پته کرمان، گنجی از رنج‌ها در تار‌و‌پودی از عشق
پتهدوزی ساخته‌ای است رنگارنگ به دست هنرمندان کرمان، نوعی سوزن‌دوزی اصیل و سنتی است که تمام یا بخشی از پارچه با کوک بخیه و نخ‌های رنگین پوشیده می‌شود. به پارچه‌ای که روی آن دوخت انجام می‌شود عریض می‌گویند که جنس آن پشمی ضخیم است و نخ‌های رنگارنگ هم ریس نام دارند. در ادامه این گزارش با فردی آشنا میشویم که عمر خود را در این راه سپری کرده است بانوی کارآفرینی که از دغدغه سطحی و مادی فراتر رفته و سکونت‌گاه خود را به موزه‌ای بی‌بدیل از پته تبدیل کرده است.
جایگاه پته کرمان
پته کرمان از نظر ظرافت و رنگ‌بندی به عنوان زیباترین و ارزشمندترین سوزن‌دوزی در جهان مطرح است. صدها بار سوزن با سرپنجه هنرمند یک بانوی کرمانی بر روی شال زده می‌شود تا با نخ‌هایی به رنگ عنابی، مشکی، سبز روشن و تیره، زرد، نارنجی، قرمز، آبی روشن و تیره، سبز ماشی و لاکی، بُته جقه‌ای، ترنج و پیچک ترنجی، سروچه‌ای و یا نقش حیوان و گُلی بر روی پارچه پدیدار شود و زیباترین سوزن‌دوزی جهان خلق شود. اما این زیباترین سوزن‌دوزی جهان تا چه حد توانسته جای خود را در بازار جهانی باز کند و سهم صادرات این محصول چقدر است، آیا توانسته همچون قالی، تبدیل به هنری کاربردی شود و به عنصر زیبایی‌بخش خانه‌های جهانیان تبدیل شود. میترا معین‌زاده از جمله افرادی است که برای معرفی این هنر به جهانیان تلاش‌های بسیاری کرده و به جاهای مختلفی از کره زمین سفر کرده تا آنها را با این هنر آشنا کند، خانه او اکنون میزبان بسیاری از گردشگران خارجی است که این هنر ارزشمند را از کرمان تهیه و به کشور خود می‌برند.
پته با چه مشکلاتی دسته و پنجه نرم می‌کند
امروزه نقش این هنر ارزشمند در خانه کرمانی‌ها کم رنگ شده است. پته مسیر پر فراز و نشیبی همچون قالی اصیل کرمان را سپری می‌کند، به گونه‌ای که دیگر کمتر خانهای را می‌بینیم که میزبان این هنر باشد و جای آن را محصولات و تزیینات ماشینی و سطحی پرکرده است. هر هنر برای ماندگاری به مخاطبانش نیاز دارد، وقتی تقاضای یک محصول پایین بیاید دیگر نمی‌شود به رونق آن امیدوار بود زیرا اقتصاد و معشیت بافندگانش به آن بستگی دارد؛ معین‌زاده که افراد زیادی را برای دوختن این محصول گرد هم آورده، در این باره می‌گوید: «تعداد بافنده‌های ما بسیار کم شده است و تنها افراد معدودی در این هنر باقی مانده‌اند.»
مشکل دیگری که پته با آن روبروست، دوزندگان آموزش ندیده و غیر بومی این هنر است در حال حاضر به علت نیروی کار ارزان با دستمزدهای بسیار پایین دوخت پته، دوزنده‌های با مهارت و قدیمی از صحنه کنار رفته و دوزندگان دیگر که تبحر چندانی در زمینه بافت پته ندارند، وارد حوزه طراحی و بافت پته شده‌اند و به همین دلیل کیفیت پته بسیار پایین آمده است و این پته بی‌کیفیت نمیتواند از استقبال خوبی در بازارهای داخلی و بین المللی برخوردار باشد.
کاظم حسین‌زاده معاون صنایع دستی کرمان درباره مشکلات این هنر می‌گوید: «از مهمترین مشکلات هنر پته دوزی افزایش قیمت مواد اولیه، پایین‌بودن قدرت خرید مردم، نبود بسته‌بندی مناسب برای فروش و صادرات و همچنین عدم برند‌سازی و تجاری‌سازی این محصول سنتی است.»
پته و نوآوری
پته روزگاری است از نوآوری فاصله گرفته و این مهم رغبت نسل جوان را برای فعالیت در این زمینه پایین آورده است؛ معین‌زاده از بانوان فعال در زمینه پته در این باره می‌گوید: «جوانان از رنگ‌های قرمز و سفید و طرح‌های قدیم پته خسته شده‌اند و این امر دیدگاه آنها را نسبت به این هنر تغییر داده و کمتر به آن تمایل دارند». او در ادامه اشاره می‌کند با تغییر رویکرد در این زمینه و روی آوردن به رنگ‌های جدید همراه با طرح‌های اصیل، جوانان به این هنر علاقه‌مند شدند و اکنون بیشتر مشتریان این هنر را جوانان تشکیل می‌دهند.
گرانی پته
پته‌ها این روزها به عنوان کالای لوکس و تجملاتی شناخته می‌شوند این کالا که روزگاری مهمان خانه‌های نوعروسان بود اکنون با قیمتهای بالا به افراد مختلف عرضه می‌شود و این امر راز ماندگاری پته را پایین آورده است، پته‌ها به داخل گنجینهها رفتند و از اقلام دکوری منازل شدند. هر چند نباید نادیده گرفت که هزینه بالای مواد اولیه و هزینههای جانبی دوزندگان بر این امر تاثیرگذار است.
حسین‌زاده در این رابطه می‌گوید: «با توجه به شرایط موجود بازارهای داخلی، وضعیت فروش آثار صنایع‌دستی به خصوص هنر پتهدوزی که قیمت تمام شده آن افزایش یافته و قدرت خرید مردم نیز کاهش یافته با چالش مواجه شده است»
کارآفرینی و پته
هر پته می‌تواند اثری باشد که چندین نفر را به کار مشغول کند و از بعد اقتصادی مولد باشد، از دوزنده گرفته تا طراح؛ تولید کننده نخ و شال پته که فرایند متنوعی از مشاغل را از بازار تولید تا عرضه را در برمیگیرد، این امر نشان می‌دهد که در شرایط کنونی اقتصادی کشورمان باید این امر را جدی بگیریم؛ در همین رابطه معین‌زاده از کارآفرینی موثر در این عرصه سخن می‌گوید: «من اکنون بیست دوزنده دارم و تمام این افراد از اقشار ضعیف جامعه هستند و این امر توانسته به این افراد کمک زیادی بکند، زیرا آنها بانوان سرپرست خانواده هستند که شرایط اشتغال‌شان در جامعه مطلوب نیست.»
قطعه‌ای از وجود هنرمند
هر اثر پته هنری است که با عشق و وجود هنرمند درآمیخته شده است، تمام هنرمندان این عرصه پته را جزوی از وجودشان می‌دانند، معین‌زاده می‌گوید: «هر قطعه پته قسمتی از وجود من است که با بیرون رفتنشان قسمتی از وجود من میرود. برای خلق هر پته ساعتها وقت گذاشتم و روی هر قطعه هنرم را ارزانی کردم، برای این کار ارزش قائلم، من معتقدم برای هنر نباید قیمت گذاشت.»
آینده پته
پته در شرایط حاضر آینده‌ای نامشخص دارد و بهبود اوضاع آن به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ حسین‌زاده در این رابطه می‌گوید: «معرفی هنر پتهدوزی از طریق چاپ کتاب دو زبانه، تهیه کلیپ و کاتالوگ و نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی صنایع‌دستی انجام می‌شود که امیدواریم بتوانیم از این طریق در رسیدن به اهداف معاونت صنایع‌دستی برای معرفی هر چه بیشتر این هنر اصیل و بومی استان کرمان کمکی کرده باشیم.»
منبع:میراث آریا