درد دل غار مرجانی ایران
غار «چال‌نخجیر» راوی تاریخ ۷۰ میلیون ساله زمین از آسیب‌های انسانی دور نمانده است.
یک انفجار معمولی برای طرح آبرسانی در دل کوه‌های حدفاصل نراق و دلیجان، گنجینه‌ای شگفت‌انگیز از غار اسرارآمیز چال‌نخجیر را به روی بشر گشوده است؛ مجموعه‌ای زیبا از سنگ‌های مرجانی چندمیلیون ساله دراین غار، گردشگران داخلی و خارجی را انگشت به دهان می‌گذارد.
غار چال‌نخجیر با حدود ۷۰ میلیون سال قدمت و جذابیت‌های باورنکردنی، از زیباترین غارهای جهان به‌حساب می‌آید. چکیده‌های متنوع بلورین در اشکال مختلف، تالارهای رویایی، حوضچه‌های آب، راهروهای طولانی و مسیرهای سخت‌گذر، این غار را به‌عنوان یکی از مناظر بکر طبیعی نزد گردشگران معرفی کرده‌است. زیباترین تالار این غار، «چهل‌ستون» نام دارد، اما نمی‌توان از زیبایی‌های تالارهای «سفره‌عروس»، «چهل‌چراغ»، «باغ وحش»، «برزخ» و «دریاچه» به‌سادگی گذشت. شکل‌های متنوع انسان، عقاب، لاک‌پشت، گوزن، کبوتر و تندیس‌های عظیم‌الجثه بلورین از دیگر جذابیت‌های حیرت‌آور این غار اسرارآمیز است. تنوع سنگ‌های کریستال با شکل‌های مختلف مانند آبشار، زیبایی خاصی به غار داده‌است.
غار چال‌نخجیر به‌عنوان یکی از شگفت‌انگیزترین آثار طبیعی در استان مرکزی، جاذبه‌ای منحصربه‌فرد در کشور است که در دل کوه «تخت» واقع شده‌است. این اثر بکر مانند دیگر مکان‌های طبیعی از تعرض انسان در امان نمانده و با همه شگفتی‌هایی که دارد، با مشکلاتی مواجه است که آینده آن را به خطر انداخته است.
متولی اصلی غار کیست؟
در روزهای ابتدایی کشف و ثبت غارچال‌نخجیر، کشمکش جدی برسر نامگذاری این غار ایجاد شد؛ یک‌بار هم حاشیه‌هایی میان سازمان حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی برسر مالکیت این غار به‌وجود آمد. اگرچه به‌نظر می‌رسید ثبت غار نخجیر در فهرست آثارملی، به اختلاف‌ها پایان داده‌است، اما با توجه به قرارگرفتن این غار در منطقه حفاظت شده زیست محیطی، مسئولان این سازمان همچنان ادعا می‌کنند متولی اصلی این اثر دیدنی هستند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی هم در گفت‌وگو با همشهری تأکید دارد متولی اصلی غار چال‌نخجیر، اداره‌کل حفاظت محیط زیست این استان است. «رضا میرزایی» دراین باره می‌گوید: به‌دلیل واقع شدن غار چال‌نخجیر در منطقه حفاظت شده «جاسب»، متولی غار اداره‌کل حفاظت محیط زیست است و استقرار محیط بانان در منطقه، متضمن این موضوع است. اداره‌ها و سازمان‌های دیگر اگر ادعا دارند، مشکل‌شان را درمیان خودشان رفع کنند.
وی اظهار می‌کند: از همان ابتدا هم سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان متولی و دبیرکارگروه حفاظت از غار، جلوی اقدام‌های مخرب حفر تونل را گرفت و به اداره میراث فرهنگی گوشزد کرد که ورود گردشگر در هر نوبت، باید متناسب با ظرفیت غار باشد و نباید معبر ورودی برای حضور بازدیدکننده بیشتر تعریض شود.
میرزایی ادامه می‌دهد: ایجاد هرگونه سازه، استفاده از نور گرم، فلش دوربین و سروصدای بلند برای غار چال‌نخجیر نوعی تهدید به‌حساب می‌آید. ما حتی اجازه ساخت‌وساز در محوطه خارجی غار را به‌دلیل ملاحظات و ضوابط زیست‌محیطی، نمی‌دهیم.
آسیب‌های وارد شده به غار
از زمان شناسایی غارچال نخجیر تاکنون تلاش‌های زیادی شده که این غار به یک مقصد گردشگری تبدیل شود. این نگاه هم فرصت است؛ هم تهدید. سال ۱۳۸۹ این غار به یک سرمایه‌گذار سپرده شد، اما طرح گردشگری وی نیمه‌کاره ماند و مسئولان دلیجان به صراحت اعلام کردند سرمایه‌گذار نتوانست کار را به نتیجه برساند. در همان زمان گرچه صدها متر از تونل با استفاده از سنگ و سیمان، سنگ‌فرش شد، اما بخشی از نوشته‌های غار که جنبه مطالعاتی داشت، از بین رفت.
مشکلات جدی این غار در سال‌های ۹۰ و ۹۱ اتفاق افتاد؛ زمانی که سرمایه‌گذار دیگری برای گشودن ورودی جدید غار یک انفجار انجام داد که بخشی از خفاش‌ها تلف شدند یا به خارج از غار مهاجرت کردند. علاوه براین، بخش‌های زنده و درحال زایش غار تخریب شد. همچنین یک طبقه این غار به‌دلیل برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، خشک شد.
جلوگیری از تخریب غار
«علی صفری» یکی از حامیان محیط زیست دلیجان در گفت‌وگو با خبرنگارهمشهری با اشاره به دست‌اندازی طمع‌جویانه به غار چال‌نخجیر می‌گوید: اواخر دهه۸۰، طرح ساخت تونل دراین غار باحدود ۴۰۰ متر حفاری، آغاز شد و نخستین تخریب این پدیده طبیعی به دست افرادی رقم خورد که با هدف سرمایه‌گذاری و جذب گردشگر به این مکان آسیب رساندند. با اعتراض نهادهای مردمی، اداره حفاظت محیط زیست از ادامه کار جلوگیری کرد.
وی می‌افزاید: درحال‌حاضر یک مسیر هزارو ۲۰۰ متری در غار باز و حدود هزارمتر آن، برای گردشگران قابل بازدید است که در حفاری‌ها سعی داشتند این قسمت را به تونل خروجی متصل کنند.
صفری با اشاره به نگاه اقتصادی برخی اداره‌ها به این منطقه بکر، تصریح می‌کند: برخی دستگاه‌های دولتی مدعی بودند متولی غار هستند، اما براساس قانون، غار و منطقه اطراف آن، باید تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست باشد که در پیگیری آن حامیان محیط زیست موضوع را تا کمیسیون مربوط در دولت کشاندند، اما این موضوع در دولت بایکوت شد.
وی عنوان می‌کند: نگاه برخی به غار چال‌نخجیر، اقتصادی است. هرچه گردشگر بیشتر باشد، ازنظر آنها مطلوب‌تر است. سقف ورود بازدیدکننده به غار درنهایت ۲۰ نفر است، اما درمقطعی تورهای شبانه با قیمت گران‌تر برای غار به‌راه افتاد. حفاری‌ها نیز با همین هدف و ایجاد معبر بود. اینها درحالی‌است که باید توجه داشت که «چال‌نخجیر» یک غار تکتونیکی محسوب می‌شود و چند گسل فعال دارد که کوچک‌ترین لرزشی دراین سازه، سبب به‌هم‌ریختگی و ریزش غار می‌شود.
تکنولوژی روز؛ عامل مرگ پدیده طبیعی
«رستم حیدری»، عضو انجمن غارشناسی نیز مخالف توسعه غار است. او می‌گوید: دست‌درازی به غار ممنوع است. این غار، میراث ملی ماست و باید حفظ شود. نصب در الکترونیکی ورودی غار یکی از خطرهای جدی است که به این غار آسیب می‌زند. این در با داشتن چشم الکترونیکی، بیشتر مخصوص پاساژ است، نه یک غار و محیط طبیعی؛ چون سبب ازبین رفتن کولونی بزرگ خفاش موجود در غار شده‌است. حیدری می‌افزاید: ازسوی دیگر، انفجارهایی که برای حفر تونل اتفاق افتاده، درزهای کوچکی در دیواره‌ها ایجاد کرده که راه ورود جریان هوای شدید در محوطه درونی غار است و زمینه‌ساز تبخیر آبی که به‌صورت طبیعی در غار وجود دارد، می‌شود. وی ادامه می‌دهد: نبود آب، سبب مرگ غار و ازبین رفتن سنگ نوشته‌ها می‌شود و براثر این آسیب‌ها، شاید تا دو سه دهه دیگر، غاری به اسم چال‌نخجیر وجود نداشته باشد.
این عضو انجمن غارشناسی تصریح می‌کند: اتفاق‌هایی که پیرامون این غار رخ داده، نه‌تنها صرفا نگاه اقتصادی دارد، بلکه جفا درحق محیط زیست و غیرقابل جبران است.
داستان غم انگیز غار چال‌نخجیر تجربه تلخی برای مسئولان استان مرکزی است که برای نوزایی این غار از مرگ تدریجی به تکاپو بیفتند و برای زنده‌ماندن این اثر شگفت‌انگیز با متخصصان غارشناسی همکاری کنند.