نوحه‌خوانی سنتی در خرم آباد
برگزاری مراسم کهن عزاداری در ایام محرم، از مراسم سنتی، تاریخی و منحصر به فرد در خرم‌آباد است و نوحه‌خوانی از اجزای جدایی ناپذیر این مراسم به‌شمار می‌آید و از گذشته تا به امروز، از ارکان مهم و دلایل تجمیع مردم در تکیه‌گاه‌ها و اجرای مراسم سوگواری است.
نوحه‌خوانی به سبک اصیل در خرم آباد، بعد از گذشت سالیان دراز، همچنان جایگاه خود را به عنوان یکی از مراسم کهن حفظ کرده و کمتر دچار تغییر و تحول شده است، و این نوحه‌ها همچنان در بزرگداشت ایام محرم و در مراسم سوگواری امام حسین و یارانش خوانده می‌شود.
شروع نوحه‌خوانی در خرم‌آباد را می‌توان هم دوره با برپایی دسته‌ها دو محلّه تاریخی خرم‌آباد، یعنی پشت بازار و درب دلاکان، دانست که، هر کدام بر روی بیرق محلّۀ خویش به ترتیب، تاریخ برابر قرن ده هجری قمری و نیز تاریخ برابر قرن سیزده هجری قمری را به عنوان تاریخ تأسیس هیأت ثبت کرده‌اند.
به نظر می‌رسد که دو محلّۀ بزرگ پشت‌بازار و درب‌دلاکان که قدیمی‌ترین محلّه‌های خرم‌آباد به حساب می‌آیند، مقارن با سلطنت صفویان در ایران و رسمیت مذهب شیعه، دسته‌جات عزاداری را بنا نمودند. به غیر از دو محلّۀ یاد شده، در خرم‌آباد، از محلّۀ شمشیرآباد نیز به عنوان محلّه‌ای که دارای دسته‌جات عزاداری بود، نام برده می‌شد.
برخی قدمت نوحه‌خوانی سنتی در خرم‌آباد را به دوران حکومت اتابکان لرستان نسبت می‌دهند، اما این مسأله نیز همانند اکثر وقایع مهم تاریخ لرستان چون راز سر به مهری باقی مانده است.
در روزنامه ایران، شماره ۶۶۹، پنج‌شنبه ۲۶ صفر ۱۳۰۶ ه. ق/ ۱۰ آبان ۱۲۶۷ ه. ش، ص ۴ آمده است: «وقایع لرستان […] در خرم‌آباد […] که همه‌ساله ایام عاشورا دسته‌جات عزادار و نوحه‌گر به عادات الوار […] حرکت می‌کردند.» در این نسخه از نوحه‌خوان‌ها به عنوان نوحه‌گر یاد شده است. ابهامی که در زمینه پیشینۀ برگزاری مراسم سوگواری و نوحه خوانی در ایام محرم، وجود دارد، همچنان باقی مانده و اکثر مورخین و محققین این دیار از کنار آن گذشته‌اند.
آنچه که از نوحه‌های خرم‌آباد، به صورت نسل به نسل از گذشته تا به امروز به جا مانده، همان است که هرساله در ایام محرم در خرم‌آباد خوانده می‌شود.
متن نوحه‌های خرم‌آباد معمولا از بین نوحه‌های نوشته شده توسط حضرت آیتالله ابوطالب طاهری، حضرت آیتالله شیخ عبدالرحمان لرستانی که دارای دیوانی به نام «دیوان حیرت» بود، شیخ جعفر صابر (عطار)، شیخ روح‌الله استغفاری (واصل) و… انتخاب می‌شد. گاهی نوحه‌هایی به زبان فارسی ولی به شیوه و سبک لُری (با لهجه و گویشی از زبان لری) خوانده می‌شود. به گفتۀ معمرین، در گذشته، سبک نوحه‌خوان‌ها به گونه‌ای بود که لهجه‌ای از زبان لری را در نوحه‌های فارسی می‌گنجاندند، که سبک منحصر به فردی را به وجود آورده بود.
بین نوحه‌خوان‌های صاحب سبک در خرم‌آباد قدیم و آن‌هایی که اسمی از آن‌ها به یادگار مانده می‌توان به مرحوم حاج‌علی گلشن (مداح زنجیرزن‌ها)، مرحوم عزیزالله شیروانی (۱۳۶۹-۱۳۰۴)، مرشد علی‌محمد برادر شیخ مصطفی قدسی، مرحوم مولا محمد کریم، مرحوم حاج علی‌اکبر (عله) سلطانی (۱۳۵۰-۱۲۶۶)، مرحوم حاج جعفر سلطانی، مرحوم عبدالرحمان لرستانی، مرحوم ابوطالب طاهری، کربلایی نوروزی، عزیز کرباسی، صادق غیابی (متولد ۱۳۰۱)، مرحوم رایگان، مرحوم حاجصادق نصیری (۱۳۶۷-۱۳۰۰)، نورعلی لطفی به عنوان کمک مداح (۱۳۸۵-۱۳۰۵)، مرحوم حاج‌غفور یادگاری، حاج‌جواد منصوری، مرحوم حاج‌حبیب نیک‌نام (۱۳۸۲-۱۲۹۳)، علیرضا قهرمانی، داریوش رحیمی، حاج حسین سهرابی و… اشاره کرد.
نوحه‌خوان‌ها در خرم‌آباد به بهترین شکل نوحه‌سرایی می‌کنند، نوحه‌های حزن‌انگیز لری که به صورت مقتل خوانی اجرا می‌شوند، چنان در ذهن شنونده نفوذ می‌کند که گویی شنونده در تک‌تک لحظه‌ها حضور دارد، حس همزاد پنداری با مصیبت‌زدگان واقعه‌ی کربلا، درک بهتری از اندوهی که بر آن‌ها گذشته، می‌دهد. این نوحه‌ها باعث می‌شود اشتیاق افراد جامعه برای عزاداری ایام عاشورا افزیش بیابد. تا زمینه‌ای برای رشد فرهنگ دینی جامعه باشد.
نوحه‌خوانی سنتی خرم‌آباد در اسفند ماه ۱۳۹۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. در ذیل نمونه‌هایی از این نوحه‌ها آمده است:
*بِرار بِرار زِنَبِ نالُ میکَه، گِریوَ وِ حالِ یَتیمُ میکَه
علی علی دُختِرِ گِریُنِ تو، سی کُرِیاش شیوَنُ اَفغُ میکَه
*ای زِمینِ کربَلا آرامِ جُنِم گُم بیَ
مُهلَتی بِ کوفیو تازَ جِوُنِم گُم بیَ
*آتِش زِ ایَ وِ خِمَییا شِمرِ بی‌ایمُ
وا خَشمُ کینَوُ غَضب شِمر بی‌ایمُ