,۷ هکتار از عرصه و حریم این اثر تاریخی قابلیت پیاده‌سازی این طرح را دارد که البته در آینده می‌تواند با الحاق به بنای مقبره شهدا گسترده‌تر نیز شود، مطالعات، نقشه‌ها و طراحی‌ها نیز از سوی مشاور طرح انجام‌شده است.»
حبیب یزدان‌پناه افزود: «در قالب تفاهم‌نامه استانداری با موسسه ملل که در جریان سفر رئیس‌جمهور به خراسان شمالی اتفاق افتاد، قرار بر سرمایه‌گذاری در این طرح شد که تاکنون قریب به ۵ میلیارد ریال نیز از سوی این موسسه برای مطالعات اقتصادی، فنی و معماری طرح هزینه شده است.»
او افزود: «طرح توسعه مجموعه مفخم، طرحی کلان با پیوست فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است گفت: «در بخشی از عرصه و حریم این طرح، پنج مالک شامل ساختمان شهرداری، منازل سازمانی راه و شهرسازی، مالکان شخصی و اوقاف و بیمارستان قدیم امام رضا(ع) قرار دارد که زمین شهرداری و راه و شهرسازی در حال آماده‌سازی و تسطیح است، همچنین برای تملک ۲۰ واحد واقع در کوچه اطلسی و خیابان شریعتی اقدام شده که زمین‌های معوض با ارزش روز به مالکان واگذار خواهد شد.»
او تأکید کرد: «در عرصه اثر تاریخی هیچ مالکی چه شخصی و چه دولتی نمی‌تواند ساخت‌وساز کند، بنابراین در خصوص بیمارستان امام رضا(ع) نیز با تأکید بر اینکه دکتر شجاعی، استاندار خراسان شمالی همواره دغدغه داشته است که تخریب بیمارستان آخرین گزینه باشد با حجت‌الاسلام خاموشی، رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه کشور در این خصوص، رایزنی کرده و مشکلات وقفی نیز حل شد اما فعلاً تا دریافت پاسخ از سوی وزارت بهداشت، این فضا از طرح توسعه خارج شده است تا تعیین تکلیف شود و البته در این بیمارستان که ساختمانی قدیمی دارد هیچ‌گونه ساخت‌وسازی ممکن نیست و اکنون نیز بخش بیمارستانی آن از سال ۹۶ به دلیل زلزله غیرقابل استفاده است.»
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی تصریح کرد: «با توجه به اینکه بیمارستان در شمال شهر واقع‌شده، شهرداری واگذاری سه زمین در همین محدوده را پیشنهاد داده است، ازجمله پیشنهاد اعطای زمین ۸هزار مترمربعی با مجوز ساخت در طبقات، ارائه شده حال‌آنکه اکنون بخش درمانگاهی بیمارستان امام رضا(ع) تقریباً در فضای ۱۷۰۰ مترمربع زیربنا استفاده می‌شود.»
او بیان کرد: «در این طرح فضای گالری و نمایشگاه، فضاهای اقامتی، پذیرایی و رستوران سنتی، فضای نمایش و مراسم روباز، پارک و فضای سبز، و آب‌نما،حوض‌خانه، غرفه‌های میراث فرهنگی، یادمان شهدا، و آثاری برآمده از مستندات عکاسان دوره قاجار اجرا خواهد شد.»
یزدان پناه عنوان کرد: «اجرای این طرح برندی برای استان، مردم و مسافران خواهد بود و پروژه‌ای است که شکوه و تحسین همگان را بر خواهد انگیخت، همان‌گونه که مسجد گوهرشاد، میدان امام اصفهان و تخت جمشید و دیگر آثار تاریخی در جای‌جای ایران بیانگر تمدن این سرزمین است، امروز نیز که ما میراث‌دار گذشتگان هستیم باید تلاش کنیم به سهم خود نقش خود را در این زمینه ایفا کنیم.»
منبع:میراث آریا