نساجی سنتی، تمثالی از عشق بر گستره مهارت
نساجی سنتی طیف منسوجاتی است که به کمک دستگاه‌های مختلف بافندگی از جمله دووَردی، چهاروَردی و ژاکارد دستی و با بهره‌گیری از الیاف طبیعی مانند پشم، پنبه و ابریشم بافته می‌شوند. مهم‌ترین آنها در استان کرمان شامل جاجیم بافی، چادرشب بافی، ترمه بافی، شال ترمه بافی و عریض بافی است.
عریض‌بافی، پارچه‌ای پشمی و دستباف است که زنان و دختران پته‌‌دوز کرمانی روی آن، سوزن می‌زنند و نقش می‌آفرینند.، از این پارچه در استان کرمان به طور کلی برای پته‌دوزی استفاده می‌شود، در کرمان پارچه عریض بعد از چله‌کشی و چله‌دوانی به کمک ماشین هشت وردی و چهاروردی و با تاروپود پشمی تولید می‌شود، بعد از تهیه پارچه عریض، عمل رنگ‌رزی روی آن با رنگ‌های مختلف (عنابی، سبز، نارنجی،کرم و…) صورت می‌گیرد.
شال‌بافی، یکی از رشته‌های قدیمی و اصیل صنایع‌دستی استان کرمان است و در این اقلیم سابقه‌ای طولانی دارد. در واقع شال ترمه نوعی پارچه است که از پشم یا کُرک بافته شده و اغلب طرح و نقش بته جقه است. این هنر در گذشته از رونق قابل توجهی برخوردار بوده چنین پارچه‌ای به کمک دستگاه چهاروردی بافته می‌شود.
احیا و باززنده‌سازی رشته شال‌بافی
برای احیا و باززنده سازی رشته شال‌بافی در سال‌های گذشته فعالیتهای مهمی انجام شده است که پژوهش و جمع آوری اطلاعات، بررسی مشكلات دستگاه‌های قديم، ساخت دستگاه چهاروردی با رفع مشكلات دستگاه قديم، احيای روش بافت از طريق مهندسی معكوس و به صورت علمی، ارتقای بافت از طريق ارتقای روش آموزشی همچون بافت قرينه، بافت دورو، بافت اطلس، آموزش بافت و اشتغال‌زایی۴۰ نفر از سال ۱۳۹۵تاکنون، امكان بافت هر نوع طرح و رمزی كردن نقشه برای اولين بار در شال‌بافی، ساخت دستگاه سه‌‌وردی برای اولين بار در جهان كه ظرافت بافت را ٢٠٠ درصد افزايش داده است و توليد محصولات جديد مانند تابلو شال، كراوت، مانتو و….از آن جمله است.
درباره شال‌بافی استان کرمان باید گفت، تا چند دهه قبل شال‌بافی در این استان از رونق کافی برخوردار بوده و محصولات بافته شده علاوه بر تامین نیاز مردم محلی در اغلب نقاط کشور مورد استفاده قرار می‌گرفته است، ولی متاسفانه بر اثر رقابت محصولات ماشینی و فقدان توجه کافی به چنین هنر ارزشمندی تعداد زیادی از کارگاه‌ها تعطیل شدند به طوری که امروزه فقط یک کارگاه به نام شال امیری در کرمان و چند کارگاه در منطقه هوتک به تولید شال می‌پردازند.
شال امیری کرمان محصول ارزشمندی از نوعی تکنیک بافت ظریف و پیچیده و همچنین از مرغوب‌ترین نوع پشم و کرک طبیعی بافته شده و نقش و نگار فرهنگ ایران و کرمان را با خود به همراه دارد.
جاجیم‌بافی
جاجیم یکی از مشکل‌ترین دست‌بافته‌های غیرداری و در گروه نساجی سنتی است که بافت آن با گلیم تفاوت دارد. این دست‌بافته پشمی در بین بسیاری از عشایر کرمان نیز رواج داشته است.
جاجیم که گاهی در قدیم به ندرت از پنبه نیز در بافت آن استفاده شده، طرح‌های محرمات عمودی و در برخی موارد طرح‌های چهارخانه، شطرنجی و سرتاسری دارد.
طرح‌های محرمات عمودی برجسته این دست‌بافته که در اصطلاح بومیان منطقه به راه راه نیز شناخته می‌شود، بیشترین حجم نقش‌پردازی جاجیم منطقه را به خود اختصاص داده و حتی گاهی بافندگان همین منطقه نقوش آن را به صورت برجسته بافته‌اند. بیشترین رنگی که در بافت این دست‌بافته به کار برده می‌شود، سرمه‌ای، قهوه‌ای، سبز، روناسی، کرم و… است.
از مهم‌ترین ویژگی‌های جاجیم نسبت به دیگر دست‌بافته‌ها، چله‌های آن است که مثل پودها رنگ می‌شوند؛ در بافت جاجیم از تارهای اضافی استفاده می‌کنند و در پدیدار کردن طرح و نقش از تار نیز همچون پود کمک می‌گیرند.
معمولا جاجیم عشایری کرمان به صورت قطعه‌هایی کم عرض ولی بلند در اندازه‌های مختلف در حدود ۱۴۰ تا ۲۲۰ سانتی‌متر و در عرض‌های ۳۰ تا ۸۰ سانتی‌متر بافته شده سپس به یکدیگر دوخته شده و بیشتر برای به اصطلاح روباری در سیاه چادر و منزل روستایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بافت جاجیم در استان کرمان بیشتر در مناطق بردسیر، جیرفت، سیرجان، بافت و ارزوییه رواج داشته است.